Οι τεχνολογικοί κολοσσοί την τελευταία δεκαετία έχουν στραφεί μαζικά στην τεχνητή νοημοσύνη. Αυτή επιτρέπει την επικοινωνία του ανθρώπου με τις μηχανές· την επικοινωνία των μηχανών ακόμη και μεταξύ τους· την παραγγελία και την παραλαβή ενός γεύματος, για παράδειγμα, χωρίς τη μεσολάβηση ανθρώπινης παρέμβασης· τα αυτοκίνητα που κινούνται μόνα τους κλπ, κλπ. Πρόκειται για τεχνολογικά άλματα που λογικά θα επιτρέπανε την καλυτέρευση των συνθηκών ζωής για όλους τους ανθρώπους. Μόνο που ο καπιταλισμός δεν επιτρέπει τέτοιου είδους ευσεβείς πόθους.
Αυτοί οι αυτοματισμοί περιλαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος εργασιών που τα μηχανήματα και οι υπολογιστές δεν μπορούν να ολοκληρώσουν αποτελεσματικά από μόνοι τους. Έχουν την απόλυτη ανάγκη ενός εργατικού δυναμικού που δουλεύει στη σκιά των μηχανημάτων και των τεχνολογικών κολοσσών.
Πλατφόρμες εργασίας (crowdworking) και επιχειρήσεις, εκμεταλλεύονται εργαζόμενους οι οποίοι δεν είναι μισθωτοί αλλά «ανεξάρτητοι εργολάβοι» (εργάζονται δηλαδή με «μπλοκάκι», ως αυτοαπασχολούμενοι). Για τις εταιρείες αυτές οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι-φαντάσματα είναι αναλώσιμοι και καλούνται να δουλέψουν για ψίχουλα.
Ένας σύγχρονος εργασιακός μεσαίωνας
Εταιρείες – πάροχοι που συνεργάζονται με τεχνολογικούς κολοσσούς, προσφέρουν εργασία μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες, στις οποίες συνδέονται οι εργαζόμενοι για να βρουν δουλειά.
Η δουλειά αυτή μπορεί να έχει τη μορφή μικροεργασιών, όπως η παραγωγή κειμένου ή η καταχώρηση δεδομένων, η εποπτεία περιεχομένου (π.χ. κατάργηση πορνογραφίας ή βίαιων εικόνων πριν από τη μεταφόρτωσή τους σε λογαριασμούς μέσων κοινωνικής δικτύωσης) και αφορά κάθε είδος παροχής υπηρεσιών, προκειμένου να δημιουργήσουν δεδομένα μηχανικής μάθησης (machine learning) που σαν στόχο έχουν τη βελτίωση της τεχνητής νοημοσύνης.
Με αυτό τον τρόπο, οποιοσδήποτε μπορεί από το σπίτι του να εγγραφεί σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα και να αναλάβει μια σειρά «μικροεργασιών» των οποίων οι τιμές καθορίζονται από τον πελάτη ή την πλατφόρμα χωρίς διαπραγμάτευση. Αυτές οι εργασίες δεν πληρώνονται με την ώρα, αλλά με το «κομμάτι».
Εταιρείες όπως η Amazon, η Google, η Microsoft, η Uber κ.ά. οφείλουν την ομαλή τους λειτουργία σε αυτούς τους εργαζομένους, οι οποίοι δουλεύουν με εξαιρετικά χαμηλές αμοιβές, χωρίς συμβάσεις εργασίας και χωρίς κοινωνική ασφάλιση.
Σύμφωνα με την εργατική νομοθεσία των ΗΠΑ, οι εργαζόμενοι σε πλατφόρμες εργασίας κατατάσσονται ως «ανεξάρτητοι εργολάβοι» πράγμα που σημαίνει πως δεν λαμβάνουν εγγυήσεις κατώτατου μισθού ή νομική προστασία μέσα από συλλογικές συμβάσεις.
Όσοι απασχολούνται σε αυτές τις πλατφόρμες εργασίας θεωρούνται εργαζόμενοι – φαντάσματα επειδή οι εταιρείες τους υποτιμούν και δεν αναγνωρίζουν τον ρόλο τους, ενώ οι καταναλωτές σπάνια γνωρίζουν ότι πίσω από τον «μαγευτικό κόσμο» της τεχνολογίας βρίσκεται μια στρατιά κακοπληρωμένων εργαζομένων.
