Στη Βρετανία, η κυβέρνηση Τζόνσον σχεδιάζει να επεκτείνει το δίκτυο φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων μέχρι το 2030, προσθέτοντας 145.000 νέα σημεία φόρτισης κάθε χρόνο στα 250.000 σημεία που ήδη υπάρχουν. Με τον τρόπο αυτό υπολογίζει να ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο σημεία φόρτισης μέσα στα επόμενα εννέα χρόνια, με στόχο στο τέλος της δεκαετίας να απαγορεύσει τη χρήση ορυκτών καυσίμων στην κίνηση των οχημάτων.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν στις ΗΠΑ δίνει κίνητρα στις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες να παράγουν ηλεκτρικά αυτοκίνητα στο έδαφός της, προκαλώντας τριβές με το Μεξικό και τον Καναδά, που μέχρι στιγμής φιλοξενούν σημαντικό τμήμα της παραγωγής.
Στην Κίνα, που βρίσκεται στην κορυφή του κόσμου στον συγκεκριμένο τομέα, τον Οκτώβρη που πέρασε η παραγωγή ηλεκτρικών αυτοκινήτων αυξήθηκε κατά 141% σε ετήσια βάση παράγοντας 320.000 νέα οχήματα. Τον ίδιο μήνα, 19 στα 100 επιβατικά οχήματα που πουλήθηκαν στη χώρα ήταν ηλεκτρικά.
«Πράσινα» μεταλλεύματα
Η στροφή στην παραγωγή ηλεκτρικών αυτοκινήτων (στα πλαίσια υποτίθεται της μείωσης των εκπομπών αερίων ρύπων και της συγκράτησης της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη) έχει ήδη πάρει μεγάλες διαστάσεις και αναμένεται να ενταθεί.
Μαζί με τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανεβαίνει και η ζήτηση των λεγόμενων «πράσινων» μεταλλευμάτων (όπως τα αποκαλούν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης) αυτών δηλαδή που απαιτούνται για να παραχθούν οι μπαταρίες τους, που όμως στην πραγματικότητα κάθε άλλο παρά πράσινα είναι. Λίθιο, νικέλιο, κοβάλτιο κ.α., έχουν μπει στο στόχαστρο των μεγάλων εταιρειών στον χώρο των νέων τεχνολογιών και βέβαια των αυτοκινητοβιομηχανιών που αναμένουν μεγάλα κέρδη από τη νέα αγορά που ανοίγεται μπροστά τους.
Τα παραδείγματα που ακολουθούν είναι ενδεικτικά του πόσο «πράσινα» είναι στην πραγματικότητα, όπως και του πραγματικού κόστους που πληρώνουν οι τοπικές κοινωνίες των περιοχών στις οποίες εξορύσσονται.
Κοβάλτιο: το νέο πετρέλαιο της Αφρικής;
Πολλοί το αποκαλούν το «νέο πετρέλαιο», ή το «νέο πετρέλαιο της Αφρικής» καθώς η ζήτηση για κοβάλτιο έχει εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια. Το 60-70% της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου προέρχεται από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Το 2019 η παραγωγή της χώρας έφτασε τους 100.000 μετρικούς τόνους.
Θα περίμενε κανείς οι κάτοικοι τoυ Κονγκό να απολαμβάνουν ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο χάρη στα κέρδη από τα μεταλλεύματα. Αντί γι’ αυτό, την ώρα που οι μεγάλες εταιρείες αποκομίζουν τεράστια κέρδη από τον ορυκτό πλούτο της χώρας, αυτό που μένει για τους μεταλλωρύχους είναι η περιβαλλοντική καταστροφή και οι συνθήκες σκλαβιάς που επικρατούν στα ορυχεία.
Πεθαίνοντας για 3,5 δολάρια τη μέρα
Οι μεταλλωρύχοι δουλεύουν χωρίς μέσα προστασίας, σε σήραγγες που μπορούν να φτάσουν μέχρι και τα 50 μέτρα βάθος. Ρεπορτάζ της Deutsche Welle αναφέρει περιστατικά στα οποία δεκάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και δεν έχουν ανακαλυφθεί ούτε τα σώματα τους.
Ενήλικες και παιδιά ρισκάρουν καθημερινά τη ζωή τους για έναν μισθό που μετά δεν τους εξασφαλίζει τα βασικά είδη διατροφής.
Πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας Guardian περιγράφει πως σε πολλά ορυχεία οι εργάτες πληρώνονται με κάτι ανάμεσα σε 3,5 και 4,5 δολάρια την ημέρα (ανάλογα με το αν θα κάνουν υπερωρίες). Οι ίδιοι περιγράφουν πως οι αμοιβές τους είναι τόσο ανεπαρκείς σε σχέση με τις ανάγκες τους, που δεν έχουν ούτε την «πολυτέλεια» να αρρωστήσουν και να χάσουν ένα ή δύο μεροκάματα τον μήνα.
Δεν συζητάμε βέβαια για συνδικαλισμό και εργατικά δικαιώματα. Οι εργαζόμενοι στα ορυχεία κοβαλτίου του Κονγκό δεν μπορούν καν να διαμαρτυρηθούν, αφού μια παραπάνω κουβέντα σημαίνει απόλυση.
Τρομοκρατία ακτιβιστών και εκμετάλλευση παιδικής εργασίας
Η τρομοκρατία των εταιρειών δεν περιορίζεται στους εργαζόμενους, αλλά στρέφεται και ενάντια στους ακτιβιστές που τολμάνε να μιλήσουν για τις συνθήκες εργασίας στα ορυχεία. Αυτό συνέβη στην περίπτωση του Ογκούστ Μουτόμπο (Auguste Mutombo) που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα μετά από απειλές που δέχτηκε επειδή βοήθησε οικογένειες να κινηθούν νομικά ενάντια σε μεγάλες εταιρείες, ανάμεσα στις οποίες η Tesla και η Google.
Οι εταιρείες που ελέγχουν τα ορυχεία της χώρας τροφοδοτούν μεγάλους κατασκευαστές οχημάτων όπως η Tesla, η Volvo, η Renault, η Mercedes και άλλες, αλλά και μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας. Οι πολυεθνικές ισχυρίζονται ότι δεν έχουν σχέση με αυτή την ακραία εκμετάλλευση, και αρνούνται ότι προμηθεύονται πρώτες ύλες από ορυχεία στα οποία υπάρχει παιδική εργασία. Στην πραγματικότητα οι μεταλλωρύχοι (ενήλικες και παιδιά) προσλαμβάνονται από μικρότερες εταιρείες, που πουλάνε τα μεταλλεύματα σε μεγαλύτερες, σε μια πολύπλοκη αλυσίδα υπεργολαβιών που επιτρέπει στους τελικούς αποδέκτες των πρώτων υλών να «χάσουν» τα ίχνη τους, ώστε να μπορούν στη συνέχεια να ισχυρίζονται ότι αγοράζουν μόνο από «ηθικούς» προμηθευτές.
Η αλήθεια είναι ότι στα ορυχεία του Κονγκό, η παιδική εργασία είναι τόσο εκτεταμένη που καμία από τις εταιρείες στις οποίες καταλήγουν τα μεταλλεύματα δεν μπορεί να γίνει πιστευτή όταν λέει ότι δεν έχει σχέση, ή δε γνωρίζει τι συμβαίνει.
Περιβαλλοντική καταστροφή
Το ένα τρίτο περίπου του κοβαλτίου της χώρας εξορύσσεται σε πηγάδια και υπόγειες σήραγγες. Το υπόλοιπο εξορύσσεται σε «ανοιχτά ορύγματα» (open pits) δηλαδή εκτάσεις στις οποίες έχουν δημιουργηθεί μεγάλοι κρατήρες εξόρυξης, που συνοδεύονται από εγκαταστάσεις βιομηχανικής κλίμακας για τον διαχωρισμό των μεταλλευμάτων από τα υπόλοιπα συστατικά του εδάφους.
Στην επαρχία Κατάνγκα, όπου βρίσκεται η καρδιά της παραγωγής κοβαλτίου της χώρας, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα παιδιά γεννιούνται με γενετικές ανωμαλίες και άλλα σοβαρά θέματα υγείας.
Πολλά από αυτά αντιμετωπίζουν προβλήματα στην ομιλία και την κατάποση καθώς γεννιούνται με ατελώς ανεπτυγμένο στόμα ή χείλη. Σε κάποιες περιπτώσεις τα προβλήματα υγείας είναι τόσο σοβαρά που καταλήγουν στον θάνατο των βρεφών. Γιατροί της περιοχής έχουν παρατηρήσει ότι αυτές οι παθήσεις είναι συνηθισμένες ανάμεσα στα παιδιά που προέρχονται από τις περιοχές που είναι κοντά σε ορυχεία.
