Σε όλη την Ευρώπη καταγράφεται από το 2010 πολύ μεγάλη αύξηση των τιμών αγοράς και ενοικίων.
Στην Ελλάδα η αναζήτηση σπιτιού προς ενοικίαση έχει καταντήσει εφιάλτης, ενώ συχνά τα διαθέσιμα σπίτια είναι σε πολύ κακή κατάσταση, χωρίς θέρμανση, με υγρασίες, και άλλα προβλήματα που τα καθιστούν σχεδόν ακατάλληλα προς κατοίκηση.
Σύμφωνα με την έρευνα για την στέγη που δημοσίευσε το Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή – Eteron, μετά τη σημαντική υποχώρηση των τιμών των ενοικίων την περίοδο 2012- 2017 (κατά 25%), οι τιμές άρχισαν να ανεβαίνουν ετησίως από το 2018 κατά 8,4%, 10% το 2019, 5,8%-6,7% το 2020, ενώ η πρόβλεψη για το 2021 είναι κοντά στο 7%.
Σύμφωνα με δεδομένα κτηματομεσιτικών γραφείων και αγγελιών τα τελευταία χρόνια καταγράφεται αύξηση των ενοικίων από 30% έως και 50% σε κάποιες περιοχές της Αθήνας και δήμους της Αττικής. Αντίστοιχες αυξήσεις έχουν σημειωθεί και στη Θεσσαλονίκη.
Eκτιμάται ότι περίπου τα ⅔ των κατοικιών που βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας έχουν μίσθωμα πάνω από 600 ευρώ, ενώ στην πλειοψηφία τους έχουν κατασκευαστεί έως το 1980.
Γιατί ανεβαίνουν τα ενοίκια;
Κάποιες από τις βασικές αιτίες για αυτήν την έκρηξη είναι:
- Η αύξηση της ζήτησης για ενοικιαζόμενη κατοικία. Λόγω συρρίκνωσης των διαθέσιμων εισοδημάτων και αποταμιεύσεων η αγορά ιδιόκτητης κατοικίας και η πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό είναι ανέφικτες για την πλειοψηφία της κοινωνίας.
- Η περιορισμένη προσφορά νέων κατοικιών. Η μειωμένη προσφορά ακινήτων σε σχέση με τη ζήτηση έχει από τη μια να κάνει με την αδυναμία των εργαζομένων να αποκτήσουν τη δική τους στέγη και από την άλλη με τη δέσμευση ολοένα και περισσότερων κατοικιών για εμπορευματική ή τουριστική εκμετάλλευση.
- Η πολύ μεγάλη ανάπτυξη των υπηρεσιών βραχυχρόνιας μίσθωσης, που οδηγεί σε διαρκή αύξηση των κατοικιών που δεν προορίζονται για τις ανάγκες μακροχρόνιας διαμονής των κατοίκων στις πόλεις, αλλά για τουριστικούς/κερδοσκοπικούς λόγους. Στην Ελλάδα, τα Airbnb ακίνητα το 2010 ξεκίνησαν από μόλις 132 και ξεπέρασαν τις 125.000 πριν το ξέσπασμα της πανδημίας. Σήμερα ο αριθμός είναι προφανώς μεγαλύτερος. Αξίζει να αναφερθεί και το γεγονός πως η εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις μόνο στα ζητήματα της ενοικίασης κατοικίας, αλλά και σε αυτό της εργασίας, καθώς η απασχόληση στις σχετικές υπηρεσίες κινείται σε μεγάλο βαθμό στο πεδίο της άτυπης οικονομίας, με επισφαλείς, σκιώδεις σχέσεις εργασίας, εναρμονισμένες με το δόγμα της «ευελιξίας». Επίσης, η έκρηξη της βραχυχρόνιας μίσθωσης συμβάλλει στην αλλαγή του χαρακτήρα ολόκληρων περιοχών, αλλά και του παραγωγικού μοντέλου. Για παράδειγμα, στην περιοχή της Βαλαωρίτου στη Θεσσαλονίκη, όπου κάποτε κυριαρχούσαν οι βιοτεχνίες, σήμερα βρίσκεις μόνο χώρους εστίασης και δεκάδες Airbnb.
- Η διαχρονική, συνειδητή, απουσία κρατικής μέριμνας και κοινωνικής πολιτικής σχετικά με την κατοικία.