Η εταιρεία που εισήγαγε αυτού του είδους εργασία είναι (ποια άλλη;…) η Amazon, η οποία το 2005 δημιούργησε την πλατφόρμα Amazon Mechanical Turk μέσω της οποίας οι εργαζόμενοι μπορούσαν να παρέχουν τις απαραίτητες υπηρεσίες.
Αναλώσιμοι και κακοπληρωμένοι
Επειδή αυτού του είδους η εργασία είναι σχετικά νέα και οι εργαζόμενοι είναι διασκορπισμένοι σε ολόκληρο τον πλανήτη, δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για το πόσοι εργάζονται σε αυτές τις πλατφόρμες. Σύμφωνα όμως με μια έκθεση του Ερευνητικού Κέντρου Pew στις ΗΠΑ, μέσα στο 2015 είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ είχαν βγάλει κάποια χρήματα ως εργαζόμενοι σε τέτοιες πλατφόρμες. Είναι σίγουρο ότι από τότε ο αριθμός έχει αυξηθεί.
Αυτή η μορφή εργασίας παρουσιάζεται από τις εταιρείες ως μια γρήγορη και απλή σειρά από μικροεργασίες που επιτρέπουν στους εργαζόμενους να έχουν ευέλικτα ωράρια για να βγάλουν χρήματα ή βοηθούν να «καλύψουν τα κενά» για τους ανέργους και τους υποαπασχολούμενους.
Πόσα κερδίζουν όμως οι εργαζόμενοι από αυτή την εργασία;
Στις ΗΠΑ οι εργαζόμενοι στο Amazon Mechanical Turk κερδίζουν κατά μέσο όρο κοντά στα 2 δολάρια την ώρα, ενώ μόνο το 4% των εργαζομένων κερδίζει πάνω από τον ομοσπονδιακό κατώτατο μισθό των 7,25 δολαρίων την ώρα (για να μην αναφέρουμε ότι σε μια σειρά πολιτείες οι εργαζόμενοι έχουν καταφέρει να επιβάλουν τα 15 δολάρια την ώρα σαν κατώτατο ωρομίσθιο).
Μια μελέτη από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών (ILO) που εξέταζε κατά πόσο αυτές οι πλατφόρμες είναι τόσο καλές για την κοινωνία όσο ισχυρίζονται οι επενδυτές της Silicon Valley, διαπίστωσε ότι σ’ αυτές τις πλατφόρμες εργασίας οι εργαζόμενοι αμείβονται ελάχιστα, ειδικά όταν λαμβάνεται υπόψη η απλήρωτη εργασία. Η έρευνα υπολόγισε την απλήρωτη εργασία ως «χρόνο που αφιερώθηκε στην αναζήτηση εργασιών, την απόκτηση προσόντων, την έρευνα αιτούντων μέσω διαδικτυακών φόρουμ» κλπ.
Οι πλατφόρμες εργασίας έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε οι εργοδότες να έχουν τη δύναμη να τιμολογήσουν μια δουλειά για να βρουν κάποιον που θα την κάνει με τη χαμηλότερη αμοιβή και ταυτόχρονα να αντιμετωπίζονται οι εργαζόμενοι σαν αναλώσιμοι. Αυτό το είχε δηλώσει με πολύ καθαρό τρόπο ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της πλατφόρμας εργασίας Figure Eight, Lukas Biewald:
«Πριν από το διαδίκτυο, θα ήταν πραγματικά δύσκολο να βρεις κάποιους να τους βάλεις για δέκα λεπτά να δουλέψουν για σένα και μετά από αυτά τα δέκα λεπτά να τους απολύσεις. Αλλά με την τεχνολογία μπορείτε να τους βρείτε, να τους πληρώσετε το πιο μικροσκοπικό χρηματικό ποσό και μετά να τους ξεφορτωθείτε όταν δεν θα τους χρειάζεστε πια».
Σοβαρές συνέπειες στην ψυχική υγεία των εργαζομένων
Παράλληλα, οι εργαζόμενοι – φαντάσματα που «εκπαιδεύουν» την τεχνητή νοημοσύνη καλούνται να αντιμετωπίσουν και άλλες σκοτεινές πλευρές αυτής της εργασίας.
Για παράδειγμα, οι γίγαντες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το Twitter αναθέτουν σε εργολαβικές εταιρείες να εξετάσουν και να αποφασίσουν αν το περιεχόμενο των βίντεο, κειμένων, εικόνων και ηχητικών που ανεβαίνουν στις πλατφόρμες τους από τους χρήστες είναι κατάλληλα για να παραμείνουν στο διαδίκτυο ή όχι.
