Πριν από μερικούς μήνες, μια δικαστική απόφαση που ελήφθη υπέρ της εξορυκτικής εταιρείας διαμαντιών Octea στη Σιέρα Λεόνε και εναντίον των κατοίκων της περιοχής, έφερε την υπόθεση της εξόρυξης διαμαντιών στο προσκήνιο. Πρόκειται για μια υπόθεση που ξεκινάει από τη δεκαετία του ’30 στην οποία εμπλέκονται και άλλες εταιρείες, όπως η De Beers και είναι βαμμένη με αίμα και καταστροφή για τις ζωές των ανθρώπων και του περιβάλλοντος.
Η Octea καταστρέφει το περιβάλλον αλλά απαλλάσσεται από τις κατηγορίες
Την Άνοιξη του 2019 μια ομάδα κατοίκων της πόλης Koidu στην επαρχία Kono της Σιέρα Λεόνε κινήθηκαν νομικά εναντίον της εξορυκτικής εταιρείας Octea, που εκμεταλλεύεται τα διαμάντια της περιοχής.
Την κατηγόρησαν για ρύπανση του νερού, καταστροφή περιουσιών και αγροτικής γης, αλλά και για μη τήρηση των δεσμεύσεών της απέναντι στους κατοίκους, τους οποίους εκτόπισε προκειμένου να δημιουργήσει νέους κρατήρες εξόρυξης διαμαντιών, αναλαμβάνοντας την υποχρέωση να τους μεταστεγάσει σε κοντινή περιοχή.
Όπως περιγράφουν οι κάτοικοι, η εταιρεία δεν τους έδωσε καν τον χρόνο να μαζέψουν τα πράγματά τους πριν καταστρέψει τα σπίτια τους, ενώ αυτά στα οποία τους τοποθέτησε είναι μικρότερα και χειρότερης ποιότητας από τα προηγούμενα.
Σήμερα, μετά από χρόνια κινητοποιήσεων ενάντια στην εταιρεία, που κατά διαστήματα κλιμακώνονται σε βίαιες συγκρούσεις με νεκρούς και τραυματίες, η Octea φαίνεται να έχει –προσωρινά τουλάχιστον– νικήσει. Τον περασμένο Οκτώβρη, η δικαστική εντολή για διακοπή των εργασιών της στην περιοχή άρθηκε, μετά από νέα απόφαση που την απαλλάσσει από τις κατηγορίες.
De Beers: το συνώνυμο του μονοπωλίου
Για πολλές δεκαετίες όμως, δεν ήταν η Octea αυτή που κέρδιζε από τα διαμάντια της Σιέρα Λεόνε, αλλά η διαβόητη De Beers. Πρόκειται για μια βρετανική εταιρεία που μέσα από δεκαετίες ανελέητης εκμετάλλευσης, κατάφερε να ελέγξει σε μεγάλο βαθμό την παγκόσμια αγορά του πολύτιμου λίθου.
Σήμερα η De Beers δεν έχει πια το μονοπώλιο που είχε σε προηγούμενες δεκαετίες, εξακολουθεί όμως να είναι ο σημαντικότερος προμηθευτής διαμαντιών για τις υπόλοιπες μεγάλες επιχειρήσεις του χώρου, τα οποία πουλάει σε δέκα οργανωμένες δημοπρασίες κάθε χρόνο. Σε αυτές τις δημοπρασίες η De Beers καθορίζει τις τιμές, και την ποσότητα διαμαντιών που θα διαθέσει, φροντίζοντας να αποκομίσει τα μεγαλύτερα κέρδη κάθε φορά. Μέσα στο 2021 έχει ήδη οργανώσει δύο δημοπρασίες, βγάζοντας 560 και 465 εκατομμύρια ευρώ και από την πρώτη και τη δεύτερη αντίστοιχα.
