Του Ανδρέα Παγιάτσου
Οι τρεις βασικές δυνάμεις στο χώρο της Αριστεράς, το ΚΚΕ, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ και η ΛΑΕ, έχουν, η κάθε μια ξεχωριστά, την «κρίσιμη μάζα» (δηλαδή τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό μελών, στελεχών και επιρροής) για να επιφέρουν μεγάλες ανατροπές στον πολιτικό χάρτη και στο χάρτη των κοινωνικών κινημάτων. Όμως βρισκόμαστε πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Αυτό αποτελεί κοινό τόπο για μεγάλα τμήματα των εργατικών μαζών που κοιτάνε την Αριστερά με αισθήματα πικρίας και απογοήτευσης. Εδώ η Αριστερά δεν εμφανίζεται ικανή να οργανώσει μια κοινή πορεία (Δείτε, https://xekinima.org/brosta-stin-oloklirotiki-sipsi-hreiazetai/) πώς θα φέρει σε πέρας ιστορικής εμβέλειας ανατροπές;
Ο κατακερματισμός/σεκταρισμός της Αριστεράς στη χώρα μας είναι πραγματικά εντυπωσιακός! Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να τονίζεται διαρκώς, ακριβώς γιατί είναι τόσο αποκαλυπτικό: το θέμα της συνεργασίας της Αριστεράς (του «Ενιαίου Μετώπου») αποτελεί την «άλφα-βήτα» στην ιστορία της Αριστεράς. Και δεν εννοούμε της «οποιασδήποτε» Αριστεράς αλλά της επαναστατικής Αριστεράς, από το Μαρξ μέχρι τον Λένιν τον Τρότσκι και τη Λούξεμουργκ όλων δηλαδή των μεγάλων επαναστατών του περασμένου και προπερασμένου αιώνα! Αυτή την «άλφα–βήτα» ο κύριος όγκος της ελληνικής Αριστεράς ακόμα δεν την έχει ανακαλύψει. Και κινδυνεύει να θεωρείται φυσιολογική και δεδομένη η αρρωστημένη κατάσταση που βιώνουμε σήμερα.
Τη βασική ευθύνη για τον κατακερματισμό της Αριστεράς τον φέρει βέβαια το ΚΚΕ και κατά δεύτερο η ΑΝΤΑΡΣΥΑ – όχι η ΛΑΕ η οποία είναι ενωτική προς την υπόλοιπη Αριστερά. Αυτά είναι λίγο πολύ χιλιοειπωμένα. Όμως η ΛΑΕ εντάσσει τις ενωτικές της προτάσεις στα πλαίσια της γενικής της αντίληψης για τη δημιουργία ενός «δημοκρατικού», «πατριωτικού», «αντιμνημονιακού» κλπ Μετώπου. Κι αυτό είναι πρόβλημα και μάλιστα πολύ σοβαρό.
Η ΛΑΕ, ένα μέτωπο που δεν πρεσβεύει την εργατική εξουσία και το σοσιαλισμό
Η ΛΑΕ ξεκίνησε τα πρώτα της βήματα με τις εμφατικές τοποθετήσεις των ηγετικών της στελεχών και ιδιαίτερα του Παναγιώτη Λαφαζάνη, ότι πρόκειται για ένα «δημοκρατικό», «πατριωτικό», «αντιμνημονιακό» κλπ, Μέτωπο με έντονες επίσης αναφορές στην ιδέα του «Λαϊκού Μετώπου».[1] Οι εσωτερικές τριβές και αντιπαραθέσεις που προκάλεσαν αυτές οι αναφορές οδήγησαν σε αφαίρεση των επίμαχων φράσεων από το τελευταίο προγραμματικό κείμενο που τίθεται προς έγκριση στην Ιδρυτική Συνδιάσκεψη της ΛΑΕ που θα γίνει στις 24-26 Ιούνη.
