Στις 29 Γενάρη το Εφετείο της Χάγης απέρριψε έφεση της πετρελαϊκής πολυεθνικής Shell ενάντια σε προηγούμενη δικαστική απόφαση που την υποχρεώνει να πληρώσει αποζημιώσεις σε Νιγηριανούς αγρότες για τις καταστροφές που υπέστησαν οι καλλιέργειες τους εξαιτίας διαρροών πετρελαίου από τις εγκαταστάσεις της.
Πρόκειται για μια σημαντική νίκη για τους κατοίκους των χωριών Goi και Oruma, που βρίσκονταν σε δικαστική διαμάχη με την εταιρεία εδώ και δεκατρία χρόνια. Η μάχη βέβαια δεν έχει λήξει οριστικά, καθώς το ποσό των αποζημιώσεων δεν έχει ακόμη οριστεί. Επιπλέον, παρότι η δικαστική απόφαση υποχρεώνει τη Shell να βελτιώσει τις εγκαταστάσεις που ρυπαίνουν το έδαφος και το νερό οδηγώντας τους αγρότες και τους ψαράδες στα όρια της καταστροφής, αυτό δεν είναι το πιο πιθανό να συμβεί. Αρκεί μια γρήγορη ματιά στη μακρόχρονη καταστροφική παρουσία της εταιρείας στην περιοχή για να πειστεί κανείς.
Η εφημερίδα Guardian υποδέχτηκε την είδηση με τον τίτλο: «Επιτέλους λίγη δικαιοσύνη: Δικαστήριο αποφασίζει ότι η Shell Νιγηρίας πρέπει να πληρώσει για καταστροφές από πετρελαιοκηλίδες».
Και ενώ πράγματι οι Νιγηριανοί αγρότες που κινήθηκαν εναντίον της Shell έχουν κάθε λόγο να νιώθουν δικαιωμένοι, η πιο σημαντική λέξη στον τίτλο του Guardian είναι η λέξη «λίγη». Γιατί τα εγκλήματα της εταιρείας ενάντια στους κατοίκους του δέλτα του Νίγηρα και στο οικοσύστημα που το περιβάλλει δε μπορούν να πληρωθούν με καμία αποζημίωση, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω.
Το δέλτα του Νίγηρα
Πριν αρχίσει η Shell να αντλεί πετρέλαιο από τα κοιτάσματα της Νιγηρίας, δηλαδή πριν από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 το δέλτα του Νίγηρα φιλοξενούσε σπάνια οικοσυστήματα, ανάμεσα στα οποία και τα μαγκρόβια δάση των παραλίων της χώρας. Μαγκρόβια αποκαλούνται τα δάση που ευδοκιμούν στις ακτές, με τις ρίζες των δέντρων να βρίσκονται μέσα στη θάλασσα. Αυτός ο τύπος δασών προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση και προφυλάσσει τις ακτές από ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι τυφώνες και οι καταιγίδες. Παράλληλα, οι ρίζες των δέντρων στα συγκεκριμένα δάση αποτελούν καταφύγιο για πολλά είδη ψαριών, που με τη σειρά τους εξασφαλίζουν την επιβίωση των υπόλοιπων ειδών της πανίδας μιας περιοχής, αλλά και των ανθρώπινων κοινοτήτων.
