Της Μαρίας Μπουτζαρέλου
Φέτος συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από το δυστύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Τσέρνομπιλ στην Ουκρανία, μια καταστροφή που έγινε σύμβολο των κινδύνων της πυρηνικής ενέργειας αλλά και των ακόμη πιο καταστροφικών συνεπειών της αποσιώπησης ενός γεγονότος που μπορεί να επηρεάσει εκατομμύρια ανθρώπους.
Τι συνέβη στο Τσέρνομπιλ
Το δυστύχημα προκλήθηκε κατά την διάρκεια ενός πειράματος στον πυρηνικού σταθμό του Τσέρνομπιλ. Στόχος του πειράματος ήταν να βρεθεί ένας τρόπος να γίνεται γρήγορα η επανεκκίνηση του αντιδραστήρα σε περίπτωση που έσβηνε εξαιτίας κάποιας βλάβης – κάτι που συνέβαινε αρκετά συχνά.
Το πείραμα απέτυχε και το αποτέλεσμα του ήταν μια τεράστια έκρηξη. Η θερμοκρασία που αναπτύχθηκε εξαιτίας της έκρηξης ξεπέρασε τους 2000ο C. Ο γραφίτης που κάλυπτε τον αντιδραστήρα πήρε φωτιά και έκαιγε για 9 μέρες εκλύοντας τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας στο περιβάλλον.
Το δυστύχημα σε συνδυασμό με την φωτιά δημιούργησαν ένα ραδιενεργό σύννεφο που ανέβηκε στην ατμόσφαιρα της γης και ταξίδεψε έξι φορές πάνω από τον πλανήτη.
Το «καθάρισμα» του αντιδραστήρα
Το τεράστιο έργο της κατάσβεσης της φωτιάς πήρε πολύ χρόνο και είχε σαν αποτέλεσμα την θυσία χιλιάδων ανθρώπινων ζωών.
Η φωτιά ξεκίνησε στις 25 Απρίλη και τελικά τέθηκε υπό έλεγχο στις 6 Μάη.
Για να τεθεί υπό έλεγχο η κατάσταση χρειάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι – οι λεγόμενοι «καθαριστές» των οποίων η υγεία και οι ζωές θυσιάστηκαν για να σβηστεί η φωτιά.
Συνολικά στην εκκαθάριση του σταθμού πήραν μέρος 600,000 με 800,000 άνθρωποι μέχρι το 1989. Όσοι από αυτούς επέζησαν υπέφεραν και ακόμα υποφέρουν από πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας.
Ένα ακόμα έγκλημα του σταλινισμού
Το πείραμα που γινόταν στον αντιδραστήρα συνδέονταν άμεσα με την ενεργειακή κρίση στην Σοβιετική Ένωση και κατ’ επέκταση με την κρίση του σταλινισμού.
Η στάση των γραφειοκρατών της Σοβιετικής Ένωσης μετά το δυστύχημα ήταν απαράδεκτη. Οι αρχικές προσπάθειες να το καλύψουν είχαν σαν αποτέλεσμα να περάσουν βδομάδες μέχρι να παρθούν μέτρα για την προστασία του πληθυσμού, κάτι που σημαίνει χιλιάδες επιπλέον θανάτους.
Όταν έγινε η έκρηξη στον αντιδραστήρα στο Τσέρνομπιλ η Σοβιετική κυβέρνηση δεν έβγαλε καμιά είδηση για το ραδιενεργό σύννεφο που είχε ξεφύγει στην ατμόσφαιρα. Το ατύχημα συνέβη στις 25 Απριλίου κι ανακοινώθηκε στις 28, όταν το ραδιενεργό νέφος είχε πλέον περάσει τα σύνορα και δεν μπορούσε να συγκαλυφθεί.
Στις 29 Απριλίου η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος έβγαλε μια ανακοίνωση προς όλες τις πρωτεύουσες της Ανατολικής Ευρώπης τονίζοντας ότι βάσει των δεδομένων των αρμόδιων σοβιετικών οργανισμών το επίπεδο ραδιενέργειας ξεπερνά ελαφρώς τα επιτρεπτά όρια, αλλά όχι αρκετά ώστε να δικαιολογεί την υιοθέτηση ειδικών μέτρων προστασίας για τον πληθυσμό.
Στην Ελλάδα τότε το ΚΚΕ θεωρούσε προβοκάτορα όποιον μιλούσε για το Τσερνομπίλ και συνιστούσε στα μέλη του να τρώνε φρούτα προερχόμενα από την πρώην ΕΣΣΔ ώστε να αποδειχτεί ότι δεν είχε γίνει τίποτα!!