Αυτό όμως συνέβη μόνο στο τυπικό επίπεδο: έφυγαν οι άμεσες αναφορές και φράσεις, η ουσία όμως έμεινε. Η ΛΑΕ δηλαδή παραμένει ένα «δημοκρατικό», «προοδευτικό» «πατριωτικό» «αντιμνημονιακό» κλπ μέτωπο. Γιατί, παρότι υιοθετεί ένα «μεταβατικό πρόγραμμα» που μιλά για διαγραφή του χρέους, έξοδο από το ευρώ, εθνικοποιήσεις κλπ, αρνείται να συνδέσει αυτό το πρόγραμμα με άμεσο τρόπο με την εργατική (ή λαϊκή) εξουσία και το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Κάνει αυτή τη σύνδεση μόνο με ένα γενικό και αφηρημένο τρόπο: με γενικές αναφορές στο σοσιαλισμό, με αναφορές σε «σοσιαλιστική προοπτική» και σε «σοσιαλιστικό ορίζοντα». Στην πραγματικότητα δηλαδή αναφέρεται στον σοσιαλισμό σαν ένα μεταγενέστερο στάδιο που βρίσκεται σε «προοπτική» και στον «ορίζοντα» αλλά δεν συνδέεται άμεσα με το Μεταβατικό Πρόγραμμα που ισχύει για το σήμερα.
Το πρόβλημα με τον «ορίζοντα», όπως είναι γνωστό, είναι ότι όσο τον πλησιάζεις τόσο αυτός απομακρύνεται… Εξάλλου τα κείμενα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν γεμάτα από αναφορές στο σοσιαλιστικό «μέλλον», την «προοπτική», τον «ορίζοντα», κοκ, όμως δεν εμπόδισαν τον ΣΥΡΙΖΑ να υποταχθεί με τον τρόπο που είδαμε.
Με αφορμή αυτά τα χαρακτηριστικά αλλά και τις αντιθέσεις στη ΛΑΕ, αξίζει να σταθούμε λίγο στο πώς σκεφτόταν ο Λένιν, με αφορμή δυο μεγάλες ιστορικές επετείους για τις οποίες έχουν γραφτεί πολλά (μια σειρά άρθρων στο «Ξ» τον τελευταίο καιρό). Την Παρισινή Κομμούνα από τη μια, που φέτος κλείνει 145 χρόνια και τις Θέσεις του Απρίλη του 1917 που είναι πάντα επίκαιρες και πολύτιμες, όσο ελάχιστα κείμενα στη μαρξιστική φιλολογία.
Η Παρισινή Κομμούνα
Φέτος συμπληρώθηκαν 145 χρόνια από την Παρισινή Κομμούνα και με αφορμή αυτό το γεγονός γράφτηκαν αρκετά άρθρα για το θέμα.[2]
Έχει σημασία να θυμηθούμε ότι η Κομμούνα του Παρισιού γεννήθηκε όταν τα γαλλικά στρατεύματα είχαν συντριβεί από τα γερμανικά και το Παρίσι ήταν περικυκλωμένο από τα εχθρικά (γερμανικά) στρατεύματα.
Παρ’ ότι όμως το παρισινό προλεταριάτο είχε να αντιμετωπίσει τη θανάσιμη απειλή του γερμανικού στρατού, όταν ο Λένιν έκανε τον απολογισμό των συμπερασμάτων από την ήττα και το αιματοκύλισμα της Κομμούνας δεν ανάφερε σε κανένα σημείο κάποιου είδους πατριωτικά καθήκοντα για την Κομμούνα. Αντίθετα στο κείμενό του «Στη μνήμη της Κομμούνας»[3] γραμμένο το 1911 αναφέρει:
«…ο σκοπός της Κομμούνας δεν πέθανε. Ζει ως τα σήμερα, μέσα στον καθένα μας. Ο σκοπός της Κομμούνας είναι ο σκοπός της σοσιαλιστικής επανάστασης, ο σκοπός της πλήρους πολιτικής και οικονομικής χειραφέτησης των εργατών. Είναι ο σκοπός του παγκόσμιου προλεταριάτου. Και με αυτή την έννοια, είναι αθάνατος.» (Οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Για τον Λένιν λοιπόν, η Κομμούνα δεν έχει να κάνει με την υπεράσπιση της πατρίδας και του έθνους, αλλά με την εργατική εξουσία και την σοσιαλιστική επανάσταση – κι αυτό, μάλιστα, ήταν το καθήκον ακριβώς τη στιγμή που η «πατρίδα» αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο.
Για να το θέσουμε με όρους σημερινούς, ακόμα και όταν χώρα αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο, περικυκλωμένη από τον «εθνικό» εχθρό, ο Λένιν δεν μίλαγε για πατριωτικά ή εθνικά ή άλλα μέτωπα, αλλά για εργατική εξουσία και σοσιαλισμό!
