Το κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και η ιστορία του
Την Κυριακή 2 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκαν εθνικές εκλογές στο Ομοσπονδιακό κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Η χώρα χωρίζεται σε δυο διοικητικές οντότητες, την Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (FBiH πλειοψηφία Κροάτες και Βόσνιοι Μουσουλμάνοι) και τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας (Republika Srpska).
Μια σειρά από δαιδαλώδεις θεσμοί όπως η Βουλή των Λαών, η 3μερής προεδρία, η διοικητική διαίρεση σε Καντόνια με αντίστοιχα Κοινοβούλια στο καθένα, οι ανεξάρτητες κυβερνήσεις των δυο ξεχωριστών εθνικών οντοτήτων, το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο κ.α. συνιστούν το πιο περίπλοκο κρατικό σύστημα στον πλανήτη.
Πρόκειται για το αποτέλεσμα της συμφωνίας του Ντέιτον με την οποία έληξε ο πόλεμος ανάμεσα σε Βόσνιους Μουσουλμάνους, Κροάτες και Σέρβους που κράτησε από το 1992 ως το 1995.
Η συμφωνία του Ντέιτον ήταν ένας συμβιβασμός ανάμεσα στις νεότευκτες εθνικές αστικές τάξεις που κατέλαβαν την εξουσία μετά την κατάρρευση της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας και την παλινόρθωση του καπιταλισμού.
Οι ΗΠΑ και η Γερμανία, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην υπογραφή της συμφωνίας και συνολικά στον πρώτο Γιουγκοσλαβικό πόλεμο της δεκαετίας του 90, ως οι νικήτριες δυνάμεις του «ψυχρού πολέμου» μετά την πτώση της ΕΣΣΔ.
Τριάντα χρόνια μετά, τα εθνικά ζητήματα παραμένουν άλυτα και το κράτος που γεννήθηκε από τον αιματηρό εκείνο πόλεμο – με 100,000 νεκρούς, 2 εκατομμύρια εκτοπισμένους, εθνικές εκκαθαρίσεις και μαζικές δολοφονίες αθώων, όπως η γενοκτονία των Βοσνίων στη Σρεμπρένιτσα – βρίσκεται μπροστά σε αδιέξοδο. Κάποιοι διεθνείς αναλυτές μιλάνε ακόμη και για τον κίνδυνο της διάλυσης αυτού το κράτους στα εξ ων συνετέθη.
Επιπλέον, οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Γερμανία/ΕΕ, Ρωσία, Κίνα, Τουρκία) παρεμβαίνουν στην περιοχή για να προωθήσουν τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει κάνει ακόμη πιο οξύ τον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό και αυτό με τη σειρά του δίνει επιπλέον ώθηση στις εσωτερικές αντιθέσεις των διαφορετικών εθνικών αστικών τάξεων και τους αντικρουόμενους εθνικισμούς. Αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν ένα εκρηκτικό και επικίνδυνο μίγμα για τους λαούς της περιοχής.
Οι εκλογές στις 2 Οκτωβρίου
Οι εκλογές ανέδειξαν με εμφατικό τρόπο όλα αυτά τα αδιέξοδα, τους κινδύνους και την αστάθεια η οποία συνεχώς μεγαλώνει. Έδειξαν ότι οι εθνικιστικές διαιρέσεις που προκάλεσε ο εμφύλιος του 92-95 υποβόσκουν και ενισχύονται.
Το πρώτο στοιχείο που χαρακτήρισε τις εκλογές ήταν ότι επικράτησαν τα μεγάλα εθνικιστικά κόμματα. Δηλαδή τα κόμματα που αναφέρονται στις τρεις μεγαλύτερες εθνότητες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης: τους Κροάτες Καθολικούς, τους Βόσνιους Μουσουλμάνους και τους Σέρβους Ορθόδοξους.
Βέβαια, μια εβδομάδα μετά τις εκλογές δεν είχαν ακόμη ανακοινωθεί τα οριστικά αποτελέσματα λόγω των πολλών καταγγελιών για νοθεία. Το αίσθημα της διάτρητης εκλογικής διαδικασίας είναι το δεύτερο στοιχείο που χαρακτήρισε αυτή την εκλογική αναμέτρηση.
Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι η κεντρική εφορευτική επιτροπή που εδρεύει στο Σεράγεβο ζήτησε να ξαναμετρηθούν οι ψήφοι σε 1.000 εκλογικά τμήματα. Συνολικά έγιναν 91 καταγγελίες για σοβαρές παραβάσεις του εκλογικού νόμου, όπως καλπονοθεία, προσπάθειες εκφοβισμού ψηφοφόρων, επιθέσεις σε παρατηρητές της εκλογικής διαδικασίας κοκ.
