Μια συμβολή από το Internationalist Standpoint στις συζητήσεις για το συνέδριο των διεθνιστικών οργανώσεων (Μιλάνο, Ιούλιος 2023)
31 Μαΐου 2023
Κρίση
Ο καπιταλισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με μια βαθιά, μακροχρόνια, πολυεπίπεδη, παγκόσμια, οργανική κρίση: οικονομική, κοινωνική, πολιτική, γεωπολιτική, περιβαλλοντική. Δεν υπάρχει καμία αισιοδοξία μεταξύ των διαχειριστών του συστήματος όχι μόνο για την παρούσα συγκυρία ή δεκαετία, αλλά για ολόκληρη την ιστορική εποχή που διανύουμε. Οι συνεχείς επιθέσεις στο βιοτικό επίπεδο και τα δικαιώματα, η αύξηση των ανισοτήτων, της φτώχειας και της πείνας, η άνοδος των αυταρχικών και ακροδεξιών δυνάμεων, η οργή, ιδιαίτερα της νεολαίας, σε σχέση με την περιβαλλοντική καταστροφή και την καταπίεση των δικαιωμάτων των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, όλα αυτά δημιουργούν συνθήκες για εκρηκτικούς ταξικούς αγώνες.
Ταξική πάλη
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί μαζικά κινήματα σε δεκάδες χώρες. Σε έναν μεγάλο αριθμό «αναπτυσσόμενων» χωρών είδαμε εξεγέρσεις με επαναστατικά χαρακτηριστικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 2010 είχαμε επαναστάσεις σε μια σειρά από αραβικές χώρες και τεράστια κύματα αγώνων στη νότια Ευρώπη. Το 2019 ήταν μια χρονιά κατά την οποία το εύρος των κοινωνικών αναταραχών ήταν ίσως μεγαλύτερο από το 1968. Τους τελευταίους μήνες είδαμε σημαντικά απεργιακά κύματα σε μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες: Βρετανία, Γαλλία, Ελλάδα, Βέλγιο, Γερμανία, Πορτογαλία κ.λπ. Ακόμη και η Κίνα αντιμετώπισε σημαντικές κινητοποιήσεις γύρω από τα λοκντάουν της πανδημίας.
Το σύστημα είναι σάπιο και αντιδραστικό μέχρι το κόκαλο, αλλά ο υποκειμενικός παράγοντας -δηλαδή η εργατική τάξη και οι οργανώσεις της, πολιτικές και κοινωνικές- δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει το καθήκον της ανατροπής του καπιταλισμού.
Τα κόμματα της Αριστεράς, παραδοσιακά ή «νέα», έχουν συνθηκολογήσει με την άρχουσα τάξη. Η αντικαπιταλιστική Αριστερά, με πολύ λίγες εξαιρέσεις, βρίσκεται και αυτή σε βαθιά κρίση – δεν κατάφερε να εκμεταλλευτεί την κρίση του καπιταλισμού και, επίσης, την κρίση του ρεφορμισμού.
Ως αποτέλεσμα, η Ακροδεξιά αναπτύσσεται, φτάνοντας σε επίπεδα πρωτοφανή για τις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για το μέλλον.
Η αντίφαση μεταξύ της αντικειμενικής κατάστασης και του υποκειμενικού παράγοντα, οδηγεί σε μια παρατεταμένη εποχή αστάθειας και κοινωνικών κλυδωνισμών.
Γεωπολιτική
Οι ΗΠΑ και ο δυτικός ιμπεριαλισμός έχουν εισέλθει σε μια εποχή ιστορικής παρακμής. Η Κίνα, η Ρωσία, οι χώρες των BRICS (από τα ονόματα των χωρών Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης αναπτύσσονται και επεκτείνονται, αμφισβητώντας την ηγεμονία των ΗΠΑ. Διαδικασίες όπως η δημιουργία μιας Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας που θα αμφισβητήσει το ΔΝΤ, ενός νέου νομίσματος βασισμένου σε ένα καλάθι νομισμάτων[1], η ανάπτυξη συμφωνιών για συναλλαγές με βάση τα εθνικά νομίσματα των χωρών αντί του δολαρίου, βρίσκονται σε εξέλιξη.