Το τμήμα τοξικολογίας του πανεπιστημίου της επαρχίας Κατάνγκα, έχει τα τελευταία χρόνια πάρει δείγματα από το έδαφος, τους υδάτινους όγκους, τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Το συμπέρασμα είναι ότι τα απόβλητα της επεξεργασίας των μεταλλευμάτων, τα οποία περιέχουν βαρέα μέταλλα και άλλα τοξικά στοιχεία, έχουν διαχυθεί στο περιβάλλον και την τροφική αλυσίδα, επηρεάζοντας την υγεία των κατοίκων της περιοχής.
Ινδονησία: τα απόβλητα της «καθαρής ενέργειας»
Το παράδειγμα της εξόρυξης κοβαλτίου είναι ενδεικτικό, δεν είναι το μόνο.
Στις αρχές του χρόνου κυκλοφόρησε η είδηση ότι η Ινδονησία (η μεγαλύτερη παραγωγός νικελίου στον κόσμο) σταματάει να δίνει άδειες απόρριψης των αποβλήτων από τα ορυχεία… στη θάλασσα.
Η ανακοίνωση αυτή ήταν αποτέλεσμα της έντονης κριτικής που δέχτηκε η κυβέρνηση της χώρας γύρω από το θέμα της απόρριψης των αποβλήτων από τις εξορύξεις στη θάλασσα. Μια θάλασσα από την οποία εξαρτώνται μεγάλοι πληθυσμοί για τους οποίους η αλιεία είναι μια από τις βασικές οικονομικές δραστηριότητες. Αλλά και μια θάλασσα που φιλοξενεί σπάνια κοραλλιογενή οικοσυστήματα, σημαντικά για την οικολογική ισορροπία του πλανήτη.
Στο μεταξύ στις περιοχές που βρίσκονται κοντά σε ορυχεία, τα τοξικά απόβλητα έχουν διαρρεύσει στο περιβάλλον αλλάζοντας το χρώμα του εδάφους και της θάλασσας, εξαφανίζοντας τη θαλάσσια πανίδα από τις ακτές και δημιουργώντας αναπνευστικά προβλήματα στους κατοίκους. Επιπλέον, τα σχέδια γύρω από το εξορυκτικό μέλλον της χώρας, δεν περιλαμβάνουν μείωση, αλλά επέκταση της παραγωγής νικελίου.
Το λίθιο και οι κίνδυνοι για νέες καταστροφές
Στα πιο κοντινά μας, στην κοιλάδα του ποταμού Γιαντάρ (Jadar) στη Σερβία, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας ανακαλύφθηκε ένα άγνωστο ορυκτό που περιέχει λίθιο (ονομάστηκε Jadarite από το όνομα της περιοχής). Η ανακάλυψη οδήγησε στην κοιλάδα την πολυεθνική εξορυκτική Rio Tinto, η οποία αρχικά ισχυρίστηκε ότι θα φτιάξει ένα μικρό ορυχείο που δεν θα δημιουργήσει κανένα πρόβλημα. Μέσα στα επόμενα χρόνια το ορυχείο σταδιακά επεκτεινόταν και η εταιρεία, για να περιορίσει τις αντιδράσεις, ξεκίνησε μια διαδικασία εξαγοράς συνειδήσεων, κάνοντας δωρεές στο σχολείο της περιοχής, στην τοπική ποδοσφαιρική ομάδα, τους ντόπιους αγρότες, κα.
Σήμερα, η εταιρεία φιλοδοξεί να μετατρέψει τις εγκαταστάσεις της στην περιοχή στο μεγαλύτερο ορυχείο λιθίου της Ευρώπης. Παρά τις «διαβεβαιώσεις» της Rio Tinto για ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι κάτοικοι θυμούνται ότι μόλις το 2014 μια πλημμύρα (από αυτές που κάθε άλλο παρά ασυνήθιστες είναι για την κοιλάδα) οδήγησε στη διαρροή τοξικών υλικών από ένα παλιό ορυχείο στα χωράφια τους.
Οι διαβεβαιώσεις της εταιρείας ότι είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει αντίστοιχα φαινόμενα κάθε άλλο παρά πειστικές είναι. Εξάλλου το «όνομα» που έχει δημιουργήσει σε άλλες περιοχές του πλανήτη ως προς την περιβαλλοντική της «ευαισθησία» αποτελεί μια επιπλέον πηγή ανησυχίας.
