Με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο του σ. Παναγιώτη Βογιατζή.
Η επέτειος του «Όχι» φέρνει μαζί της κάθε χρόνο και τη συζήτηση για το ποιος πραγματικά το είπε, κάτω από ποιες συνθήκες και τι πραγματικά σήμαινε για τον ελληνικό λαό. Αναγκαστικά, η συζήτηση επεκτείνεται και στη φύση του καθεστώτος εκείνης της περιόδου. Τα τελευταία χρόνια αυτή η συζήτηση διαφέρει ριζικά από αντίστοιχες προηγούμενες, καθώς σήμερα υπάρχει ένα κόμμα με παρουσία στη Βουλή, η Χρυσή Αυγή, που έχει αναγάγει εκείνο το καθεστώς σε λαμπρό παράδειγμα του τι είδους πολίτευμα θέλει να επιβάλλει στη χώρα – αν βέβαια της το επιτρέψουμε.
Φυσικά, για να διαφημίσει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, η Χ. Αυγή αλλά και άλλοι (πχ το protagon.gr δημοσίευσε στις 7/8/12 άρθρο με θέμα «Γιατί ο Μεταξάς δεν ήταν φασίστας») καταφεύγουν στη μοναδική μέθοδο που μπορεί να κάνει τέτοιες απόψεις κοινωνικά αποδεκτές: το ψέμα και την διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας.
Η ανάγκη λοιπόν να καταρριφθούν τα «επιχειρήματα» αυτά, είναι ακόμα μεγαλύτερη τώρα, που διακυβεύεται κάτι πολύ μεγαλύτερο απ’ την ιστορική αλήθεια.
Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου
Σύμφωνα με τους νοσταλγούς του φασισμού, το καθεστώς Μεταξά δεν ήταν τίποτε άλλο από μια σταθερή κι αποφασισμένη κυβέρνηση, που είχε πολύ συγκεκριμένους στόχους: Την δημιουργία μιας ισχυρής και εθνικά υπερήφανης Ελλάδας και την προκοπή του εργαζόμενου λαού. Πού είναι το κακό άραγε;
Το κακό είναι ότι τίποτε απ’ αυτά δεν είναι αλήθεια.
Πρώτα πρώτα, ο Μεταξάς έγινε δικτάτορας τη στιγμή που ήταν επικεφαλής ενός μικροσκοπικού κόμματος, με 50.000 ψήφους στις εκλογές του 1936. Είναι προφανές ότι δεν αναρριχήθηκε στην εξουσία ως «λαοπρόβλητος ηγέτης», κάθε άλλο. Η εξουσία του παραχωρήθηκε από το βασιλιά Γεώργιο Β’, ο οποίος έλεγχε πλήρως το στρατό. Και φυσικά είχε την πλήρη υποστήριξη της άρχουσας τάξης, που δεν πρόβαλλε καμιά αντίρρηση στην προώθησή του. Άλλωστε, πριν την 4η Αυγούστου, ο Μεταξάς είχε ήδη διοριστεί πρωθυπουργός απ’ το παλάτι και είχε πάρει 241 ψήφους στη Βουλή, απ’ όλα τα αστικά κόμματα εκείνης της περιόδου.
Για να το πούμε με σημερινούς όρους, όχι μόνο δεν ήταν «αντισυστημικός», αλλά ήταν το αποκούμπι του συστήματος, που στους εργατικούς αγώνες εκείνης της περιόδου, με αποκορύφωμα την Γενική Απεργία του Μάη του ’36, έβλεπε έναν θανάσιμο κίνδυνο για την ίδια του την ύπαρξη. Δεν προκαλεί λοιπόν καμιά έκπληξη ο θαυμασμός του Μιχαλολιάκου… Τα ίδια ακριβώς ονειρεύεται και για τον εαυτό του.
Όσο για την εθνική του υπερηφάνεια, πραγματικά δεν ξέρουμε τι ακριβώς σημαίνει… Η Ελλάδα εκείνης της εποχής ήταν δεμένη χειροπόδαρα με τα συμφέροντα της Μ. Βρετανίας. Τόσο δεμένη, που ούτε η προσωπική ιδεολογία του Μεταξά ούτε οι συμπάθειές του προς τη Γερμανία ήταν αρκετές για ν’ αλλάξουν τον προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής του.
Η «φιλεργατική» πολιτική του Μεταξά
Χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να υποστηρίξει κανείς ότι ένας δικτάτορας, με την πλήρη υποστήριξη του στρατού, των βιομηχάνων και των γαιοκτημόνων άσκησε ή μπορούσε ν’ ασκήσει «φιλεργατική» πολιτική.
Ήδη, πριν την κατάλυση του κοινοβουλευτισμού, ο Μεταξάς είχε διοριστεί Πρωθυπουργός από το βασιλιά. Από τη θέση αυτή συνέδεσε τ’ όνομά του με μια απ’ τις πιο σκληρές επιθέσεις ενάντια σε εργαζόμενους που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα.