Αν κάποιος νομίζει ότι αυτή η διατύπωση μπορεί να «ξέφυγε» του Λένιν, ή είναι απομονωμένη από άλλα αποσπάσματα, ας το ξεκαθαρίσουμε κοιτώντας μερικές ακόμα αναφορές.
Στο κείμενο «Τα διδάγματα της Κομμούνας»[4] γραμμένο από τον Λένιν το 1908, διαβάζουμε:
«Το προλεταριάτο, όμως, τυφλωμένο από πατριωτικές αυταπάτες, δεν το καταλάβαινε αυτό. Η πατριωτική ιδέα έχει την προέλευσή της ακόμη από τη μεγάλη επανάσταση του 18ου αιώνα. Η ιδέα αυτή είχε κυριαρχήσει στα μυαλά των σοσιαλιστών της Κομμούνας…
»Το μοιραίο λάθος των Γάλλων σοσιαλιστών βρισκόταν στη συνένωση αυτή των αντιφατικών καθηκόντων, του πατριωτισμού και του σοσιαλισμού».
Σε άλλο σημείο, στο ίδιο κείμενο, ο Λένιν αναφέρει τα εξής:
«Ο Μαρξ ακόμη, στο μανιφέστο της Διεθνούς, το Σεπτέμβρη του 1870, επισήμανε απευθυνόμενος στο γαλλικό προλεταριάτο, ότι δεν πρέπει να παρασύρεται από την ψεύτικη εθνική ιδέα…
»Η αστική τάξη ας έχει την ευθύνη για την εθνική ταπείνωση, έργο του προλεταριάτου είναι ν’ αγωνιστεί για τη σοσιαλιστική απελευθέρωση της εργασίας από το ζυγό της αστικής τάξης»
και πιο κάτω,
«Όσο μεγάλες κι αν ήταν οι θυσίες της Κομμούνας, αυτές εξαγοράζονται με τη σημασία που έχει για τον καθολικό προλεταριακό αγώνα: Η Κομμούνα…διέλυσε τις πατριωτικές αυταπάτες… Η Κομμούνα έμαθε στο ευρωπαϊκό προλεταριάτο να βάζει συγκεκριμένα τα καθήκοντα της σοσιαλιστικής επανάστασης». (Οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Δεν υπάρχει λόγος να παραθέσουμε περισσότερα αποσπάσματα. Το μήνυμα του Λένιν είναι σαφές: εργαζόμενοι και λαϊκά στρώματα, μην παρασύρεστε από πατριωτικές αυταπάτες· το καθήκον σας είναι, κάτω από όλες τις συνθήκες, ένα: η σοσιαλιστική επανάσταση, η εργατική εξουσία.
Ο Απρίλης του 17
Τον Φλεβάρη του 17 ξεκίνησε η Ρωσική Επανάσταση που ανέτρεψε τον Τσάρο και ανέδειξε στην θέση του μια ασταθή κοινοβουλευτική δημοκρατία και μια κυβέρνηση, που έμεινε στην ιστορία σαν η Προσωρινή Κυβέρνηση. Στην κυβέρνηση αυτή συνεργαζόντουσαν η (υποτιθέμενη) «προοδευτική–δημοκρατική» άρχουσα τάξη (την οποία εκπροσωπούσε το κόμμα των «Καντέτ») μαζί με την ρεφορμιστική Αριστερά της εποχής (τους «Μενσεβίκους» και τους «Σοσιαλεπαναστάτες», κόμματα αντίστοιχα, σε ότι αφορά τη βασική τους φιλοσοφία, με τον παλιό, προ μνημονίου, ΣΥΡΙΖΑ ή το ΠΑΣΟΚ των δεκαετιών ’70 – ’80).
Η επανάσταση του Φλεβάρη έγινε ενώ μαινόταν ο 1ος παγκόσμιος πόλεμος. Τα ρωσικά στρατεύματα είχαν ηττηθεί από τις γερμανικές στρατιές. Ο κίνδυνος της ολοκληρωτικής συντριβής της Ρωσίας κάτω από την ασύγκριτα μεγαλύτερη ισχύ των γερμανικών στρατιών ήταν ορατός. Η «πατρίδα» ήταν αντιμέτωπη, όπως και την εποχή της Κομμούνας, με «θανάσιμο κίνδυνο».