Πρόκειται για μακροχρόνιες διαδικασίες, που δεν αναμένεται να ωριμάσουν ή να ολοκληρωθούν μέσα στα επόμενα χρόνια. Θα δημιουργούν τεράστια αστάθεια και συγκρούσεις στο καπιταλιστικό σύστημα, από τη μια σπρώχνοντας προς τα εμπρός τους ταξικούς αγώνες και από την άλλη παρουσιάζοντας νέους κινδύνους και προκλήσεις για τα λαϊκά στρώματα.
Δεν θα υπάρξει ομαλή μετάβαση από τον «αιώνα των ΗΠΑ» στον «αιώνα της Κίνας». Οι ΗΠΑ θα αγωνιστούν με κάθε μέσο για να διατηρήσουν την ηγεμονία τους, αλλά στην πραγματικότητα αγωνίζονται ενάντια στον «νόμο της ανισόμερης και συνδυασμένης ανάπτυξης», δηλαδή ενάντια στο χρόνο. Οι ΗΠΑ μπορούν, αναμφίβολα, να καθυστερήσουν την άνοδο της Κίνας, αλλά δεν μπορούν να την παγώσουν επ’ αόριστον. Υπάρχουν αντιφάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ σε σχέση με την προσέγγιση στην Κίνα, αλλά οι ισχυροί δεσμοί μεταξύ των δύο δεν αναμένεται να σπάσουν – ομοίως δεν αναμένεται να σπάσουν και οι δεσμοί μεταξύ Κίνας και Ρωσίας.
Οι εξελίξεις θα κινηθούν προς την κατεύθυνση της κυριαρχίας των δύο αυτών βασικών πόλων. Θα αναπτυχθούν βέβαια και άλλοι περιφερειακοί πόλοι, στα πλαίσια ενός λυσσαλέου ανταγωνισμού μεταξύ τους για κυριαρχία και για σφαίρες επιρροής. Αυτές οι εξελίξεις μπορούν να διακοπούν μόνο από μια σοσιαλιστική επανάσταση. Καθένας από τους δύο βασικούς πόλους, γύρω από τις ΗΠΑ και γύρω από την Κίνα αντίστοιχα, θα έχει και τις δικές του εσωτερικές αντιφάσεις.
Δεν υπάρχει τίποτα θετικό σε αυτήν τη διαδικασία για την εργατική τάξη και δεν υπάρχει κανένας λόγος για την υποστήριξη οποιασδήποτε πλευράς σε αυτή την ενδοϊμπεριαλιστική σύγκρουση. Από την άλλη πλευρά, αν και όπου είναι δυνατόν, είναι σωστό να εκμεταλλευτούμε τις ενδοϊμπεριαλιστικές συγκρούσεις για να προωθήσουμε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης.
Σε προηγούμενες εποχές αυτές οι συγκρούσεις θα λύνονταν (μέχρι ενός σημείου) μέσω ενός παγκόσμιου πολέμου, αλλά αυτή τη φορά αυτό δεν μπορεί να συμβεί (με την πραγματική έννοια του «παγκόσμιου πολέμου»), επειδή όλοι οι κύριοι ανταγωνιστές κατέχουν πυρηνικά όπλα. Έτσι, εκτός από εμπορικούς πολέμους όπως ο σημερινός μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, οι πόλεμοι «δια αντιπροσώπων» αναμένεται να είναι πιο άγριοι και πιο αιματηροί από ό,τι στο πρόσφατο παρελθόν.
Ο νέος ψυχρός πόλεμος, μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, μπορεί να είναι εξίσου σκληρός με τον πρώτο ψυχρό πόλεμο μεταξύ της Δύσης και της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά έχει διαφορετικό χαρακτήρα – δεν έχει ιδεολογικά χαρακτηριστικά, είναι ένας αγώνας μεταξύ διαφορετικών καπιταλιστικών/ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για κυριαρχία, κέρδη και σφαίρες επιρροής. Παρά την ισχυρή κρατική παρέμβαση στην Κίνα και τον καθοριστικό ρόλο του Κομουνιστικού Κόμματος, το σύστημα στο σύνολό του λειτουργεί βασικά υπέρ των καπιταλιστικών συμφερόντων και όχι υπέρ της εθνικοποιημένης οικονομίας.