Όλο τον Απρίλιο του 1936 ξεσπούν δεκάδες εργατικοί αγώνες, που ζητούν βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, μεγαλύτερα μεροκάματα και επέκταση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Στις 29 Απριλίου ξεκινάει απεργία διαρκείας απ’ τους καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης που επεκτείνεται σ’ όλες τις καπνοπαραγωγικές περιοχές της χώρας. Το χτύπημα της Πρωτομαγιάτικης διαδήλωσης απ’ το στρατό και την αστυνομία έχει σαν αποτέλεσμα να μετατραπεί η απεργία σε γενικευμένη εξέγερση. Το «φιλεργατικό» καθεστώς Μεταξά στέλνει στη Θεσσαλονίκη μια ολόκληρη Μεραρχία Πεζικού από τη Λάρισα, για να καταφέρει να ελέγξει ξανά την πόλη. Όταν στις 9 του Μάη το κίνημα τελικά ηττάται, οι εργάτες έχουν αφήσει πίσω τους 12 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Στους επόμενους μήνες αποκεφαλίζεται ολόκληρο το συνδικαλιστικό κίνημα, με χιλιάδες αγωνιστές να παίρνουν το δρόμο για τα ξερονήσια.
Για τα επόμενα 4 χρόνια καμιά συνδικαλιστική δραστηριότητα δεν επιτρέπεται και ο αρχηγός της κρατικής ασφάλειας Μανιαδάκης αναγορεύεται στο δεύτερο σημαντικότερο πρόσωπο του καθεστώτος, αν και τυπικά δεν ήταν παρά υφυπουργός. Οι βάναυσες μέθοδοί του άφησαν εποχή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα παρόμοιο «φιλολαϊκό» καθεστώς ονειρεύονται οι χρυσαυγίτες και για την κοινωνία μας.
Ναι, αλλά ο Μεταξάς δεν ήταν αυτός που δημιούργησε το ΙΚΑ και έφερε το 8ωρο;
Όχι, δεν ήταν!
Είναι εκπληκτικό πώς μερικές φορές κάποια ψέματα –καταφανώς κατασκευασμένα- καταφέρνουν να εδραιωθούν ως «Ιστορία».
Το ΙΚΑ δημιουργήθηκε το 1934 (νόμος 6238) και πρώτος του διοικητής ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ενώ το 8ωρο ξεκίνησε να εφαρμόζεται το 1932 (Προεδρικό Διάταγμα 27ης Ιούνη) [1].
Τι σημασία έχει όμως; Με τους κατάλληλους ανθρώπους στην κατάλληλη θέση και με αρκετή επιμονή και υπομονή, έχουν καθιερωθεί σαν «Ιστορία» ακόμα μεγαλύτερα ψέματα…
Τελικά ήταν φασίστας ο Μεταξάς;
Για να το πούμε απλά και σύντομα, ναι, ο Ι. Μεταξάς ήταν ή μάλλον εξελίχθηκε σε φασίστα. Ωστόσο το καθεστώς του δεν ήταν φασιστικό, αν και περιείχε αρκετά τέτοια στοιχεία.
Πρώτα πρώτα, όπως είπαμε πιο πάνω, ο Μεταξάς δεν ανήλθε στην εξουσία πατώντας πάνω σ’ ένα μαζικό φασιστικό κίνημα, σαν αυτά του Μουσολίνι ή του Χίτλερ. Άλλωστε, η δομή της ελληνικής κοινωνίας δεν ήταν τέτοια που θα επέτρεπε να εμφανιστεί ένα τέτοιο μαζικό κίνημα. Ήταν μια κοινωνία σε μεγάλο βαθμό αγροτική και όχι αρκετά ανεπτυγμένη ώστε να διαθέτει μια πολυπληθή μικροαστική τάξη στις πόλεις, βασική πηγή άντλησης για κάθε φασιστικό κόμμα. Ο πληθυσμός των πόλεων ήταν σε μεγάλο βαθμό εργατικός και πάντως μειοψηφικός στο σύνολο της κοινωνίας. Ούτε η ταξική πάλη στην Ελλάδα είχε πάρει τον οξύ χαρακτήρα π.χ. της Ισπανίας, όπου τον ίδιο καιρό εξελισσόταν μια αιματηρή πάλη μεταξύ της επανάστασης και της αντεπανάστασης. Μια αντίστοιχη κατάσταση με την Ελλάδα μπορούμε να δούμε και στη Βουλγαρία εκείνης της περιόδου.
Έπειτα, η στενή σύνδεση όπως είπαμε με την Μ. Βρετανία δεν θα επέτρεπε τη δημιουργία ενός καθαρά φασιστικού κράτους, το οποίο θα ήταν μάλλον αδύνατο να παραμείνει εκτός της σφαίρας επιρροής του Χίτλερ. Στο στρατό και την εξωτερική πολιτική κυριαρχούσε σ’ όλη την μεταξική περίοδο το παλάτι, που τασσόταν αναφανδόν υπέρ της Μ. Βρετανίας.
