Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Τόκιο έχουν ξεκινήσει, με πάνω από τον μισό πληθυσμό της Ιαπωνίας (55%) να πιστεύει ότι θα έπρεπε να είχαν αναβληθεί ή ακυρωθεί λόγω της εξάπλωσης του κορονοϊού στη χώρα. Επιπλέον το γεγονός ότι το 68% των Ιαπώνων πιστεύει ότι η χώρα δεν μπορεί να φιλοξενήσει ασφαλείς Ολυμπιακούς Αγώνες είναι ενδεικτικό του μεγέθους του υγειονομικού ρίσκου που αποτελεί η διοργάνωση.
Την ίδια στιγμή, τα πλατιά λαϊκά στρώματα της Ιαπωνίας καλούνται να πληρώσουν και το κόστος της διεξαγωγής των αγώνων, που ξεπερνά τα 20 δισ. δολάρια.
Ο προϋπολογισμός για τη διοργάνωση της Ολυμπιάδας εκτοξεύτηκε μετά την περσινή αναβολή λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Μέρος του κόστους περιλαμβάνει ανακαινίσεις σταδίων, την κατασκευή του Ολυμπιακού Χωριού αλλά και εκδηλώσεις προώθησης της διοργάνωσης.
Αυτή η «μέγιστη γιορτή του αθλητισμού» για τους εργαζόμενους και τη νεολαία που καλείται να πληρώσει τα σπασμένα, είναι κάθε άλλο παρά γιορτή. Και βέβαια δεν είναι μόνο η Ολυμπιάδα του Τόκιο που σημαίνει τεράστια κέρδη για τις πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται σ’ αυτήν ενώ για τα λαϊκά στρώματα σημαίνει ελλείμματα και χρέη τα οποία καλούνται να ξεπληρώσουν στη συνέχεια – ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η ελληνική Ολυμπιάδα του 2004.
Πέρα όμως από αυτά αξίζει να σταθούμε και στην ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων και να συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι η ιστορία αυτή είναι βυθισμένη, ανάμεσα σε άλλα και στον ρατσισμό και τον σεξισμό.
Αλληλεγγύη, ειρήνη, ισότητα, διεθνισμός
Το ερώτημα είναι πως θα έμοιαζαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες χωρίς χορηγούς, χωρίς να ξοδεύονται αμύθητα ποσά για να πλουτίζουν οι εταιρείες, και ταυτόχρονα να προωθούσαν μια εναλλακτική αθλητική κουλτούρα.
Η απάντηση από τη μεριά της εργατικής τάξης έχει δοθεί με τη διοργάνωση της «Εργατικής Ολυμπιάδας» κατά τις δεκαετίες του 20 και του 30, μέσω της της Σοσιαλιστικής Εργατικής Αθλητικής Διεθνούς (SASI).
Στην Εργατική Ολυμπιάδα συμμετείχαν μέλη της «Διεθνούς Εργατικής Ομοσπονδίας». Η διοργάνωση είχε ένα καθαρό διεθνιστικό χαρακτήρα και είχε κεντρικό στόχο να στείλει ένα μήνυμα αλληλεγγύης, ειρήνης και φιλίας μεταξύ των λαών. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια των αγώνων δεν ακούγονταν οι εθνικοί ύμνοι ούτε σηκώνανε σημαίες κρατών, αλλά ακουγόταν ο ύμνος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς και όλοι βάδιζαν κάτω από την κόκκινη σημαία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.
Από το 1925 έως το 1937 πραγματοποιήθηκαν τρεις Εργατικές Ολυμπιάδες (1925 στη Φρανκφούρτη, 1931 στη Βιέννη και 1937 στην Αμβέρσα) οι οποίες είχαν μαζική συμμετοχή.
Στην Εργατική Ολυμπιάδα που διοργανώθηκε στη Βιέννη το 1931 συμμετείχαν 80.000 αθλητές και την παρακολούθησαν 250.000 άτομα. Η μεγάλη αποδοχή των συγκεκριμένων αγώνων φαίνεται και από τα συγκριτικά στοιχεία με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες το 1932, στους οποίους συμμετείχαν μόλις 1.332 αθλητές, ενώ την τελετή έναρξης παρακολούθησαν 100.000 άτομα.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έκανε την Εργατική Ολυμπιάδα να ξεχωρίζει από τους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν το γεγονός ότι στους αθλητές με τις καλύτερες επιδόσεις απονέμονταν διπλώματα αντί για μετάλλια. Επίσης, δεν υπήρχε αποκλειστική στέγαση για αγωνιζόμενους σε Ολυμπιακά Χωριά όπως συνηθίζεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Από την αρχή των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 ο πρόεδρος και ιδρυτής της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ) Πιέρ ντε Κουμπερτέν, απέκλεισε τις γυναίκες αθλήτριες από τη διοργάνωση επειδή σύμφωνα με τον ίδιο η συμμετοχή τους ήταν
«μη πρακτική, χωρίς ενδιαφέρον, αντιαισθητική και λανθασμένη».
Οι γυναίκες έκαναν την εμφάνισή τους πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού το 1900 μόνο στο γκολφ και το τένις, ενώ μετά από πιέσεις που άσκησε ο γυναικείος αθλητισμός, στους Αγώνες του 1928 στο Άμστερνταμ συμπεριλήφθηκαν γυναικεία αγωνίσματα στίβου. Παρόλα αυτά οι γυναικείες συμμετοχές ήταν ελάχιστες.