Τη δουλειά αυτή αναλαμβάνουν να την εκτελέσουν οι συντονιστές περιεχομένου (content moderators) οι οποίοι καθημερινά επί πολλές ώρες παρακολουθούν βίντεο που μπορεί να περιέχουν σκληρές εικόνες σωματικής ή σεξουαλικής βίας, παιδικής πορνογραφίας, δολοφονιών, αυτοκτονιών, κ.ά.
Αναμφίβολα, η εποπτεία και ο έλεγχος ενός τέτοιου περιεχομένου βοηθά στην αποτροπή των διαδικτυακών πλατφορμών να λειτουργήσουν ως έδαφος αναπαραγωγής σκληρών και αποτρόπαιων εικόνων. Οι εργαζόμενοι όμως που αναλαμβάνουν να «καθαρίσουν» το διαδίκτυο από αυτές τις αποκρουστικές εικόνες, σπάνια αναφέρονται στις συζητήσεις σχετικά με την ασφάλεια του διαδικτύου, καθώς στην κοινωνία υπάρχει η εντύπωση πως αυτός που κρίνει αν ένα βίντεο είναι ακατάλληλο είναι ένας αλγόριθμος.
Μάλιστα, οι εργαζόμενοι στις εργολαβικές εταιρείες υπογράφουν συμφωνητικό όχι μόνο για να μην αποκαλύψουν τις υπηρεσίες που προσφέρουν στο Facebook και το Twitter, αλλά και για να μην αναφέρουν σε κανέναν ότι η εταιρεία τους συνεργάζεται με τα συγκεκριμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι αυτοί δεν μπορούν να μιλήσουν σε κανέναν για τη δουλειά τους σε συνδυασμό με τις σκληρές εικόνες που παρακολουθούν σε καθημερινή βάση, έχει οδηγήσει πολλούς σε αυξημένα συναισθήματα απομόνωσης, άγχους και μετατραυματικού στρες.
Οι εταιρείες βέβαια δεν κάνουν τίποτα προκειμένου οι εργαζόμενοι να αντιμετωπίσουν τα ψυχικά τραύματα που τους δημιουργούνται, δεν υπάρχει κανενός είδους ψυχολογική στήριξη.
Δεν είναι αλγόριθμοι, είναι άνθρωποι
Το γεγονός ότι η εργασία – φάντασμα δεν εμπίπτει στους επίσημους ορισμούς της εργατικής νομοθεσίας δίνει τη δυνατότητα στους καπιταλιστές να αυξάνουν τα κέρδη τους στις πλάτες αυτών των εργαζομένων.
Οι τεχνολογικοί κολοσσοί χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες εργασίας για να προγραμματίσουν την τεχνητή νοημοσύνη, πληρώνοντας ένα κλάσμα του κόστους που θα είχαν αν προσλάμβαναν εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης.
Παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη εργασία δεν έχει κοινά σημεία αναφοράς για τους εργαζόμενους, καθώς δεν μοιράζονται έναν κοινό χώρο εργασίας ή ένα κοινό ωράριο, είχαν προσπαθήσει να οργανωθούν στο παρελθόν.
Το 2014, οι εργαζόμενοι της Amazon Mechanical Turk συσπειρώθηκαν γύρω από μια επιστολή προς τον Τζεφ Μπέζος που τον καλούσε να σταματήσει να τους πουλά ως φτηνό εργατικό δυναμικό.
Η προσπάθεια τους δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όμως καμία μάχη δεν πάει χαμένη.
Από τις σημαντικές καμπές στο αμερικανικό συνδικαλιστικό κίνημα ήταν η πρόσφατη (τέλη Μάρτη) απόφαση των 8.500 περίπου εργαζομένων της Amazon στο Στέιτεν Άιλαντ (Staten Island) της Νέας Υόρκης να προχωρήσουν στην ίδρυση σωματείου, παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις του αφεντικού της Amazon, Τζεφ Μπέζος.
Η ταξική ενωτική δράση από τα κάτω, το χτίσιμο δημοκρατικών μαχητικών σωματείων από τη βάση των εργαζομένων είναι ο μόνος τρόπος να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των εργαζομένων και να τερματιστεί η εργοδοτική αυθαιρεσία. Είναι φανερό πως πολλοί εργαζόμενοι στις ΗΠΑ λένε «ως εδώ» και ετοιμάζονται για μάχες.
