Στο ερώτημα ποιος κερδίζει από την εξόρυξη χρυσού σε ολόκληρο τον πλανήτη, η απάντηση είναι απλή. Οι μεγαλύτερες εταιρείες χρυσού στον κόσμο, ανάμεσα στις οποίες η Newmont, η Barrick Gold, η AngloGold Ashanti και άλλες, διοχετεύουν κάθε χρόνο στην παγκόσμια αγορά εκατοντάδες τόνους του πολύτιμου μετάλλου αποκομίζοντας κέρδη εκατομμυρίων δολαρίων. Τι συμβαίνει όμως με τους ανθρώπους που το εξορύσσουν;
Οι σκλάβοι του χρυσού
Ανάλογα με την χώρα στην οποία βρίσκονται, οι εργαζόμενοι στην βιομηχανία της εξόρυξης χρυσού μπορεί να έχουν διαφορετικές συνθήκες εργασίας και μισθούς.
Υπάρχει όμως και μια άλλη μια κατηγορία «εργαζομένων» στην εξόρυξη χρυσού. Κυρίως σε φτωχές χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Νότιας Αμερικής, τόσο σε ανοιχτά ορύγματα όσο και σε υπόγεια ορυχεία, άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και παιδιά, ρισκάρουν καθημερινά τη ζωή τους προκειμένου να εξασφαλίσουν μερικά γραμμάρια χρυσού.
Στις εγκαταστάσεις αυτές δεν υπάρχουν κανόνες λειτουργίας ή έλεγχος από κάποιον κρατικό φορέα, ούτε βέβαια μέσα προστασίας για τους χρυσωρύχους. Όταν τελικά θα ανακαλύψουν τις απελπιστικά μικρές ποσότητες χρυσού μέσα στα πετρώματα, θα τις πουλήσουν πολύ φτηνά σε τοπικούς εμπόρους, που με τη σειρά τους τροφοδοτούν όλο και μεγαλύτερους αγοραστές. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της ακραίας εκμετάλλευσης είναι τα χρυσωρυχεία της Μπουρκίνα Φάσο, μιας από τις φτωχότερες χώρες της αφρικανικής ηπείρου. Ένας από τους βασικούς υπεύθυνους για την εξορυκτική μανία που χαρακτηρίζει τη χώρα τα τελευταία χρόνια, είναι ο πρώην δικτάτορας Μπλεζ Κομπαορέ.
Οι τελευταίες δεκαετίες
Το 1987 ο αριστερός πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο Τομά Σανκαρά δολοφονήθηκε και η κυβέρνησή του ανατράπηκε από το πραξικόπημα του Μπλεζ Κομπαορέ. 23 χρόνια αργότερα, το 2010, ο Κομπαορέ «επανεκλέχτηκε» πρόεδρος της χώρας με ποσοστό που άγγιξε το 80%, κάτι που από μόνο του λέει αρκετά για το πόσο «δημοκρατικές» εκλογές ήταν αυτές. Ανατράπηκε το 2014 μετά από μια μαζική εξέγερση κατά την οποία δεκάδες διαδηλωτές δολοφονήθηκαν από τον στρατό, το κοινοβούλιο και άλλα κυβερνητικά κτίρια πυρπολήθηκαν και τελικά η τεράστια κοινωνική οργή υποχρέωσε τον Κομπαορέ να εγκαταλείψει την εξουσία και τη χώρα.
Όμως αυτά τα τελευταία τέσσερα χρόνια της εξουσίας του, η πολιτική του είχε σαν βασική προτεραιότητα την ανάπτυξη της παραγωγής χρυσού της χώρας και τη δημιουργία ενός φιλικού περιβάλλοντος προς τους ξένους επενδυτές.
Έτσι, το 2012 η Μπουρκίνα Φάσο είχε ήδη επτά μεγάλες μονάδες εξόρυξης και επεξεργασίας χρυσού, ενώ άλλες τόσες βρίσκονταν υπό κατασκευή. Μόνο το 2011 η κυβέρνηση της χώρας εξασφάλισε 243 εκατομμύρια δολάρια από φόρους και δικαιώματα εξόρυξης, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 13% του συνόλου της οικονομίας της. Και ενώ κυβερνητικοί αξιωματούχοι μιλούσαν για ποσά που θα ανακούφιζαν τις τοπικές κοινότητες στις εξορυκτικές περιοχές, αυτές συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, ενώ τα σχολεία, τα νοσοκομεία και οι βασικές υποδομές βρίσκονται σε εξαιρετικά κακή κατάσταση, όπου βέβαια υπάρχουν.
Τα χρυσωρυχεία της Μπουρκίνα Φάσο
Σήμερα, δίπλα στη βιομηχανικού επιπέδου εξόρυξη, υπάρχουν διάσπαρτα «παραδοσιακά» ορυχεία, σε κάθε ένα από τα οποία χιλιάδες άνθρωποι προσπαθούν να επιβιώσουν αναζητώντας λίγα γραμμάρια χρυσού. Συνολικά στη χώρα που έχει πληθυσμό πάνω από 20 εκατομμύρια, υπολογίζεται ότι περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι απασχολούνται στην εξορυκτική δραστηριότητα. Το σχετικό ντοκιμαντέρ της «Journeyman Pictures» περιγράφει τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτά τα ορυχεία.