Ωστόσο, δεν ήταν λίγα τα φασιστικά στοιχεία του καθεστώτος, που σαν βασική του ιδεολογία προέτασσε τον «Γ’ Ελληνικό Πολιτισμό», κάτι αντίστοιχο με το Δ’ Ράιχ του Χίτλερ. Κύριο τέτοιο στοιχείο ήταν η ΕΟΝ(Εθνική Οργάνωση Νεολαίας). Σκοπός της οργάνωσης ήταν: «η επωφελής διάθεσις του ελευθέρου από της εργασίας χρόνου των νέων, προς προαγωγήν της σωματικής και ψυχικής καταστάσεως αυτών, ανάπτυξιν του εθνικού φρονήματος και της πίστεως προς την θρησκείαν, δημιουργίαν πνεύματος συνεργασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης...». Η όλη ιδέα ήταν ταυτόσημη με τις αντίστοιχες οργανώσεις σε Ιταλία και Γερμανία και αν και η συμμετοχή σ’ αυτή δεν ήταν τυπικά υποχρεωτική, ουσιαστικά ήταν, φτάνοντας το 1940 να ξεπεράσει το 1 εκατομμύριο μέλη.
Ο Μεταξάς και το «Όχι»
Πάντως, ανεξάρτητα από το αν ήταν καλός ή κακός, κυβερνήτης ή δικτάτορας, φασίστας ή όχι, ο Μεταξάς συνέδεσε το όνομά του με μια απ’ τις πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας της Ελλάδας. Ήταν αυτός που αρνήθηκε την υποταγή της χώρας στον Μουσολίνι. Αυτό είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός. Μήπως όμως δεν είναι ακριβώς έτσι;
Και βέβαια δεν είναι!
Η άρνηση του Μεταξά να υποταχθεί στις αξιώσεις του Μουσολίνι πήγαζε από εντελώς διαφορετικά αίτια, στα οποία καθόλου δεν περιλαμβανόταν η «εθνική υπερηφάνεια». Απόδειξη γι αυτό αποτελεί η σιγή ιχθύος με την οποία το καθεστώς αντέδρασε στην πρόκληση του τορπιλισμού της «Έλλης», τον Αύγουστο του 1940, από ιταλικό υποβρύχιο. Παρ’ ότι από την πρώτη στιγμή αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για ιταλική ενέργεια, μια ενέργεια που στις περισσότερες περιπτώσεις της παγκόσμιας ιστορίας ισοδυναμούσε με άμεση κήρυξη πολέμου, η ελληνική κυβέρνηση προτίμησε να το κάνει «γαργάρα» κατά το κοινώς λεγόμενο. Και έδωσε στη δημοσιότητα τις αποδείξεις της ιταλικής επίθεσης μόνο ΜΕΤΑ την 28η Οκτωβρίου…
Ο βασικότερος όμως λόγος της άρνησης του Μεταξά να υποταχθεί στην Ιταλία ήταν απ’ τη μια η όπως είδαμε ταύτιση με τα συμφέροντα της Μ. Βρετανίας και κυρίως η κατανόηση ότι σε διαφορετική περίπτωση το καθεστώς του δεν θα μπορούσε ν’ αντέξει ούτε 24 ώρες. Με το στρατό να ελέγχεται σχεδόν απόλυτα από το βασιλιά και με το λαό να αντιμετωπίζει μια τέτοια στάση σαν ανοιχτή προδοσία, σε ποιες δυνάμεις θα μπορούσε ποτέ να στηριχθεί ο Μεταξάς για να συνεχίσει να κυβερνάει;
Έχει άλλωστε σημασία να πούμε εδώ ότι οι εικασίες ότι ο Μεταξάς ήταν που έδωσε το στίγμα και τον τόνο για την ηρωική αντίσταση του λαού που ακολούθησε την ιταλική εισβολή, δεν είναι παρά αυταπόδεικτες ανοησίες:
- Γιατί, σε ποια χώρα παρατηρήθηκε το φαινόμενο της άνευ όρων υποταγής των λαών στις δυνάμεις του άξονα; Σε καμία!
- Ακόμα και στις περιπτώσεις που ο επιτιθέμενος ήταν η ίδια η Γερμανία, δεκάδες φορές ισχυρότερη από την Ιταλία, οι λαοί πάντα αντιστάθηκαν!
- Πολωνία, Ολλανδία, Βέλγιο, Δανία, Νορβηγία, παντού υπήρξε αντίσταση στην επίθεση, ακόμα κι αν ήταν σύντομη, λόγω της τεράστιας υπεροχής των χιτλερικών δυνάμεων και της γεωγραφικής τους θέσης. Προσπαθούν οι νοσταλγοί του Μεταξά να μας πουν ότι αν δεν ήταν αυτός, ο ελληνικός λαός θα ήταν ο μόνος σ’ ολόκληρη την Ευρώπη που θα είχε πειθήνια υποταχθεί στον ισχυρότερο;
Στ’ αλήθεια, πολύ μεγάλη εκτίμηση έχουν στην κατά τα άλλα «ανώτερη ελληνική φυλή»…