Τι είναι τα διαμάντια και ποιος τα χρειάζεται;
Διαμάντια μπορεί κανείς να βρει σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο, παρότι υπάρχουν περιοχές όπου η ποσότητα και η ποιότητά τους ξεχωρίζει. Υπολογίζεται ότι δημιουργήθηκαν στον φλοιό της γης σε βάθος 150-200 χλμ., περίπου 3 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, όταν άτομα άνθρακα βρέθηκαν σε συνθήκες έντονης πίεσης και θερμότητας και κρυσταλοποιήθηκαν. Όταν το μάγμα (ή λάβα) πιέζει προς την επιφάνεια της γης, παρασύρει μαζί του και τα διαμάντια, φέρνοντάς τα έτσι πιο κοντά στον άνθρωπο.
Πέρα από το γεγονός ότι συγκαταλέγονται στους πολύτιμους λίθους, ένα βασικό χαρακτηριστικό των διαμαντιών είναι η σκληρότητα τους, γεγονός που τα καθιστά ιδιαίτερα χρήσιμα στην κατασκευή εργαλείων κοπής και σε άλλους τομείς της βιομηχανίας, της ιατρικής, κ.α.
Σήμερα πια, η τεχνολογία που επιτρέπει την κατασκευή συνθετικών διαμαντιών έχει σημειώσει πολύ σημαντική πρόοδο, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία όσων χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία να έχει κατασκευαστεί σε κάποιο εργαστήριο. Εξακολουθούν ωστόσο να εξορύσσονται μαζικά για χάρη της βιομηχανίας κοσμημάτων, προκαλώντας σημαντικές περιβαλλοντικές καταστροφές, ενώ η παραγωγή τους βασίζεται στα φτηνά εργατικά χέρια των φτωχών κατοίκων πολλών –αφρικανικών κυρίως– χωρών όπως το Κονγκό, η Ανγκόλα, η Ναμίμπια, η Σιέρα Λεόνε κλπ.
Τα «Ματωμένα διαμάντια» της Σιέρα Λεόνε
Η De Beers εγκαταστάθηκε στη Σιέρα Λεόνε το 1935 και απέκτησε γρήγορα τον έλεγχο των αδαμαντωρυχείων, μια υπόθεση καθόλου δύσκολη δεδομένου ότι η χώρα ήταν βρετανική αποικία. Το 1961 ωστόσο, με την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Σιέρα Λεόνε, άρχισε σταδιακά να αποσύρεται, αφήνοντας τον έλεγχο στις διεφθαρμένες κυβερνήσεις της χώρας, με τις οποίες βέβαια διατήρησε στενές σχέσεις.
Μέσα στις επόμενες δεκαετίες, η σύγκρουση για την εξουσία και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της Σιέρα Λεόνε κλιμακώθηκε, οδηγώντας σε εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στην κυβέρνηση και ένοπλες αντάρτικες ομάδες που διεκδικούσαν τον έλεγχο της χώρας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, που κράτησε από το 1991 μέχρι το 2002, υπολογίζεται ότι 75.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, 500.000 έγιναν πρόσφυγες, ενώ 2,25 εκατομμύρια παρέμειναν στη χώρα αλλά αναγκάστηκαν να αλλάξουν περιοχή. Επιπλέον, 12.000 παιδιά έπεσαν θύματα απαγωγής και εξαναγκάστηκαν να γίνουν στρατιώτες, ενώ 20.000 άνθρωποι ακρωτηριάστηκαν.
Η σημασία όλων των παραπάνω βρίσκεται στο ότι βασική πηγή χρηματοδότησης του πολέμου ήταν τα διαμάντια, τα οποία πολλές φορές ανταλλάσσονταν απευθείας με όπλα, χωρίς καν τη μεσολάβηση χρημάτων. Στη συνέχεια έβγαιναν από τη χώρα και κυκλοφορούσαν στην παγκόσμια αγορά, κατά βάση μέσω της γειτονικής Λιβερίας. Η De Beers αγόραζε μεγάλες ποσότητες από τα λεγόμενα «ματωμένα διαμάντια», αδιαφορώντας για την προέλευσή τους και χρησιμοποιώντας τη δικαιολογία ότι αφού δεν έρχονται απευθείας από τη Σιέρα Λεόνε, μάλλον δεν εξορύχθηκαν εκεί.