Ο πόλεμος
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια έκφανση αυτής της σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ του δυτικού ιμπεριαλισμού και της Ρωσίας, του σημαντικότερου συμμάχου της Κίνας σήμερα.
Υπάρχουν και άλλες παράμετροι σε αυτόν τον πόλεμο. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι ξεκάθαρα ιμπεριαλιστική και, ως τέτοια, πρέπει να καταδικαστεί αυστηρά – η απαίτηση να αποσυρθεί ο ρωσικός στρατός είναι επιτακτική. Αλλά αυτό δεν σημαίνει υποστήριξη προς την ουκρανική άρχουσα τάξη ή τον Ζελένσκι – αντίθετα, οι επαναστάτες σοσιαλιστές πρέπει να παλεύουν να πείσουν την εργατική τάξη τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία να αγωνιστεί ενάντια στα διεφθαρμένα, αντιδραστικά, εθνικιστικά, αντεργατικά καθεστώτα των αρχουσών τάξεών τους. Υπάρχει επίσης ο πόλεμος του 2014 από το ουκρανικό καθεστώς εναντίον των ρωσόφωνων πληθυσμών στην Ανατολική Ουκρανία στην περιοχή του Ντονμπάς, που διεκδικούν το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση – αυτό είναι ένα αίτημα που οι επαναστάτες μαρξιστές πρέπει να υποστηρίξουν.
Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν, αλλά το κεντρικό, κυρίαρχο χαρακτηριστικό του πολέμου είναι η σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η Δύση παρέχει μαζικά όπλα, πληροφορίες, τεχνογνωσία, εκπαίδευση, εμπειρογνώμονες, εθελοντές κ.λπ. στο ουκρανικό καθεστώς προκειμένου να νικήσει τον Πούτιν. Για τον λόγο αυτό, είναι λάθος για τους μαρξιστές να υποστηρίζουν το ένα ή το άλλο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο σε αυτόν τον πόλεμο. Θα πρέπει να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των Ρώσων εργατών ενάντια στον Πούτιν και τα συμφέροντα των Ουκρανών εργατών ενάντια στον Ζελένσκι και το ΝΑΤΟ, την έξοδο του ρωσικού στρατού από τα κατεχόμενα εδάφη και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των ρωσόφωνων πληθυσμών του Ντονμπάς.
Μαρξισμός
Ένα πράγμα είναι σαφές, οι θεμελιώδεις αρχές του μαρξισμού έχουν δικαιωθεί περίτρανα από την ιστορία.
Αλλά αυτό προφανώς δεν αρκεί για να γίνει ο μαρξισμός μια πανίσχυρη δύναμη στον πλανήτη, όπως ήταν σε προηγούμενες ιστορικές συγκυρίες, ιδιαίτερα μετά τη νίκη της ρωσικής επανάστασης. Οι δυνάμεις που μιλούν στο όνομα του μαρξισμού σήμερα βρίσκονται αντιμέτωπες με μια βαθιά κρίση.
Την τελευταία δεκαετία είδαμε σοβαρές διασπάσεις ή υποχωρήσεις δυνάμεων σε όλες τις γνωστές τροτσκιστικές οργανώσεις: USFI, CWI, IMT, IST κ.λπ. Η μόνη χώρα όπου γίνονται κάποια θετικά βήματα είναι η Αργεντινή, αλλά μένει να δούμε αν αυτά θα αντέξουν στο χρόνο.
Η αντικαπιταλιστική Αριστερά δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει πολιτικά τις επιπτώσεις της καπιταλιστικής παλινόρθωσης στη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 1990. Οι επιπτώσεις αυτές είναι ακόμα ορατές στην συνείδηση.