Από τον περασμένο Σεπτέμβρη, ως και τις τελευταίες μέρες, πέρα από τις αντιδράσεις στην περιοχή των ορυχείων διοργανώνονται μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στα εξορυκτικά σχέδια της Rio Tinto και στο Βελιγράδι.
Αντίσταση όμως συναντάνε και τα σχέδια κατασκευής του μεγαλύτερου ορυχείου λιθίου στις ΗΠΑ, στην πολιτεία της Νεβάδα. Από τη μια μεριά φυλές αυτοχθόνων κινητοποιούνται ενάντια στα σχέδια που περιλαμβάνουν εξορύξεις σε εδάφη που για τους ίδιους θεωρούνται ιερά, καθώς το σχεδιαζόμενο ορυχείο περιλαμβάνει την τοποθεσία στην οποία δολοφονήθηκαν δεκάδες αυτόχθονες το 1865.
Από την άλλη, περιβαλλοντικοί ακτιβιστές περιγράφουν ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των εξορύξεων: το λίθιο σχεδιάζεται να εξορυχθεί σε ανοιχτά ορύγματα και η επεξεργασία διαχωρισμού του από το ακατέργαστο μετάλλευμα θα γίνεται με τη χρήση θειικού οξέος, μιας ιδιαίτερα τοξικής χημικής ένωσης.
Τίποτα καινούριο, μόνο κέρδη και υποκρισία
Κατά τα άλλα υποτίθεται ότι τα μεταλλεύματα που απαιτούνται για την παραγωγή των μπαταριών των ηλεκτρικών οχημάτων, είναι υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και βοηθάνε την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Στην πραγματικότητα τα ηλεκτρικά οχήματα μπορεί να μην απελευθερώνουν αέριους ρύπους απευθείας στην ατμόσφαιρα, ωστόσο η ηλεκτρική ενέργεια που απαιτείται για τη φόρτιση των μπαταριών τους, στο μεγαλύτερο τμήμα της σήμερα παράγεται με συμβατικές μεθόδους, δηλαδή με τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Και την ίδια ώρα, η όλο και μεγαλύτερη ζήτηση για ηλεκτρικά αυτοκίνητα καταστρέφει οικοσυστήματα και ανθρώπινες ζωές στις περιοχές του πλανήτη όπου εξορύσσονται τα απαραίτητα συστατικά για την κατασκευή των μπαταριών τους.
Σε όλα τα παραπάνω δεν υπάρχει τίποτα καινούριο. Το ίδιο σύστημα που καταστρέφει τον πλανήτη και τις ζωές μας, προσπαθεί να μας πείσει ότι βρίσκει λύσεις οι οποίες στην πραγματικότητα εντείνουν την καταστροφή. Στο μεταξύ κάθε νέα «σωτήρια ιδέα» φέρνει ακόμη περισσότερα κέρδη στους δημιουργούς της.
Αυτά σε καμία περίπτωση δεν σημαίνουν ότι ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής πρέπει να υποτιμηθεί. Αντίθετα, αποτελεί μια πραγματική και τεράστια απειλή και απαιτείται κατεπείγουσα δράση για την αντιμετώπισή της. Αυτό όμως δεν μπορεί να σημαίνει νέες ευκαιρίες για «αρπαχτές» από τους μεγάλους επιχειρηματίες των υποτιθέμενων «πράσινων» τεχνολογιών όπως οι παραπάνω.
Αυτό που χρειάζεται πραγματικά για να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση, είναι ένα συνολικό σχέδιο απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, με στροφή στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, με μαζικές, δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα και στην εφαρμογή τεχνολογιών που θα επιβαρύνουν όσο γίνεται λιγότερο το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες στις περιοχές όπου εφαρμόζονται. Όλα τα παραπάνω πρέπει να γίνουν με μοναδικό κριτήριο την πραγματική προστασία του κλίματος και των οικοσυστημάτων, αλλά και του βιοτικού επιπέδου, της υγείας και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Όμως ο σχεδιασμός της παραγωγής και διανομής ενέργειας στον κόσμο με βάση τα παραπάνω κριτήρια δεν πρόκειται να εφαρμοστεί ποτέ στα πλαίσια του συστήματος του κέρδους. Γι’ αυτό και η πάλη για την διάσωση του περιβάλλοντος πρέπει να είναι άρρηκτα δεμένη με την πάλη ενάντια στο σύστημα.