Στην Μπάνια-Λούκα, την «πρωτεύουσα» της Σερβο-βοσνιακής οντότητας, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις, με τη συμμετοχή χιλιάδων υποστηρικτών των «ηττημένων» κομμάτων της αντιπολίτευσης, οι οποίοι κατήγγειλαν τον σερβο-βόσνιο εθνικιστή Μίρολαντ Ντόντικ για νοθεία. Ο Ντόντικ είναι στενός σύμμαχος του προέδρου της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και φιλικά διακείμενος στον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Μια χώρα προτεκτοράτο
Το γεγονός όμως που έχει προκαλέσει τις μεγαλύτερες αντιδράσεις ήταν η απόφαση του Ύπατου Εκπροσώπου της ειρηνευτικής διαδικασίας, του Γερμανού Κρίστιαν Σμιτ, να αλλάξει τον εκλογικό νόμο και το Σύνταγμα της διοικητικής οντότητας της Ομοσπονδίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης λίγες μόνο ώρες μετά το κλείσιμο της κάλπης!
Ο Σμιτ άλλαξε τους κανόνες των εκλογών και το Σύνταγμα, κατά συνέπεια και την τελική σύνθεση των νομοθετικών και εκτελεστικών οργάνων του κράτους, εν μέσω εκλογικής διαδικασίας! Οι ΗΠΑ επικρότησαν τον Σμιτ, όμως για τους Βόσνιους οι αλλαγές που αποφάσισε ενισχύουν τη δύναμη των Κροατών και επικυρώνουν την εθνοκάθαρση που είχε συμβεί με θύματα Βόσνιους Μουσουλμάνους.
Παράλληλα, αναδείχθηκε και ένα ευρύτερο δημοκρατικό ζήτημα. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος είναι ο διορισμένος από τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις και συγκεντρώνει πολύ μεγάλες εξουσίες, τις λεγόμενες «εξουσίες της Βόννης». Ουσιαστικά πρόκειται για τον διοικητή ενός προτεκτοράτου.
Ο Βόσνιος καθηγητής συνταγματικού δικαίου Νετίμ Αντέμοβιτς (Nedim Ademović) δήλωσε στο Euronews:
«Δεν είναι δημοκρατικό να αλλάζεις τους κανόνες που αφορούν τον τρόπο σχηματισμού της κυβέρνησης μετά τις εκλογές… Αυτό σας λέει πολλά για τη σχέση που έχει η διεθνής κοινότητα με τη Βοσνία. Τα πρότυπα που ισχύουν στο εξωτερικό δεν γίνονται σεβαστά στη Βοσνία».
Την ίδια ώρα, όσα κόμματα αρνούνται να ταυτιστούν με μια από τις τρεις κύριες εθνικές ομάδες θα υποεκπροσωπούνται στους διάφορους κρατικούς θεσμούς.
Οι λόγοι όμως που οδήγησαν τον Σμιτ να προχωρήσει σε αυτή την εξευτελιστική για τους πολίτες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης κίνηση ήταν ότι οι κρατικοί θεσμοί γίνονται όλο και λιγότερο λειτουργικοί σαν συνέπεια της όξυνσης του ανταγωνισμού ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις της περιοχής. Σύμφωνα με τον Βόλφγκανκ Πέτριτς, τον Αυστριακό πρώην Ύπατο Εκπρόσωπο για την Βοσνία-Ερζεγοβίνη,
«Αυτό που πραγματικά γνωρίζουμε πλέον είναι πως δεν λειτουργεί».
Ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός και εθνικές αστικές τάξεις
Οι εξελίξεις αυτές είναι κομμάτι της ευρύτερης κρίσης που μεγαλώνει το τελευταίο διάστημα στην οποία παίζει σημαντικό ρόλο ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Ο Σέρβος πρόεδρος Αλαξάνταρ Βούσιτς και ο Σερβο-βόσνιος πολιτικός ηγέτης Μίρολαντ Ντόντικ έχουν κρατήσει φιλορωσική στάση. Η Σερβία ενώ καταδίκασε την εισβολή της Ρωσίας στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ, αρνήθηκε να συνταχθεί με τη Δύση και να επιβάλλει κυρώσεις εναντίον της. Η μόνη άλλη χώρα των δυτικών Βαλκανίων που επίσης αρνήθηκε τις κυρώσεις ήταν η Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Η Σερβία δεν ανήκει στο ΝΑΤΟ, όπως και η Βοσνία Ερζεγοβίνη, ενώ η Αλβανία, η Κροατία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία είναι μέλη του. Ο Γιάνς Στολτενμπεργκ δήλωσε τον Απρίλιο πως το ΝΑΤΟ υποστηρίζει την ευρωατλαντική πορεία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, θα την προστατέψει απέναντι στη Ρωσική επιθετικότητα και σχεδιάζει μια σειρά μέτρα ειδικά για τη χώρα αυτή.
Η απάντηση του Ρώσου πρέσβη στο Σεράγεβο ήταν πως οποιαδήποτε προσπάθεια του ΝΑΤΟ να προσεγγίσει την Βοσνία-Ερζεγοβίνη θα προκαλέσει την αντίδραση της Ρωσίας, και πως
«το παράδειγμα της Ουκρανίας δείχνει τι να περιμένετε».
