Ούτε ένα, ούτε δύο, ούτε πέντε. Δεκαπέντε (ναι, δεκαπέντε!) ολόκληρα χρόνια παραπάνω ζουν οι πλούσιοι από τους φτωχούς. Που; Όχι σε καμιά χώρα της Αφρικής ή της Ασίας, αλλά στις ΗΠΑ. Στη χώρα των «ίσων ευκαιριών» και του «αμερικάνικου ονείρου».
Πρόσφατο άρθρο της εφημερίδας «The New Republic» παρουσιάζει μελέτες των τελευταίων χρόνων, σύμφωνα με τις οποίες οι πλούσιοι άντρες στις ΗΠΑ ζουν κατά μέσο όρο δεκαπέντε χρόνια περισσότερα από τους φτωχούς, ενώ οι πλούσιες γυναίκες ζουν ως και δέκα χρόνια περισσότερα σε σχέση με αυτές που προέρχονται από τα πιο χαμηλά εισοδηματικά στρώματα.
Με λίγα λόγια, ο πλούτος εξαγοράζει ως και 15 χρόνια παραπάνω ζωής σε αυτούς που τον διαθέτουν!
Ανισότητα στη ζωή και στο θάνατο
Αυτό το κενό των 10-15 χρόνων, είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο χάσμα σε χώρες όπως η Υεμένη ή η Αιθιοπία.
Σύμφωνα με τη σχετική μελέτη που παρουσιάζεται, ανάμεσα στο 2001 και το 2014, οι πλουσιότεροι κάτοικοι των ΗΠΑ αύξησαν το προσδόκιμο ζωής τους κατά τρία χρόνια. Αυτή η αύξηση έρχεται να προστεθεί στην γενικότερη αύξηση του προσδόκιμου ζωής τις τελευταίες δεκαετίες (από το 1980 ως το 2010) κατά έξι χρόνια. Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής αντανακλά την πρόοδο στις επιστήμες της υγείας καθώς και γενικά την βελτίωση της πληροφόρησης και της τεχνολογίας που βοηθάει τους ανθρώπους να ζουν καλύτερα.
Όμως, την ίδια περίοδο, για τους φτωχούς είχαμε είτε ελάχιστη αύξηση του προσδόκιμου ζωής, είτε και μείωση. Έτσι, έχουμε τα τελευταία 3 χρόνια μείωση του προσδόκιμου ζωής στις ΗΠΑ, μείωση που οφείλεται στην αύξηση των «θανάτων της απελπισίας», δηλαδή θανάτων που σχετίζονται με ναρκωτικά, αλκοόλ και αυτοκτονίες, και που αφορούν κατά βάση τα λαϊκά στρώματα. Μάλιστα, η πτώση αυτή στο προσδόκιμο ζωής αποτελεί την μεγαλύτερη πτώση στις ΗΠΑ από την περίοδο 1915-1918 που σχετιζόταν με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις επιδημίες της εποχής.
Προκύπτει έτσι το ερώτημα: γιατί οι φτωχοί πεθαίνουν πιο γρήγορα; Ανάμεσα στις χώρες του δυτικού κόσμου, οι ΗΠΑ κατέχουν ίσως τα πρωτεία ως προς την ανισότητα πρόσβασης και την εμπορευματοποίηση των δομών υγείας. Έτσι, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με ασθένειες που απειλούν τη ζωή τους, οι φτωχοί έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πεθάνουν σε σχέση με τους πλούσιους, που έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν τόσο τις έγκαιρες διαγνώσεις, όσο και τις σωστές θεραπείες. Αυτό όμως, σύμφωνα με το άρθρο, δεν είναι η μόνη εξήγηση, αφού και σε χώρες που εδώ και δεκαετίες οι κοινωνίες απολάμβαναν πιο εκτεταμένα προγράμματα δημόσιων υπηρεσιών υγείας (όπως η Γαλλία ή η Βρετανία) το αντίστοιχο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών ως προς το προσδόκιμο ζωής παραμένει μεγάλο (έντεκα και εννέα χρόνια αντίστοιχα). Οπότε, η πρόσβαση στη δημόσια υγεία δεν είναι ο μόνος λόγος για τις ανισότητες στη ζωή και στο θάνατο.