Η στάση της Δύσης, των ΜΜΕ και των επιστημόνων
Τα ΜΜΕ και δυτικοί αναλυτές εκείνη την περίοδο τόνισαν τα στοιχεία σε σχέση με το Τσέρνομπιλ που συνδέονταν με την Σοβιετική Ένωση σαν τα βασικά στοιχεία που οδήγησαν στην καταστροφή υποβαθμίζοντας την επικινδυνότητα της πυρηνικής ενέργειας.
Μίλησαν για την απροσεξία και την κακή συμπεριφορά του προσωπικού, για την ανυπόμονη γραφειοκρατία, για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η οικονομία που σε συνδυασμό με την κακή κατασκευή του αντιδραστήρα οδήγησαν στην καταστροφή.
Τι απέγιναν τα θύματα του Τσέρνομπιλ;
Τα θύματα του Τσέρνομπιλ μετά την φρίκη που έζησαν όταν συνέβη το δυστύχημα δεν σταμάτησαν να ζουν σε μια κόλαση, χωρίς παρόν και μέλλον.
Για τα θύματα στην Λευκορωσία, την Ουκρανία και την Ρωσία λέξεις όπως δουλειά, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ανθρώπινα σπίτια, ποιότητα ζωής κλπ δεν σημαίνουν απολύτως τίποτα.
Η ανεργία χτυπάει τα θύματα του Τσέρνομπιλ μιας και κανένας εργοδότης δεν είναι διατεθειμένος να θυσιάσει τα κέρδη του για να προσλάβει κάποιον άρρωστο την στιγμή που υπάρχουν τόσοι άλλοι άνεργοι για να προσλάβει.
Πολλοί κρύβουν πως είναι θύματα του Τσέρνομπιλ προκειμένου να βρουν δουλειά αφού το πενιχρό επίδομα του κράτους δεν φτάνει για τίποτα.
Ο εμπαιγμός των κυβερνήσεων των χωρών της πρώην Σοβιετικής ένωσης δεν έχει τελειωμό. Με την πτώση του καθεστώτος η φτώχεια και η διαφθορά έγιναν σήμα κατατεθέν των χωρών του πρώην Ανατολικού μπλοκ. Θύματα της κατάστασης είναι φυσικά και όσοι επλήγησαν από την καταστροφή στο Τσέρνομπιλ.
Για παράδειγμα, τα θύματα δικαιούνται μια φορά το χρόνο περίθαλψη σε ένα σανατόριο. Αυτό που γίνεται στην πράξη όμως είναι η κυβέρνηση να δίνει στα θύματα μόλις 30 δολάρια ανά άτομο την στιγμή που η επίσκεψη ακόμα και σε ένα κακό σανατόριο κοστίζει 230 δολάρια.
Ο ρόλος της Διεθνούς Επιτροπής για την Ατομική Ενέργεια
Τον Σεπτέμβριο του 2005 δημοσιεύτηκε μια έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για την Ατομική Ενέργεια και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σύμφωνα με την οποία μέχρι τα μέσα του 2005 το δυστύχημα του Τσέρνομπιλ μπορούσε να συνδεθεί με τον θάνατο μόλις 50 ανθρώπων και πως ο συνολικός αριθμός ανθρώπων που θα πεθάνουν εξαιτίας του Τσερνομπίλ θα είναι περίπου 4,000.
Η ίδια έκθεση αναφέρει πως «δεν υπάρχουν αποδείξεις ούτε στατιστικά στοιχεία που να δείχνουν μείωση της γονιμότητας στον πληθυσμό που μολύνθηκε, και ούτε υπάρχουν στοιχεία για την αύξηση δυσμορφιών που να μπορούν να συνδεθούν με την έκθεση στην ραδιενέργεια».
Η έκθεση αυτή δεν είναι τίποτα παραπάνω από καλά νέα για τις βιομηχανίες πυρηνικών. Ούτε λίγο ούτε πολύ μας λέει πως τα αποτελέσματα του χειρότερου πυρηνικού δυστυχήματος στην ιστορία δεν είναι τελικά και τόσο φοβερά.
Η Διεθνής Επιτροπή για την Ατομική Ενέργεια είναι υπεύθυνη για τα ζητήματα πυρηνικής ενέργειας παγκόσμια. Την ίδια στιγμή όμως το καταστατικό της λέει πως είναι επίσης υπεύθυνη και για την ανάπτυξη και διάδοση της πυρηνικής ενέργειας για ευρεία χρήση.