Την ίδια ώρα η Ρωσία απειλεί να μπλοκάρει (μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ) την ανανέωση της παρουσίας ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης 1.100 αντρών στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Σε αυτή την περίπτωση οι Αμερικάνοι συζητάνε το να στείλουν μια αντίστοιχη στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ, κάτι όμως που θα προκαλέσει την αντίδραση της Ρωσίας δια μέσω της Σερβίας και της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας.
Επιπλέον, καθώς η ενεργειακή κρίση βρίσκεται σε εξέλιξη, η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας σχεδιάζει να κατασκευάσει δυο εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο που θα έρχεται από τη Ρωσία δια μέσω Σερβίας. Αυτό όμως απαιτεί την έγκριση των ομοσπονδιακών θεσμών, δηλαδή των Κροατών και των Βόσνιων. Κι αυτό ενώ η οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, διαχωρίζεται σταδιακά από την εποπτεία της κεντρικής κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των κοινών ενόπλων δυνάμεων, της συνοριακής αστυνομίας, του δικαστικού συστήματος και του συστήματος εσωτερικών εσόδων.
Οι εθνικιστές καραδοκούν
Σε αυτό το τοπίο οι εθνικιστικές ακροδεξιές οργανώσεις δρουν ανοιχτά, συχνά με την άμεση στήριξη των κρατών των αντιμαχόμενων πλευρών.
Για παράδειγμα, στην πόλη Πρίτζεντορ της Βοσνίας, οι σερβικές εθνικιστικές/ φιλοφασιστικές οργανώσεις «Αυτό-εκτίμηση» και «Οι Αρχές μας» μαζί με τις Σερβικές δημοτικές αρχές απαγόρευσαν την πραγματοποίηση της ετήσια πορείας μνήμης για τους Βόσνιους που έπεσαν θύματα του εμφυλίου πολέμου.
Τα προηγούμενα χρόνια η 31η Μαΐου ονομάζονταν «ημέρα των λευκών περιβραχιόνιων» επειδή οι Σερβικές στρατιωτικές δυνάμεις είχαν διατάξει τους Βόσνιους να φορούν λευκά περιβραχιόνια βάσει των οποίων στη συνέχεια δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκτόπισαν και σκότωσαν Βόσνιους.
Φέτος οι Σερβικές δημοτικές αρχές μαζί με τις δυο εθνικιστικές οργανώσεις διοργάνωσαν εκδηλώσεις στις 30 Μαΐου με την ονομασία «Ημέρα της υπεράσπισης του Πρίτζεντορ». Και οι δυο εθνικιστικές οργανώσεις αρνούνται ότι έγινε εθνοκάθαρση των Βοσνίων, χαρακτηρίζουν «ήρωα» τον Σέρβο στρατιωτικό Ράτκο Μλάντιτς (υπευθύνου για τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα) και έχουν ταχθεί υπέρ της Ρωσίας και του Πούτιν στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Από την άλλη πλευρά, η εθνικιστική/φασιστική τουρκική οργάνωση «Γκρίζοι Λύκοι» έχει δημιουργήσει εδώ και χρόνια πυρήνες Βόσνιων Μουσουλμάνων στο Σεράγεβο και αλλού. Οι Γκρίζοι Λύκοι στηρίζονται ανοιχτά από την Τουρκική πρεσβεία στο Σεράγεβο και διατηρούν στενές και δημόσιες σχέσεις με το ισχυρότερο κόμμα των Βόσνιων Μουσουλμάνων, το SDA. Ο τρόπος που χρησιμοποιούν για να στρατολογήσουν μέλη από τα φτωχότερα στρώματα των Βοσνίων είναι οι «ανθρωπιστικές δράσεις» και τα «δίκτυα στήριξης» των πιο φτωχών.
Περισσότερα από 30 χρόνια από την παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Γιουγκοσλαβία και πάνω από 25 από το τέλος του εμφυλίου πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, είναι φανερό ότι τα αδιέξοδα και οι κίνδυνοι για την περιοχή αυξάνονται διαρκώς.
Απέναντι σε αυτούς τους κινδύνους ο μόνος που μπορεί να υπερασπιστεί την ειρήνη από τους ιμπεριαλιστικούς και εθνικιστικούς ανταγωνισμούς είναι ο κοινός αγώνας των εργαζομένων, της νεολαίας και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων ανεξάρτητα από εθνικότητα και θρησκεία πάνω στα κοινά τους προβλήματα- την φτώχεια, την ανεργία, την περιβαλλοντική καταστροφή, τις έμφυλες διακρίσεις, κτλ. Ταυτόχρονα, χρειάζονται κοινοί σχεδιασμένοι αγώνες σε όλα τα Βαλκάνια για να απωθήσουμε την προοπτική να γίνει η περιοχή μας ξανά ένα νέο σφαγείο όπως στις αρχές τις δεκαετίας του ’90.