Ποιότητα ζωής και πρόωροι θάνατοι
Η καθημερινότητά μας, από τη διατροφή μέχρι την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε και την ψυχολογική μας κατάσταση, μπορούν να επηρεάσουν το κατά πόσο θα βρεθούμε αργά ή γρήγορα αντιμέτωποι με σοβαρά προβλήματα υγείας, ή και έναν πρόωρο θάνατο. Η παραπάνω απλή διαπίστωση εξηγεί τις αιτίες του μεγάλου χάσματος, ακόμη και σε χώρες του δυτικού κόσμου με σχετικά υψηλό επίπεδο παροχών υγείας. Και ενώ κανείς πάνω στον πλανήτη δε μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από τη διατροφική κρίση, τη ρύπανση, τους εξωφρενικούς ρυθμούς ζωής και το διαρκές άγχος, είναι προφανές ότι όσο ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο, τόσο περισσότερες είναι οι επιλογές ως προς το που θα ζήσουμε, με τι θα τραφούμε, πόσο μεγάλες περιόδους χαλάρωσης μπορούμε να απολαύσουμε.
Σύμφωνα λοιπόν με την μελέτη, οι φτωχοί είναι πολύ πιο πιθανό να αναπτύξουν ασθένειες που σχετίζονται με το διαρκές στρες, είναι σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό καπνιστές και καταναλωτές αλκοόλ, είναι πολύ πιθανότερο να καταλήξουν στους λεγόμενους «θανάτους της απελπισίας» (αυτοκτονίες ή θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών, κλπ). Αν στα παραπάνω προσθέσουμε τις μεγάλες διαφορές ως προς την ποιότητα διατροφής και το περιβάλλον διαβίωσης, η εικόνα συμπληρώνεται.
Οι διατροφικές επιλογές των φτωχών, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, κατά κανόνα περιορίζονται στα έτοιμα γεύματα, ενώ προϊόντα όπως τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά είναι απλησίαστα, τουλάχιστον σε καθημερινή βάση. Όσο για το περιβάλλον, είναι προφανές ότι τα πιο ευκατάστατα στρώματα μπορούν να επιλέξουν να ζήσουν σε πιο αραιοκατοικημένες, πιο πράσινες γειτονιές, ή στα προάστια των πόλεων, όπου επιβαρύνονται πολύ λιγότερο από τη ρύπανση και τις ακραίες καιρικές συνθήκες.
Τα «προνόμια» των φτωχών
Η παραπάνω μελέτη δεν είναι η μόνη που εξηγεί τις μεγάλες διαφορές στην ποιότητα ζωής και τις επιπτώσεις του διαρκούς στρες για τα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας. Μάλιστα, το μόνιμο άγχος της επιβίωσης δε μας επηρεάζει μόνο ψυχολογικά, αλλά και σωματικά, αφού μπορεί να αλλοιώσει την ίδια τη λειτουργία του εγκεφάλου. Πριν από περίπου δύο χρόνια, κυκλοφόρησε μια άλλη μελέτη, σύμφωνα με την οποία η ίδια η φτώχεια και το μόνιμο άγχος της επιβίωσης κρατάει τον ανθρώπινο εγκέφαλο εγκλωβισμένο σε σκέψεις διαρκούς φόβου και ανησυχίας και δεν του επιτρέπει να λειτουργήσει σωστά.
Με λίγα λόγια: ζούμε σε ένα σύστημα που η ανθρώπινη ζωή μετριέται σε χρήμα. Αυτοί που έχουν τον πλούτο μπορούν να «αγοράζουν» χρόνια, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία ζει λιγότερο απλά και μόνο γιατί γεννήθηκε φτωχή, και γιατί δουλεύει για να τροφοδοτεί με κέρδη του πλούσιους. Υπάρχει μεταφορά ζωής από την κατώτερη τάξη στην ανώτερη, ένας φόρος αίματος που πληρώνουμε καθημερινά.
Ο καπιταλισμός έχει αμέτρητους τρόπους να μας σκοτώνει. Πόλεμοι, εργατικά ατυχήματα, περιβαλλοντικές καταστροφές, ρύπανση του αέρα και μόλυνση των νερών, δηλητηριασμένα τρόφιμα, άγχος της επιβίωσης, εμπόδια στην πρόσβαση στην υγεία, βία και εγκληματικότητα.
Το σύνθημα «ο καπιταλισμός βλάπτει σοβαρά την υγεία» δεν είναι ένα τσιτάτο κάποιων κολλημένων δογματικών, αλλά μια δυσβάσταχτη καθημερινή πραγματικότητα για δισεκατομμύρια ανθρώπους.