Τα οικοσυστήματα των μαγκρόβιων δασών επιδεικνύουν μεγάλη ευαισθησία στη ρύπανση από πετρελαιοκηλίδες. H θαλάσσια ζωή που φιλοξενούν είναι πολύ λιγότερο ανθεκτική σε αυτού του είδους τη ρύπανση σε σχέση με τη χερσαία πανίδα.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 πέρασαν πολλές δεκαετίες εκτεταμένης ρύπανσης της περιοχής εξαιτίας της ανύπαρκτης συντήρησης των αγωγών και των διαρκών διαρροών. Έτσι σήμερα, οι εκβολές του ποταμού και τα δάση των ακτών είναι πνιγμένα στο πετρέλαιο. Κανονικά, ένα υγιές μαγκρόβιο δάσος μοιάζει κάπως έτσι:
Η εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα σε μεγάλη έκταση τους τα μαγκρόβια δάση στο δέλτα του Νίγηρα, είναι αυτή:
Το κίνημα των Ογκόνι
Μέσα στο διάσημα των δεκαετιών παρουσίας της Shell στη Νιγηρία έχουν υπάρξει σημαντικές αντιστάσεις. Το πιο σημαντικό παράδειγμα είναι το μαζικό κίνημα που αναπτύχθηκε στις περιοχές της φυλής των Ογκόνι από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Εκείνη την περίοδο, το κίνημα δεν είχε απέναντί του μόνο την ισχυρή πολυεθνική, αλλά και τη σκληρή δικτατορία του Σ. Αμπάτσα (S. Abacha). Όσο το «Κίνημα Για Την Επιβίωση Του Λαού των Ογκόνι» (Movement For The Survival Of The Ogoni People – MOSOP) επεκτεινόταν, τόσο πιο βίαιη γινόταν η καταστολή εναντίον του, αφού η δικτατορία υποστήριζε ανοιχτά τα συμφέροντα της Shell.
Το αποκορύφωμα της αγριότητας απέναντι στο κίνημα των Ogoni ήταν η καταδίκη και η εκτέλεση εννέα ηγετικών εκπροσώπων του, με στημένες κατηγορίες για δολοφονίες το 1995.
Από τότε μέχρι σήμερα η Shell συνεχίζει ανενόχλητη να δηλητηριάζει το περιβάλλον και να καταδικάζει τους κατοίκους της περιοχής στη φτώχεια και την εξαθλίωση.
Η Νιγηρία σήμερα
Η Νιγηρία είναι ένα από τα πιο ακραία παραδείγματα ανισότητας στην Αφρική. Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε σε ένα σύντομο βίντεο το ειδησεογραφικό δίκτυο Al Jazeera, είναι δεύτερη σε μέγεθος κοιτασμάτων πετρελαίου στην αφρικανική ήπειρο και δωδέκατη στη λίστα των μεγαλύτερων πετρελαιοπαραγωγικών κρατών στον κόσμο.
Παράλληλα όμως, 90 εκατομμύρια Νιγηριανοί, δηλαδή το 48% του πληθυσμού, ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας (με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα).
Εκτός από τη μαζική εκμετάλλευση του πλούτου της χώρας από το διεθνές και ντόπιο κεφάλαιο, ένας επιπλέον παράγοντας που οδηγεί σε αυτή την κατάσταση είναι η εκτεταμένη διαφθορά του πολιτικού συστήματος στη χώρα. Ανά τακτά διαστήματα, τεράστια ποσά από τα έσοδα του πετρελαίου, που θα έπρεπε να ενταχθούν στον κρατικό προϋπολογισμό και να επενδυθούν σε πολιτικές ανακούφισης του πληθυσμού, όπως σχολεία, νοσοκομεία, υποδομές, κλπ, «κάνουν φτερά».
Όχι στις εξορύξεις υδρογονανθράκων!
Η Νιγηρία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι σημαίνουν οι εξορύξεις υδρογονανθράκων. Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς κυβερνήσεων και πολυεθνικών, η «ανάπτυξη» και τα μεγάλα κέρδη προορίζονται αποκλειστικά για τους ίδιους.
Αυτό που μένει για τις κοινωνίες των χωρών που υποτίθεται ότι θα πλουτίσουν από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων, είναι η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η καταστροφή των παραδοσιακών επαγγελμάτων, η φτώχεια και η απειλή του πολέμου.
Είναι σημαντικό να συνδέσουμε τα συμπεράσματα από την εμπειρία της Νιγηρίας με την περιοχή μας. Σε μια περίοδο που οι άρχουσες τάξεις ανταγωνίζονται για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων της ανατολικής Μεσογείου, οι λαοί μας έχουν πολλά συμπεράσματα να αντλήσουν από τα πιο πάνω, και κάθε λόγο να αντισταθούν στα σχέδια για εξορύξεις που εκτός από την περιβαλλοντική καταστροφή συνοδεύονται από την εθνικιστική έξαρση που βιώνουμε καθημερινά και τον κίνδυνο πολεμικών συγκρούσεων.