Στην εξόρυξη χρυσού συχνά απασχολούνται ολόκληρες οικογένειες, ακόμη και παιδιά πολύ μικρών ηλικιών. Τα μεγαλύτερα αγόρια και οι άντρες αναλαμβάνουν τις πιο δύσκολες και σκληρές δουλειές, όπως το να σπάνε τις πέτρες που βρίσκονται σε πηγάδια βάθους ακόμη και εκατό μέτρων. Συνήθως τα ανοίγματα είναι στενά και έτσι προτιμώνται τα μεγαλύτερα αγόρια και οι έφηβοι, ως πιο μικρόσωμοι.
Στα πηγάδια και τις στοές στις οποίες καταλήγουν αυτά, αναπτύσσονται θερμοκρασίες έως και 50 βαθμών Κελσίου. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, οι χρυσωρύχοι σπάνε τις πέτρες για πολλές ώρες την ημέρα, αναπνέοντας τη σκόνη που αιωρείται, με αποτέλεσμα να έχουν όλοι χρόνιο βήχα και άλλα σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα. Όταν τα κοιτάσματα εξαντλούνται, είναι υποχρεωμένοι να επεκτείνουν το υπόγειο δίκτυο ακόμη περισσότερο, κάνοντας έτσι ακόμη πιο πιθανό ένα θανατηφόρο ατύχημα από αυτά που συμβαίνουν συχνά, καθώς οι σήραγγες συγκρατούνται στη θέση τους με πρόχειρες ξύλινες κατασκευές.
Προκειμένου να καταπολεμήσουν τον φόβο και να καταφέρουν να κατέβουν στις στοές, πολλοί από αυτούς καταφεύγουν στη χρήση ναρκωτικών προκειμένου να «πάρουν κουράγιο» όπως λένε.
Επιβιώνουν καταναλώνοντας δηλητήριο
Η επόμενη φάση είναι αυτή της επεξεργασίας των πετρωμάτων. Οι χρυσωρύχοι σπάνε τις πέτρες που έχουν κουβαλήσει στην επιφάνεια μέχρι σχεδόν να γίνουν σκόνη, την οποία ξεπλένουν προκειμένου να αφαιρεθούν τα μικροσκοπικά κομματάκια χρυσού. Στη συνέχεια για να τα ενώσουν, τα αναμιγνύουν με υδράργυρο (ένα ιδιαίτερα τοξικό χημικό στοιχείο που χειρίζονται με γυμνά χέρια) και βάζουν φωτιά στο μίγμα μέχρι ο υδράργυρος να εξαφανιστεί και να μείνει μια μικροσκοπική μπάλα χρυσού, συνήθως κοντά στο ένα γραμμάριο. Σε αυτή τη διαδικασία συχνά συμμετέχουν κι άλλα μέλη των οικογενειών, ανάμεσα στα οποία και τα μικρότερα παιδιά, που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιπτώσεις από την εισπνοή του καπνού από την καύση του υδραργύρου.
Κατά κανόνα αυτή η εξοντωτική δουλειά και ο καθημερινός κίνδυνος για τους χρυσωρύχους και τις οικογένειές τους, θα τους αποφέρει περίπου ένα ευρώ την ημέρα. Οριακά δηλαδή το φαγητό τους, λίγο ρύζι και λαχανικά, τα οποία μάλιστα θα είναι τοξικά και επικίνδυνα καθώς η επεξεργασία του χρυσού με ουσίες όπως ο υδράργυρος και τα κυανιούχα γίνεται δίπλα στις καλλιέργειες δηλητηριάζοντας το έδαφος, το νερό, τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους.
Τόσο οι χρυσωρύχοι, όσο και οι καλλιεργητές καταλαβαίνουν ότι η χρήση αυτών των χημικών ακριβώς δίπλα στο νερό που πίνουν και χρησιμοποιούν για να ποτίσουν τα αγροτικά τους προϊόντα κρύβει κινδύνους για την υγεία όλων. Δεν ξέρουν όμως ούτε πόσο σοβαροί είναι αυτοί οι κίνδυνοι, ούτε βέβαια έχουν άλλη επιλογή, αφού η επικίνδυνη τροφή είναι προτιμότερη από την πείνα.
Η χώρα των τίμιων ανθρώπων
Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο Τομά Σανκαρά άλλαξε το όνομα της χώρας από Άνω Βόλτα (το όνομα που είχε την περίοδο της αποικιοκρατίας) σε Μπουρκίνα Φάσο (που σημαίνει «χώρα των τίμιων ανθρώπων». Σήμερα οι κάτοικοί της, παρά τις σημαντικές παραδόσεις αγώνων, παραμένουν δέσμιοι των μεγάλων συμφερόντων που εκμεταλλεύονται τους πόρους της, ενώ οι ίδιοι ζουν σε συνθήκες φτώχειας και ανασφάλειας.
Η Μπουρκίνα Φάσο είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα των χωρών του λεγόμενου «αναπτυσσόμενου κόσμου», όπου «ανάπτυξη» σημαίνει τεράστια κέρδη για τις πολυεθνικές και δυστυχία για τον απλό κόσμο. Για πλατιά στρώματα του παγκόσμιου πληθυσμού αντικειμενικά, η ανατροπή αυτής της κατάστασης και το πέρασμα σε μια κοινωνία που θα λειτουργεί με κριτήριο τις ανάγκες της εργαζόμενης πλειοψηφίας, δεν είναι ζήτημα προτίμησης, αλλά ζήτημα επιβίωσης.