Οι λόγοι για την αποτυχία της επαναστατικής Αριστεράς να δημιουργήσει αξιόλογες δυνάμεις διεθνώς δεν μπορούν να αποδοθούν εξ ολοκλήρου στην αντικειμενική κατάσταση. Αντίθετα, είναι η αδυναμία της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς να εκμεταλλευτεί τις αντικειμενικές δυνατότητες που υπήρξαν, η οποία εξηγεί την κρίση της. Μεγάλα τμήματα της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς «υποφέρουν» από διάφορες ασθένειες: μη ισορροπημένες προοπτικές, υπεραισιοδοξία ή αντίθετα απαισιοδοξία, απουσία καλής επαφής με τα στρώματα των εργαζομένων, αδυναμία κατανόησης του μεταβατικού προγράμματος, οπορτουνιστικές παρεκκλίσεις, σεχταρισμός και, δυστυχώς, μεσσιανισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι είναι οι μόνοι επαναστάτες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Υπάρχει πρόβλημα με το εσωτερικό καθεστώς σε πολλές οργανώσεις: δευτερεύουσες διαφορές μπορούν να οδηγήσουν σε τεράστια πόλωση, διαφορετικές απόψεις αντιμετωπίζονται με τεράστια εχθρότητα, δευτερεύουσες διαφωνίες μετατρέπονται σε «πολέμους» στο εσωτερικό των οργανώσεων, οι περισσότερες συζητήσεις πάνω σε διαφωνίες και διαφορετικές απόψεις οδηγούν σε διασπάσεις.
Πιστεύουμε ότι για να πετύχουν οι μαρξιστές στο ιστορικό τους καθήκον, πρέπει να αντλήσουν τα διδάγματα από τις αποτυχίες της προηγούμενης ιστορικής περιόδου. Μερικά από αυτά είναι τα εξής κατά τη γνώμη μας:
- Η ανάγκη να παρέμβουμε στη ρευστή κατάσταση και στην άνοδο των ταξικών αγώνων με πρωταρχικό στόχο το χτίσιμο των επαναστατικών δυνάμεων, σε συνδυασμό με προσπάθειες για να χτίσουμε ευρύτερους πολιτικούς σχηματισμούς που μπορούν να βοηθήσουν στην προώθηση της ταξικής πάλης και των συμφερόντων της εργατικής τάξης.
- Η κατανόηση ότι μια μελλοντική μαζική Διεθνής δεν θα χτιστεί στη βάση των ιδεών και των μεθόδων ενός μόνο επαναστατικού ρεύματος, αλλά θα αντιπροσωπεύει ένα αμάλγαμα διαφορετικών επαναστατικών μαρξιστικών ρευμάτων και οργανώσεων.
- Όσοι στοχεύουν στο χτίσιμο μιας μελλοντικής μαζικής επαναστατικής Διεθνούς, θα πρέπει να συναντηθούν για να συζητήσουν πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό. Αυτή η προσπάθεια πρέπει να βασίζεται σε μια σειρά από βασικές αρχές, χωρίς όμως να απαιτεί πλήρη συμφωνία σε όλα τα πολιτικά ζητήματα.
- Τέτοιες αρχές είναι: η συνεπής υπεράσπιση της μεθόδου του Ενιαίου Μετώπου- δηλάδή μια ξεκάθαρη αντι-σεκταριστική στάση, η υπεράσπιση του μεταβατικού προγράμματος και της μεταβατικής μεθόδου, η ξεκάθαρη απόρριψη της συμμετοχής σε κάθε είδους αστική κυβέρνηση ή «λαϊκό μέτωπο» στο όνομα της καταπολέμησης της Ακροδεξιάς ή για «τακτικούς λόγους», ο ξεκάθαρος στόχος προσανατολισμού, παρέμβασης και χτισίματος στην εργατική τάξη και ενάντια στην κυριαρχία των ακαδημαϊκών και των διανοουμένων, ο ξεκάθαρος στόχος οικοδόμησης μαζικών επαναστατικών δυνάμεων, ενάντια στον μικρόκοσμο των κλειστών ομάδων και τέλος, η δημοκρατική συζήτηση και ο διάλογος να πραγματοποιούνται ανεμπόδιστα, ανοιχτά και συντροφικά.
Αυτές οι αρχές μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τη συνάντηση και τη συγχώνευση διαφορετικών επαναστατικών ρευμάτων και οργανώσεων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, οι διαφορετικές πολιτικές θέσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με ανοιχτό, δημόσιο και συντροφικό τρόπο.
