Δημοσιεύουμε διασκευή άρθρου του σ. Κριστιάν Πιστόρ, μέλους του «Σοσιαλιστικού Κόμματος του Αγώνα» (PSL-LSP) – αδελφής οργάνωσης του «Ξ» στο Βέλγιο, από το σάιτ της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Εναλλακτικής – ISA.
Η καραντίνα που επιβλήθηκε στα μέσα Μάρτη στον Λίβανο σταμάτησε ένα κύμα μαζικών διαδηλώσεων που είχε ξεκινήσει τον περασμένο Οκτώβρη και είχε πυροδοτηθεί από μια σειρά νέων φόρων που αποτελούσαν μέρος ενός μεγάλου πακέτου μέτρων λιτότητας.
Οι κινητοποιήσεις ήταν εξαιρετικά μαζικές, καθώς υπολογίζεται ότι σε κάποια φάση σχεδόν 2 εκατομμύρια άνθρωποι –περίπου το 30% του πληθυσμού της χώρας– ήταν στους δρόμους. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το κίνημα κατάφερε να βάλει στην άκρη τους διαχωρισμούς ανάμεσα στις διάφορες θρησκευτικές ομάδες (Χριστιανούς και Μουσουλμάνους και τις διάφορες υποδιαιρέσεις τους).
Καθώς το κίνημα εξελίσσονταν και μαζικοποιούνταν, τα αιτήματά των διαδηλωτών γίνονταν πιο αιχμηρά, απαιτώντας την πτώση της κυβέρνησης και αναγκάζοντας τελικά τον πρωθυπουργό σε παραίτηση. Ο ρόλος της νεολαίας ήταν καταλυτικός, καθώς με τη δυναμική της κρατούσε το κίνημα ζωντανό και μαχητικό. Ωστόσο, η έλλειψη δομών και ηγεσίας από πλευράς κινήματος, όπως και η απουσία μαχητικών και ανεξάρτητων από το κατεστημένο οργανώσεων της εργατικής τάξης, ήταν οι βασικοί παράγοντες που δεν επέτρεψαν στο κίνημα να κάνει πιο αποφασιστικά βήματα.
Η οικονομική κρίση βαθαίνει
Απ’ τον Νοέμβρη του 2019, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμούσε ότι το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε συνθήκες φτώχειας θα αυξηθεί από το 30% στο 50% μέσα στο 2020. Στις αρχές του χρόνου η ανεργία έφτανε το 46%, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Λιβάνου, ενώ 2 στους 3 εργαζόμενους ήταν χαμηλόμισθοι.
Όλα αυτά συνέβαιναν πριν το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού και την καραντίνα, η οποία επιδείνωσε την κατάσταση.
Ο Λίβανος έχει την υψηλότερη αναλογία προσφύγων στον κόσμο, σε σχέση με τον πληθυσμό του, με τους Σύριους πρόσφυγες να αποτελούν το ένα τέταρτο των περίπου 6 εκατομμυρίων κατοίκων της χώρας. Το 97% των προσφύγων εργάζονται «μαύρα», ενώ αυτή η «ανεπίσημη οικονομία» υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί στο 55% της οικονομίας του Λιβάνου. Αυτό το γεγονός καθιστά τους πρόσφυγες εξαιρετικά εκτεθειμένους στην φτώχεια, την πείνα και βέβαια στον ιό.
Στο τραπεζικό τομέα η κατάσταση δεν είναι καθόλου καλύτερη, καθώς δισεκατομμύρια δολάρια των πλουσίων έχουν «φύγει» για το εξωτερικό παρά τους ελέγχους συναλλάγματος (capital controls) με τους φτωχούς να μην έχουν πρόσβαση στις μικρο-καταθέσεις τους σε συνάλλαγμα και τη λιβανέζικη λίρα να πέφτει λόγω του πληθωρισμού. Αυτές οι συνθήκες έχουν προκαλέσει την οργή του κόσμου ενάντια στις τράπεζες, όπως θα δούμε και παρακάτω.
Με το δημόσιο χρέος να έχει φτάσει στο 170% του ΑΕΠ –ένα από τα υψηλότερα του κόσμου– στις 9Μάρτη η κυβέρνηση του Λιβάνου δήλωσε αδυναμία να ξεπληρώσει ένα δάνειο ύψους 1,2 δισ. δολαρίων.