Υπάρχει ακόμα πρόβλημα;
«Να πω ότι στην πραγματικότητα βρισκόμαστε στη μέση του πυρηνικού ατυχήματος, γιατί οι ραδιενεργές επιπτώσεις εμφανίζονται περίπου δέκα χρόνια ύστερα από το ατύχημα και διαρκούν για περίπου τριάντα χρόνια.», Θανάσης Γεράνιος, αναπληρωτής καθηγητής Πυρηνικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.
Μελέτες στις οποίες έγιναν συγκρίσεις των ποσοστών εμφάνισης καρκίνου την περίοδο 1976-86 και την περίοδο μετά το 86, η αύξηση είναι 40% και στις πιο μολυσμένες περιοχές φτάνει και το 56%! Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι στην Χιροσίμα υπάρχουν ακόμα και τώρα, 60 χρόνια μετά την ατομική βόμβα, υψηλά ποσοστά καρκίνων.
Το πρόβλημα με το όνομα Τσέρνομπιλ δεν είναι σε καμιά περίπτωση πρόβλημα του παρελθόντος. Υπάρχουν σχέδια για την «εξαγωγή» μεγάλων ποσοτήτων πυρηνικών αποβλήτων με μεγάλη συγκέντρωση ραδιενέργειας σε περιοχές που στο παρελθόν έγιναν πυρηνικά δυστυχήματα όπως στο Τσέρνομπιλ. Αυτά τα σχέδια γίνονται με την υποστήριξη της Διεθνούς Επιτροπής για την Ατομική Ενέργεια των Ηνωμένων Εθνών.
Επιπλέον, δεν έχει ακόμα διακοπεί οριστικά η λειτουργία δύο αντιδραστήρων στο πυρηνικό συγκρότημα του Κοζλοντούι(Βουλγαρία), προωθείται ένας σταθμός στο Μπέλενε και ένας κοντά στον Δούναβη. Παράλληλα, η τουρκική κυβέρνηση ξεπαγώνει τα πυρηνικά σχέδια, ανακοινώνοντας την πρόθεσή της να κατασκευάσει τρεις μονάδες.
Το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας βρίσκεται ξανά στην ημερήσια διάταξη των Ευρωπαίων πολιτικών υπευθύνων ιδιαίτερα ύστερα από τη διαμάχη Ρωσίας-Ουκρανίας για το φυσικό αέριο.
Είναι η πυρηνική ενέργεια φτηνή;
Η πυρηνική ενέργεια είναι το πιο ακριβό είδος ενέργειας για να παραχθεί αν λάβουμε υπόψη το κόστος χτισίματος και λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών. Και για αυτό το λόγο ακόμα και η παραγωγή ελάχιστης ποσότητας πυρηνικής ενέργειας δεν μπορεί να γίνει χωρίς τεράστιες κρατικές επιχορηγήσεις. Ωστόσο, αυτό που η οικονομική ανάλυση δεν μπορεί να μετρήσει είναι οι ανθρώπινες ζωές που θυσιάστηκαν και θα θυσιαστούν. Επιπλέον, το κόστος της ρίψης των πυρηνικών αποβλήτων δεν μπορεί να υπολογιστεί μιας και δεν έχει βρεθεί καμιά ασφαλής μέθοδος για την καταστροφή τους.
Αυτό που συμβαίνει αυτή την στιγμή στην Λευκορωσία, την Ουκρανία και την Ρωσία είναι απλά ένα δείγμα του τι θα μπορούσε να συμβεί σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη οποιαδήποτε στιγμή.
Επιπλέον, αντί να στηριχθούν οι κοινότητες που επλήγησαν με σημαντική ιατροφαρμακευτική βοήθεια, με οικονομική βοήθεια, με τρόπους για να λυθούν τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα, οι μεγάλες βιομηχανίες συνεχίζουν να διαπραγματεύονται το αν θα ρίξουν τα πυρηνικά απόβλητα τους απόβλητα εκεί!
Σε αντίθεση με την πυρηνική ενέργεια οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας(π.χ. αιολική, ηλιακή κ.α.) δεν σκοτώνουν χιλιάδες ανθρώπους όταν κάτι πάει στραβά, δεν δηλητηριάζουν ανθρώπους καθημερινά ούτε προκαλούν επικίνδυνη μόλυνση για εκατοντάδες χρόνια.
Μόνο στα πλαίσια μιας οικονομίας και επιστημονικής έρευνας σχεδιασμένης με βάση τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι το κέρδος, με τις πηγές ενέργειας να ελέγχονται από τους ίδιους τους εργαζόμενους, θα μπορούμε να έχουμε ασφάλεια, φτηνό ρεύμα, πετρέλαιο, βενζίνη και προστασία του περιβάλλοντος.