Η «Διαδικασία του Κίμπερλι»
Όταν τελικά η ιστορία των «ματωμένων διαμαντιών» της Σιέρα Λεόνε κυκλοφόρησε σε ολόκληρο τον κόσμο μέσω της ΜΚΟ «Global Witness», η εταιρεία δε μπορούσε πλέον να παριστάνει την ανήξερη και αναγκάστηκε να προσποιηθεί ότι «παίρνει μέτρα» προκειμένου να μην κυκλοφορούν στην παγκόσμια αγορά διαμαντιών προϊόντα που συνδέονται με ανθρώπινες τραγωδίες. Το βασικό χαρτί στην επιχειρηματολογία της ήταν και παραμένει ότι συνεργάζεται στενά με τη «Διαδικασία του Κίμπερλι», μια συμφωνία μεταξύ 82 χωρών που πιστοποιούν τα διαμάντια που κυκλοφορούν, εξασφαλίζοντας υποτίθεται ότι αυτά που προέρχονται από περιοχές σε εμπόλεμη κατάσταση δε θα διακινούνται νόμιμα.
Η πραγματικότητα βέβαια είναι διαφορετική. Αφενός γιατί στη συγκεκριμένη συμφωνία συμμετέχουν χώρες στις οποίες κυριαρχεί η διαφθορά, ή έχουν δικτατορικά ή ημιδικτατορικά καθεστώτα (ανάμεσα τους η Ζιμπάπουε, η Τανζαζανία, η Ναμίμπια, η Νότια Αφρική, η Σιέρα Λεόνε και άλλες αφρικανικές χώρες καθώς και το Καζακστάν, η Ουκρανία, η Τουρκία κλπ) και άρα δε μπορεί κανείς να βασίζεται στην «ακεραιότητά» τους. Αφετέρου γιατί η ίδια η συμφωνία είναι τόσο θολή, που μπορεί να ερμηνευτεί με τον τρόπο που βολεύει τον καθένα.
Για παράδειγμα, στο σημείο που δίνει τον ορισμό των «διαμαντιών που σχετίζονται με συγκρούσεις», ή των «ματωμένων διαμαντιών», αναφέρει πως πρόκειται για:
«…ακατέργαστα διαμάντια που χρησιμοποιούνται από επαναστατικά κινήματα ή τους συμμάχους τους για να χρηματοδοτήσουν συγκρούσεις που στοχεύουν στην ανατροπή νόμιμων κυβερνήσεων».
Με βάση αυτό τον ορισμό, τα διαμάντια που χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτήσουν τις πολεμικές ενέργειες, τη βία, την τρομοκρατία και την καταστολή που ασκούν «νόμιμες κυβερνήσεις» ενάντια σε εσωτερικούς ή εξωτερικούς αντιπάλους, θεωρούνται νόμιμα και μπορούν να συνεχίσουν να φτάνουν κανονικά στην παγκόσμια αγορά.
Πρόκειται για άλλη μια υποκριτική συμφωνία από αυτές που συνηθίζουν τα Ηνωμένα Έθνη…
Τα πάντα για το κέρδος
Η υπόθεση των διαμαντιών της Σιέρα Λεόνε αποτελεί ακόμα μια απόδειξη ότι τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που κυβερνούν τον πλανήτη, ενώ προσπαθούν να παρουσιάσουν ένα «σοβαρό» και «πολιτισμένο» προφίλ, την ίδια στιγμή δεν έχουν κανένα πρόβλημα να συναλλάσσονται με διεφθαρμένες κυβερνήσεις, αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα με στόχο τη διατήρηση της κερδοφορίας τους.
Δεν έχουν κανένα πρόβλημα να συνεχίζουν να προκαλούν μαζικές καταστροφές στο περιβάλλον του πλανήτη και να διαιωνίζουν την εκμετάλλευση των κατοίκων του ακόμα και όταν τα διαμάντια που διαθέτουν στην παγκόσμια αγορά είναι βαμμένα με αίμα χιλιάδων και δεκάδων χιλιάδων…