Το ΔΝΤ εκτιμάει ότι η οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 12% το 2020, ενώ το 2019 έκλεισε επίσης με ύφεση 6,5%. Με την πανδημία και την καραντίνα, απλά επιδεινώθηκε η ήδη πολύ κακή κατάσταση της οικονομίας.
Τους τελευταίους μήνες η λιβανέζικη λίρα έχασε τα δύο τρίτα της αξίας της. Αυτό οδήγησε σε έκρηξη των τιμών των αγαθών (καθώς η οικονομία του Λιβάνου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές), με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού να αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα μένοντας χωρίς εισόδημα λόγω της καραντίνας.
Η καραντίνα
Στις 15 Μάρτη ξεκίνησε η «καραντίνα». Απαγορεύτηκαν οι συγκεντρώσεις, η κυκλοφορία τη νύχτα και έκλεισαν οι επιχειρήσεις που δεν ήταν απαραίτητη η λειτουργία τους. Στις 23 Απρίλη άνοιξαν κάποια μαγαζιά ενώ η κυβέρνηση συμβούλεψε τους πολίτες να παραμείνουν σπίτι μέχρι τα μέσα Μάη.
Παρ’ όλο που τα επίσημα στοιχεία για 911 κρούσματα και 26 θανάτους παραμένουν σχετικά χαμηλά, η πραγματική εξάπλωση του κορονοϊού εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερη, καθώς δεν γίνονται επαρκείς έλεγχοι.
Η κυβερνητική υπόσχεση για βοήθεια στις φτωχές οικογένειες δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, ούτε πάρθηκαν μέτρα ενάντια στις εξώσεις. Το μόνο μέτρο που πάρθηκε ήταν αυτό της αναστολής πληρωμής φόρων. Οπότε απέμεινε στις κοινωνικές οργανώσεις που βασίζονται σε δωρεές να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια.
Μέχρι τα τέλη Απρίλη υπολογίζονταν από την κυβέρνηση ότι το 75% του πληθυσμού είχε ανάγκη από βοήθεια (σε τρόφιμα και άλλα αγαθά) για να επιβιώσει, ενώ το ποσοστό αυτό για τους πρόσφυγες έφτανε στο 90%.
Η κατάσταση αυτή οδήγησε αρκετούς ανθρώπους σε πράξεις απελπισίας, καθώς καταγράφηκαν απόπειρες αυτοκτονίας ενώ στα τέλη Μάρτη έγινε viral η εικόνα ενός οικοδόμου ο οποίος ήθελε να πουλήσει τον νεφρό του για να μην πετάξουν την οικογένειά του στο δρόμο.
Η επανεμφάνιση της εξέγερσης
Τα πρώτα στοιχεία της επανεμφάνισης του κινήματος διαμαρτυρίας φάνηκαν στις 21 Απρίλη, με ειρηνικές διαμαρτυρίες-αυτοκινητοπομπές που διοργανώθηκαν σε όλη τη χώρα, οι οποίες τηρούσαν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.
Το σκηνικό της 26ης Απρίλη όμως ήταν εντελώς διαφορετικό, όταν μερικές εκατοντάδες νέοι και νέες κατέβηκαν στους δρόμους της Τρίπολης, της 2ης μεγαλύτερης πόλης του Λιβάνου. Ήταν μια κινητοποίηση που πρακτικά «έσπασε» την απαγόρευση κυκλοφορίας, κάτι που προκάλεσε την επίθεση της αστυνομίας και συγκρούσεις με τους διαδηλωτές.
Η αστυνομία πέρα από ξύλο και χημικά, έκανε και χρήση πραγματικών πυρών, με αποτέλεσμα ένας 26χρονος να σκοτωθεί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιος κόσμος που παρακολουθούσε τα γεγονότα από τα μπαλκόνια του, ήταν με τις κατσαρόλες στο χέρι, σε ένδειξη στήριξης της νεολαίας.
Τα βασικά αιτήματα των διαδηλωτών έχουν να κάνουν με την φτώχεια και την πείνα, το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα και την πτώση της κυβέρνησης, ενώ στρέφονται και ενάντια στις τράπεζες.
