Χιλιάδες Βόσνιοι φορώντας μάσκες, συμμετείχαν στην μεγαλύτερη εδώ και δύο δεκαετίες αντιφασιστική διαδήλωση στο κέντρο του Σεράγεβο, το Σάββατο 16 Μάη. Αφορμή ήταν μια διαφορετική τελετή -υπό την αιγίδα της Κροατικής κυβέρνησης και του Αρχιεπισκόπου της Καθολικής εκκλησίας Βίνκο Πούλιτς- στον καθεδρικό ναό της πόλης. Μια τελετή στην μνήμη των μελών του φασιστικού Κροατικού κινήματος των Ουστάσι, που δολοφόνησαν εκατοντάδες χιλιάδες Σέρβους, Εβραίους, Ρομά καθώς και Κροάτες αντιφασίστες, στη Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Από την ανεξαρτησία της Κροατίας το 1991 και μέχρι πέρσι αυτή η εκδήλωση, γνωστή ως «ο εορτασμός του Bleiburg» (Μπλέιμπουργκ), πραγματοποιούνταν στην ομώνυμη πόλη στην Καρινθία της Αυστρίας, όπου μέλη της Ουστάσι είχαν εκτελεστεί από παρτιζάνους στο τέλος του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Τα πρώτα χρόνια η εκδήλωση αποτελούσε ευκαιρία συνάντησης Κροατών εθνικιστών και Ευρωπαίων νεοναζί. Τα τελευταία χρόνια όμως η Κροατική κυβέρνηση άρχισε να χρηματοδοτεί αυτή την εκδήλωση, ως στοιχείο μιας γενικότερης προσπάθειας να «ξαναγραφτεί» η ιστορία στην περιοχή. Με σύμμαχο και την καθολική εκκλησία. Ο Αρχιεπίσκοπος μάλιστα σε ομιλία του στο Καθολικό Ραδιόφωνο της Κροατίας υποστήριξε πως «η εκκλησία πάντα υποστήριζε τα αθώα θύματα» και πως η τελετή «θα καθαρίσει όλα τα συναισθήματα πικρίας και τις αρνητικές εντάσεις που αναδύονται όταν θυμόμαστε τα θύματα”…
***
Μόλις έγινε γνωστό ότι λόγω των απαγορεύσεων της πανδημίας στην Αυστρία, η εκδήλωση θα γίνει στο Σεράγεβο, οι αντιφασιστικές οργανώσεις και συλλογικότητες της Εβραϊκής, της Σερβικής και της Ρομά κοινότητας, απαίτησαν την ακύρωση της. Αυτό δεν έγινε, αλλά έγινε κάτι καλύτερο. Η φιλοναζιστική τελετή μνήμης συγκέντρωσε μόλις 20 άτομα! Ενώ οι δρόμοι του Σεράγεβο γέμισαν από αντιφασίστες διαδηλωτές που τραγουδούσαν αντάρτικα και αντιφασιστικά τραγούδια και φώναζαν το σύνθημα «Smrt fasizmu, sloboda narodu» (θάνατος στο φασισμό, λευτεριά στο λαό).
Η αντιφασιστική διαδήλωση ξεκίνησε από το Μνημείο για τους 55 αντιφασίστες αγωνιστές που απαγχόνισε δημόσια η Ουστάσι τον Μάρτη του 1945. Και ολοκληρώθηκε μπροστά από την «Αιώνια Φλόγα», ένα Μνημείο για την απελευθέρωση του Σεράγεβο στις 6 Απρίλη του 1945. Πάνω από το πρώτο Μνημείο αναρτήθηκε μια τεράστια φωτογραφία των κρεμασμένων νεκρών. Και πάνω από την «Αιώνια Φλόγα» ένα γιγάντιο πανό με το σύνθημα «Είμαι κι εγώ αντιφασίστας».
***
Εκ πρώτη όψεως μπορεί να προκαλεί απορία πως ένα τόσο –επιφανειακά- περιθωριακό γεγονός οδήγησε τo κίνημα στο Σεράγεβο να αψηφήσει τον φόβο της πανδημίας και των απαγορεύσεων του lockdown. Κι όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για αλάτι πάνω σε ανοικτές ακόμα πληγές… Αυτές που του άφησαν ανεξίτηλα οι λυσσαλέοι εθνικιστικοί ανταγωνισμοί, οι εθνοκαθάρσεις και οι πολεμικές αναμετρήσεις στην περιοχή, από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα μέχρι και το σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Πριν από αυτό όμως δύο λόγια για την ιστορία.
Η Ουστάσι που έδρασε μεταξύ του 1929-1945, συνδύαζε τον φασισμό, τον καθολικισμό και τον Κροατικό εθνικισμό. Υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης και φυλετικά «καθαρής» Κροατίας. Μετά την είσοδο των Ναζί στην Γιουγκοσλαβία, τον Απρίλη του 1941, ανέλαβε την διακυβέρνηση του «Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας», σε συμφωνία με τις κατοχικές δυνάμεις. Έχτισε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην περιοχή αντιγράφοντας τον Χίτλερ. Ή ακόμα και ξεπερνώντας τον σε κτηνωδίες! Σε βαθμό που και στελέχη των Ναζί διαμαρτυρήθηκαν… Ο ιστορικός Τζόναθαν Στέϊνμπεργκ περιγράφοντας τα εγκλήματα τους και αναφερόμενος σε φωτογραφίες της δράσης τους, έγραψε πως «Υπάρχουν φωτογραφίες Σέρβων γυναικών με στήθη χαραγμένα από κουζινομάχαιρα, ανδρών με τα μάτια βγαλμένα, ευνουχισμένων και ακρωτηριασμένων»!
***
Οι εργαζόμενοι, η νεολαία και τα λαϊκά στρώματα στο Σεράγεβο, ξαναέζησαν υπό την τρέλα των εθνικισμών κατά τη διάρκεια των πολέμων για τον διαμελισμό της πρώην Ομοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας, τη δεκαετία του ’90. Η πόλη ξαναχτίστηκε μετά την καταστροφή της στον πόλεμο της Βοσνίας, από τον Απρίλη του 1992 ως τον Φλεβάρη του 1996.
24 χρόνια μετά, το Σεράγεβο ή αλλιώς «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», παραμένει όπως και τότε, μια πολυπολιτισμική, πολυεθνική και πολυθρησκευτική πόλη. Στην τελευταία απογραφή του 2013, το 81% του πληθυσμού της πόλης αυτοχαρακτηρίζονται ως Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, το 4% ως Σέρβοι, το 5% ως Κροάτες και το 10% ως Ρομά, Εβραίοι κλπ. 24 χρόνια μετά οι κάτοικοι του Σεράγεβο δεν θέλουν να δοθεί ούτε μια σπιθαμή γη σε αμετανόητους εθνικιστές και φασίστες!