Κατοικία: δικαίωμα ή εμπόρευμα;
Τα τελευταία χρόνια συντελείται μια συστηματική προσπάθεια περαιτέρω μετατροπής της κατοικίας από δικαίωμα σε εμπόρευμα. Οι παράγοντες που συντελούν προς αυτή την κατεύθυνση είναι:
- Απουσία κρατικής μέριμνας, κοινωνικής πολιτικής για την κατοικία: Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, στην απογραφή του 2011 καταγράφηκαν, σε σύνολο 6.371.901 κανονικών κατοικιών, 897.968 κενές κατοικίες εκτός χρήσης, δηλαδή προς ενοικίαση, προς πώληση, προς κατεδάφιση ή για άλλο λόγο, αριθμός που αντιστοιχεί στο 14% των κατοικιών.
- Προγράμματα Golden Visa: Μέχρι τον Γενάρη του 2022 χορηγήθηκαν στην Ελλάδα 9.619 «χρυσές» άδειες διαμονής σε επενδυτές-αγοραστές ακινήτων. Μέσα από το πρόγραμμα Golden Visa χορηγείται πενταετής (με δυνατότητα ανανέωσης) άδεια διαμονής στην Ελλάδα, καθώς επίσης δυνατότητα ελεύθερης μετακίνησης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ζώνης Σένγκεν, σε υπηκόους τρίτων χωρών και στα μέλη της οικογένειάς τους, εφόσον αποκτήσουν στη χώρα ακίνητη περιουσία συνολικού ελάχιστου ύψους 250.000 ευρώ. Η Ελλάδα αποτελεί μοναδική περίπτωση που δεν απαιτεί από τους επενδυτές-κατόχους Golden Visa ελάχιστη παραμονή στη χώρα. Την ίδια στιγμή δεν μπορεί να μην σχολιαστεί η εκ διαμέτρου αντίθετη, απάνθρωπη και εγκληματική στάση των ελληνικών αρχών απέναντι στους πρόσφυγες. Τελικά, το πρόβλημα για το σύστημα δεν είναι «οι ξένοι», αλλά οι φτωχοί.
- Αστικές αναπλάσεις: Μια σειρά από αστικές αναπλάσεις έχει δρομολογήσει η Κυβέρνηση (για παράδειγμα το Ελληνικό στην Αθήνα, η ΔΕΘ στη Θεσσαλονίκη) με προκλητικά χαριστικούς όρους για το μεγάλο κεφάλαιο και με τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος. Αυτά τα «έργα» είναι ακόμα ένα δώρο προς τις μεσιτικές εταιρείες, δεν στοχεύουν στην κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, αλλά απευθύνονται αποκλειστικά στην ελίτ (ντόπια και διεθνή).
- Οι Ανώνυμες Εταιρείες Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία (ΑΕΕΑΠ): Λειτουργούν παράλληλα ως εταιρείες ανάπτυξης, ως ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, ως διαχειριστές «κόκκινων» δανείων, ως εταιρείες ανάπτυξης φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων, καθώς και ως διαχειριστές κατοικιών, δραστηριότητες που μέχρι σήμερα ασκούν διαφορετικές «κλαδικές» οντότητες και βέβαια με διαφόρων ειδών φορολογικές ελαφρύνσεις. Τα νέα αυτά εταιρικά σχήματα θα συγκεντρώσουν πολύ μεγάλη ισχύ στα χέρια τους και ήδη πιέζουν για αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο προς διευκόλυνση των «επενδύσεων» (κυρίως την ανάγκη να απλοποιηθούν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες που προκαλούν εμπόδια στις επενδύσεις στην κτηματαγορά, όπως εμπόδια ως προς την εκδίωξη μισθωτών).
- Πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας: Η κατάργηση του ν. Κατσέλη, η πλήρης απελευθέρωση των πλειστηριασμών από το 2021, αλλά και οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί και η μετατροπή της διαμαρτυρίας απέναντι στις εξώσεις σε ιδιώνυμο αδίκημα (επί ΣΥΡΙΖΑ) διαμορφώνουν ένα ζοφερό σκηνικό και θέτουν υπό αμφισβήτηση το δικαίωμα στη στέγη. Η περίπτωση της έξωσης στου Ζωγράφου Αττικής δεν ήταν εξαίρεση.
- Δευτερογενής αγορά στεγαστικών δανείων: Οι Τράπεζες τιτλοποιούν τα δάνεια, τα κάνουν πακέτα δηλαδή, και τα πουλάνε σε πολύ χαμηλές τιμές –απαγορεύεται να τα πουλήσουν στους ιδιοκτήτες(!). Τα Funds αγοράζουν τα πακέτα και πιέζουν για πληρωμή ή έξωση, οι μεσιτικές εταιρείες (real estate) δανείζονται από τις τράπεζες για να αγοράσουν τα σπίτια που «απελευθερώνονται» και το κράτος μπαίνει ως εγγυητής αυτής της αρπαχτής με το σχέδιο «Ηρακλής» των 23 δισ. ευρώ.