Μετά από τέσσερεις μέρες συγκρούσεων μεταξύ διαδηλωτών και των δυνάμεων ασφαλείας, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υιοθετήσει ένα οικονομικό σχέδιο διάσωσης. Ελπίζει να εξασφαλίσει ένα δάνειο 10 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, παράλληλα με την αποδέσμευση των 11 δισ. που υπάρχουν ως υπόσχεση από το 2018. Αυτό βέβαια δεν πρόκειται να συμβεί πριν ληφθούν σημαντικά οικονομικά μέτρα.
Οι μεταρρυθμίσεις που απαιτεί το ΔΝΤ, δεν είναι προφανώς προς το συμφέρον της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων στρωμάτων της κοινωνίας. Για να δώσουμε μόνο ένα παράδειγμα, ένα από τα μέτρα αφορά στην καθιέρωση σταθερής ισοτιμίας της λιβανέζικης λίρας με το δολάριο, η οποία θα έχει σαν αποτέλεσμα να διατηρήσει τις τιμές των αγαθών στα σημερινά εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. Το ΔΝΤ βέβαια δεν δείχνει να ενδιαφέρεται για το γεγονός ότι είναι ακριβώς αυτή η τεράστια αύξηση των τιμών που έχει γίνει ζήτημα ζωής και θανάτου για την πλειοψηφία του πληθυσμού!
Ένα σημάδι απ’ το μέλλον;
Ακόμα και πριν το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού, η παγκόσμια οικονομία ήταν ήδη σε κρίσιμο σημείο και όλοι οι οικονομικοί αναλυτές συμφωνούσαν ότι επίκειται μια νέα διεθνής ύφεση. Αυτό το οποίο δεν ήταν σίγουρο, ήταν η αφορμή. Η πανδημία πυροδοτεί αυτές τις εξελίξεις, αλλά προκαλεί και νέους τριγμούς στην οικονομία ως, τέτοια.
Ο Λίβανος ήταν μια από τις σχεδόν 20 χώρες που στο δεύτερο μισό του 2019 συγκλονίστηκαν από μαζικά κινήματα διαμαρτυρίας και εξεγέρσεις. Χιλή, Γαλλία, Χονγκ Κονγκ, Ιράκ ήταν μόνο μερικές από αυτές. Η πανδημία του κορονοϊού αφενός έβαλε ένα «φρένο» σε αυτήν την ορμή, αφετέρου συνετέλεσε στο να χειροτερεύσουν ακόμα περισσότερο οι συνθήκες για τις οποίες βγήκε ο κόσμος μαζικά στους δρόμους και η οικονομική ύφεση η οποία έχει ήδη ξεκινήσει αναμένεται να κάνει τα πράγματα πολύ χειρότερα.
Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αναμένουμε μία «γραμμική» εξέλιξη των πραγμάτων (δηλαδή ότι η κρίση και τα αναμενόμενα μέτρα λιτότητας θα σημαίνουν αυτόματα την εμφάνιση εξεγέρσεων) όμως το γεγονός ότι το «μέτωπο» του Λιβάνου παραμένει ενεργό, αποτελεί μια «ένδειξη».
Κινητοποιήσεις υπάρχουν και σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής αυτήν την περίοδο, όπως για παράδειγμα η απεργία 3.500 ανθρακωρύχων στο Ιράν για αύξηση μισθών και ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των ορυχείων.
Σε όλες τις χώρες, αλλά ιδιαίτερα στις χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως ο Λίβανος, είναι επιτακτική ανάγκη να χτιστούν ανεξάρτητες οργανώσεις της εργατικής τάξης, σωματεία κλπ, οι οποίες να ενώνουν όλα τα κομμάτια του πληθυσμού, ανεξάρτητα από θρησκευτικούς ή εθνικούς διαχωρισμούς και να παίξουν ηγετικό ρόλο στα κινήματα που αναπτύσσονται. Παράλληλα, οι εργαζόμενοι και η κοινωνία χρειάζονται τις δικές τους πολιτικές οργανώσεις, εξοπλισμένες με ένα επαναστατικό πρόγραμμα για την ανατροπή των επιθέσεων λιτότητας και τελικά του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος, για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών και το χτίσιμο μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας.