Στην Ολυμπιάδα του Λος Άντζελες το 1932 συμμετείχαν μόνο 107 γυναίκες (περίπου το 7% του συνόλου των αγωνιζόμενων).
Στην Εργατική Ολυμπιάδα της Βιέννη όμως συμμετείχαν 25.000 αθλήτριες.
Από τη Λαϊκή Ολυμπιάδα της Βαρκελώνης στον αντιφασιστικό αγώνα
Το 1936, οι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματοποιήθηκαν στο Βερολίνο, την πρωτεύουσα της ναζιστικής Γερμανίας. Οι αγώνες του Βερολίνου χρησίμευσαν ως ένα τεράστιο προπαγανδιστικό σκηνικό για τους Ναζί, με τη σβάστικα να κυριαρχεί στα γήπεδα. Ήταν όμως και μια ευκαιρία για τον μαύρο Αμερικανό δρομέα Τζέσε Όουενς να στείλει στα σκουπίδια τις ναζιστικές θεωρίες περί ανωτερότητας της λευκής φυλής, καθώς κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στα 100 μέτρα.
Ορισμένες χώρες αποφάσισαν να μποϊκοτάρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες των Ναζί στο Βερολίνο. Σαν απάντηση σχεδιάστηκε μια Λαϊκή Ολυμπιάδα που θα λάμβανε χώρα στη Βαρκελώνη. Στην πόλη έφτασαν αθλητές από 22 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των εξόριστων από τη Γερμανία και την Ιταλία. Οι αγώνες θα ξεκινούσαν στις 19 Ιουλίου, αλλά δύο ημέρες νωρίτερα ο στρατηγός Φράνκο ξεκίνησε την επίθεση ενάντια στο μαζικό επαναστατικό κίνημα που είχε ξεσπάσει στην Ισπανία. Οι αγώνες ακυρώθηκαν, αλλά παρά το γεγονός ότι πολλοί αθλητές έφυγαν από την Ισπανία, περίπου 200 αθλητές και θεατές παρέμειναν για να ενταχθούν στις εργατικές πολιτοφυλακές και να πολεμήσουν ενάντια στο φασισμό.
Στιγμές αντίστασης στους Ολυμπιακούς Αγώνες
Από το 1937, όταν διεξήχθη και η τελευταία Εργατική Ολυμπιάδα στην Αμβέρσα, δεν είχαμε αντίστοιχες διοργανώσεις στις οποίες να πρωτοστατεί η εργατική τάξη. Παρόλα αυτά έχουν καταγραφεί σημαντικές στιγμές αντίστασης κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων.
Πιο πρόσφατο παράδειγμα, οι Γερμανίδες αθλήτριες της γυμναστικής που αποφάσισαν να αγωνιστούν στην Ολυμπιάδα του Τόκιο με ολόσωμες φόρμες, αντί για τα συνηθισμένα κορμάκια που χρησιμοποιούνται.
Με αυτό τον τρόπο έστελναν ένα μήνυμα ενάντια στη σεξουαλικοποίηση του αθλήματος, με την αθλήτρια Ελίζαμπεθ Σέιτζ να δηλώνει:
«Θέλαμε να δείξουμε ότι κάθε γυναίκα, όλοι, πρέπει να αποφασίζουν (μόνοι τους) τι θα φορούν».
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα βέβαια, είναι οι υψωμένες γροθιές στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικό το 1968.
Οι Αμερικανοί Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος είχαν κερδίσει τη 1η και 3η θέση αντίστοιχα στο αγώνισμα των 200 μέτρων. Όταν ήρθε η στιγμή της απονομής ανέβηκαν στο βάθρο και κατά την ανάκρουση του αμερικανικού ύμνου, ύψωσαν τις γροθιές φορώντας μαύρα γάντια, σύμβολο του κινήματος «Black Power», καταδικάζοντας με αυτό τον τρόπο τον ρατσισμό κατά των Αφροαμερικανών στην αμερικανική κοινωνία.
Η ΔΟΕ (Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή) απέβαλε άμεσα τους δυο αθλητές από το Ολυμπιακό Χωρίο, τους αφαίρεσε τα μετάλλια και τους απέκλεισε δια παντός από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Η εμπειρία των Εργατικών Ολυμπιάδων, όπως και η προσπάθεια οργάνωσης Λαϊκής Ολυμπιάδας στην Ισπανία, φανερώνει ότι ο αθλητισμός είναι πολύ περισσότερα πράγματα από μια φυσική δραστηριότητα. Αποτελεί για τους ανθρώπους και μια ευκαιρία συλλογικής έκφρασης, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχει αξιοποιηθεί σαν μέσο διαμαρτυρίας ενάντια στην καταπίεση και έχει φέρει πιο κοντά τα καταπιεσμένα στρώματα διαφορετικών χωρών.
Τα παραπάνω παραδείγματα και πολλά ακόμη, δείχνουν ότι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, δεν είναι απλά παθητικοί θεατές αλλά μπορούν να αποτελέσουν την καρδιά ενός εναλλακτικού αθλητισμού μακριά από τη λογική του κέρδους, του κοινωνικού αποκλεισμού, των ρατσιστικών συμπεριφορών και του σεξισμού.