Κάποιοι χάνουν τα σπίτια τους – κάποιοι θησαυρίζουν
Τη στιγμή που συζητάμε για την ολοένα και μεγαλύτερη δυσκολία πρόσβασης σε αξιοπρεπή στέγη, το τεράστιο κύμα ακρίβειας και τον κλοιό που σφίγγει γύρω από το δικαίωμα στην κατοικία, κάποιοι κάνουν χρυσές δουλειές.
Τράπεζες και μεγάλες εταιρείες Real Estate σημειώνουν ρεκόρ κερδών. Οι Ελληνικές Τράπεζες υπολογίζουν κέρδη 2 δισ. μόνο από τη νέα άνοδο των επιτοκίων και την ίδια στιγμή καθαρίζουν τους ισολογισμούς τους από τα κόκκινα δάνεια. Ενώ, ο κύκλος εργασιών του κτηματομεσιτικού κλάδου στην Ελλάδα από τα 522 εκ. ευρώ το 2011, εκτινάχθηκε στα 2,2 δισ. ευρώ το 2019.
Στην περίπτωση της Αττικής, γίνεται λόγος για κατασκευαστική έκρηξη, ειδικά στα νότια και βόρεια προάστια. H εταιρεία Mint που δραστηριοποιείται στην βραχυχρόνια μίσθωση κατέχει ήδη 350 ακίνητα, ενώ η AirBNB ζει μέρες δόξας, καθώς τα καθαρά έσοδά της για το μέχρι στιγμής πιο κερδοφόρο τρίτο τρίμηνο του 2021 έφτασαν τα 834 εκατομμύρια δολάρια (ή 792 εκ. ευρώ), 280% υψηλότερα από αυτά κατά το τρίτο τρίμηνο του 2020 και 213% υψηλότερα από αυτά κατά το τρίτο τρίμηνο του 2019.
Κανένας άνθρωπος χωρίς σπίτι, κανένα σπίτι χωρίς άνθρωπο!
Είναι φανερό ότι το παιχνίδι που παίζεται προετοιμάζει νέες φούσκες και νέα έκρηξη των κόκκινων δανείων, καθώς είναι αδύνατο η πλειοψηφία των λαϊκών στρωμάτων να μπορέσει να ανταπεξέλθει σε αυτές τις εξοντωτικές απαιτήσεις και εκβιασμούς.
Η Αριστερά έχει χρέος να μπει μπροστά σε αυτή τη μάχη. Με πρωτοβουλίες σε γειτονιές, ενωτικές καμπάνιες αλληλεγγύης, δυναμικές παρεμβάσεις έξω από τα σπίτια που πλειστηριάζονται και με κεντρικό σύνθημα:
«Κανένας άνθρωπος χωρίς σπίτι, κανένα σπίτι χωρίς άνθρωπο».
Να απαιτήσουμε:
- Κατάργηση σχεδίου «Ηρακλής».
- Απόλυτη προστασία της πρώτης κατοικίας της λαϊκής οικογένειας.
- Δημόσιος φορέας διαχείρισης των κόκκινων δανείων. Διαγραφές χρεών στα φτωχά νοικοκυριά. Κοινωνικοποίηση της μεγάλης ιδιοκτησίας.
- Απαγόρευση λειτουργίας των funds.
- Δραστικός περιορισμός της βραχυχρόνιας μίσθωσης.
- Πλαφόν στις δόσεις δανείου ή ενοικίου και σύνδεση τους με το εισόδημα.
- Δημόσιος φορέας/Δημοτικοί Φορείς που θα πάρουν πρωτοβουλίες για δημιουργία σημαντικού αποθέματος κοινωνικής κατοικίας.
- Εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος και των μεγάλων εταιρειών του κτηματομεσιτικού κλάδου και λειτουργία τους κάτω από καθεστώς διαφάνειας, εργατικού και κοινωνικού ελέγχου, καθώς μόνο έτσι θα γίνει εφικτό να προστατευτεί το δικαίωμα στην κατοικία, αλλά και να σχεδιαστεί με δημοκρατικό τρόπο η ανάγκη στέγασης του κόσμου, η σχέση της με το περιβάλλον και η ανάγκη για ελεύθερους χώρους.