Η επανάσταση του Φλεβάρη γέννησε, όπως προαναφέρθηκε, την πρώτη στην ιστορία συνεργασία σε κυβερνητικό επίπεδο της Αριστεράς με κόμματα της άρχουσας τάξης, στα πλαίσια της Προσωρινής Κυβέρνησης. Τα «δημοκρατικά» και «επαναστατικά» χαρακτηριστικά που είχε η Προσωρινή Κυβέρνηση «παρέσυραν» τα στελέχη των Μπολσεβίκων που ήταν εκείνη την περίοδο στην Πετρούπολη. Με τον Λένιν και άλλους Μπολσεβίκους ακόμα στην εξορία, τις πρώτες βδομάδες μετά την επανάσταση του Φλεβάρη η ηγεσία του κόμματος βρέθηκε στα χέρια του Στάλιν, του Κάμενεφ και του Μουράνοφ.
Η γραμμή της ηγετικής αυτής ομάδας (και της εφημερίδας των Μπολσεβίκων, «Πράβδα») απέναντι στην Προσωρινή Κυβέρνηση δεν ήταν η προσπάθεια να ανατραπεί και να αντικατασταθεί από μια εργατική, επαναστατική κυβέρνηση, αλλά η γραμμή της υποστήριξης, με την άσκηση βέβαια κάποιας αριστερής κριτικής.
Ο Λένιν, από την εξορία όπου ήταν ακόμα, έπνεε τα μένεα με τη συμφιλιωτική αυτή γραμμή της «Πράβδα».
Από την Ελβετία όπου ήταν, έστειλε τα περίφημα «Γράμματα από μακριά» με τα οποία κατακεραύνωνε την γραμμή των Στάλιν και Κάμενεφ – μόνο που οι τελευταίοι επέλεξαν να τον λογοκρίνουν.[5]
Τελικά ο Λένιν έφτασε στις αρχές του Απρίλη στην Πετρούπολη. Το Σοβιέτ έστειλε αντιπροσωπεία να υποδεχθεί το πιο επιφανές στέλεχος των Μπολσεβίκων. Ο πρόεδρος του Σοβιέτ, ένας Μενσεβίκος με το όνομα Τσχέιτζε ανάλαβε να καλωσορίσει τον Λένιν:
«Σύντροφε Λένιν, εξ ονόματος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και ολόκληρης της Επανάστασης, χαιρετίζουμε τον ερχομό σας στη Ρωσία… Φρονούμε όμως ότι το κύριο καθήκον της επαναστατικής δημοκρατίας είναι για την ώρα να υπερασπίσουμε την επανάστασή μας απ’ όλες τις επιθέσεις που θα μπορούσαν να στραφούν εναντίον της, τόσο απ’ το εσωτερικό όσο κι απ’ το εξωτερικό. Ελπίζουμε ότι θα επιδιώξετε μαζί μας αυτούς τους σκοπούς».
Η απάντηση του Λένιν έπεσε σαν κεραμίδα στα κεφάλια των παρευρισκόμενων. Γυρίζοντας σχεδόν τις πλάτες του στην αντιπροσωπεία, απευθύνθηκε στο πλήθος:
«…σύντροφοι, στρατιώτες, ναύτες και εργάτες… στο πρόσωπό σας χαιρετίζω τη νικηφόρα ρωσική επανάσταση, χαιρετίζω την πρωτοπορία του παγκόσμιου προλεταριακού στρατού… Δεν είναι μακριά η ώρα που… οι λαοί θα στρέψουν τα όπλα τους ενάντια στους εκμεταλλευτές καπιταλιστές. Η ρωσική επανάσταση που έγινε από σας άνοιξε μια καινούρια εποχή. Ζήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!»[5]
«Ζήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση» λοιπόν! Η Ρωσία είναι γονατισμένη από τον πόλεμο, ο εχθρός βρίσκεται προ των πυλών, όμως ο Λένιν δεν προβάλλει «πατριωτικά» καθήκοντα, δεν μιλά για την ανάγκη «εθνικής ανεξαρτησίας», δεν μιλά για «δημοκρατικά μέτωπα» και «πατριωτικά μέτωπα». Μιλά για εργατική εξουσία και σοσιαλισμό. Και μάλιστα όχι μόνο σε ρωσικό αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο…
Ο Λένιν ήρθε σε μετωπική σύγκρουση με την Κεντρική Επιτροπή των Μπολσεβίκων και κέρδισε την πλειοψηφία στη συνδιάσκεψη του κόμματος που έγινε στα τέλη του ίδιου μήνα.[6]
Οι θέσεις με τις οποίες ο Λένιν «έστρεψε» το κόμμα στην κατεύθυνση της κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη και τα σοβιέτ πέρασαν στην ιστορία σαν «οι θέσεις του Απρίλη». Χωρίς αυτή τη στροφή η Οκτωβριανή Επανάσταση κατά πάσα πιθανότητα δεν θα γινόταν ποτέ πραγματικότητα.
145 χρόνια μετά…
145 χρόνια μετά την Κομμούνα και 100 περίπου χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Λένιν είναι τόσο επίκαιρος όσο ποτέ.
Λέει αυτό που είναι απλό αλλά η σημερινή Αριστερά δεν θέλει να αναγνωρίσει: ότι δηλαδή ο ρόλος της μαρξιστικής Αριστεράς είναι να αξιοποιεί την κρίση του συστήματος, όποια μορφή κι αν παίρνει αυτή, για να πετύχει τον κεντρικό σκοπό που είναι η σοσιαλιστική επανάσταση και η εργατική εξουσία.
Αν ήταν να παίρναμε τα συμπεράσματα του Λένιν από την Κομμούνα κι από τον Απρίλη του 17 και να τα μεταφέραμε στο σήμερα, θα έπρεπε να λέγαμε:
- Ασφαλώς στην Ελλάδα υπάρχει θέμα «εθνικής κυριαρχίας» καθώς ο ελληνικός λαός δεν μπορεί να αποφασίσει ο ίδιος για τη ζωή του. Ασφαλώς η χώρα τελεί σε ένα καθεστώς ιδιότυπου «αποικισμού» ή νέο-αποικισμού. Ασφαλώς κάθε Έλληνας εργαζόμενος νοιώθει προσβεβλημένος και ταπεινωμένος από τις κυρίαρχες δυνάμεις στην Ευρώπη και διεθνώς. Ασφαλώς αυτή η κατάσταση εντείνει τα αισθήματα «πατριωτισμού» που διαπερνούν τα ελληνικά λαϊκά στρώματα. Ασφαλώς υπάρχει θέμα εξευτελισμού κάθε έννοιας δημοκρατίας.
- Όμως κανένα απ’ αυτά τα προβλήματα δεν θα λυθεί χτίζοντας «πατριωτικά» ή «αντι-ΕΕ» ή «δημοκρατικά» ή «εθνικά» Μέτωπα. Η ουσία είναι το πρόγραμμα – και το μόνο πρόγραμμα που μπορεί να δώσει απάντηση στην οικονομική κρίση, τη σήψη του καπιταλισμού και τα εθνικά και δημοκρατικά ζητήματα είναι το πρόγραμμα της εργατικής εξουσίας, του σοσιαλισμού και του διεθνισμού.
- Αν ο φορέας που θα υιοθετήσει και θα εφαρμόσει αυτό το πρόγραμμα (της σοσιαλιστικής επανάστασης) ονομάζεται «κόμμα» ή «μέτωπο» δεν έχει καμία σημασία!
- Το σωστό, δηλαδή το σοσιαλιστικό–επαναστατικό, πρόγραμμα, ασφαλώς, έτσι κι αλλιώς, πάει χέρι-χέρι με μια ενωτική τακτική προς το σύνολο των οργανώσεων, πολιτικών, συνδικαλιστικών και άλλων, του εργατικού κινήματος. Αυτό είναι το Ενιαίο Μέτωπο το οποίο χαρακτηρίζει το Μαρξισμό από τα γεννοφάσκια του. Και μεταφράζεται, απλά, στην ανάγκη των συνεργασιών ανάμεσα στις διάφορες οργανώσεις του εργατικού κινήματος, στη βάση όσων σημείων υπάρχει συμφωνία, χωρίς τελεσιγραφισμούς και χωρίς καπελώματα.
Υπάρχει μήπως συμφωνία για πάλη πάνω σε 2-3-4 μικρά και καθημερινά ζητήματα; Πολύ ωραία, να υπάρξει συνεργασία, δηλαδή «μέτωπο», για την από κοινού διεκδίκησή τους. Μέσα στα πλαίσια ενός τέτοιου «μετώπου» η μαρξιστική Αριστερά οφείλει να προβάλλει το πρόγραμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Υπάρχει μήπως συμφωνία για την εργατική εξουσία και το σοσιαλισμό; Ακόμη καλύτερα: όλοι μαζί σε ένα επαναστατικό μέτωπο για την εργατική εξουσία.
