Το βιβλίο του Δημήτρη Βεριώνη «Θάνατοι στη Χούντα – δολοφονίες – αντιδικτατορική δράση – ύποπτοι θάνατοι κατά την περίοδο 1967-1974» ήρθε να καλύψει ένα σημαντικό βιβλιογραφικό κενό. Πρόκειται για μια μελέτη 800 σελίδων – προϊόν δεκαετούς εντατικής έρευνας – που παρουσιάζει 247 περιπτώσεις θανάτων ανθρώπων για τις οποίες ευθυνόταν ή κατηγορήθηκε για αυτούς η δικτατορία των συνταγματαρχών.
Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν μόνο αριστεροί ή αντιστασιακοί· ήταν εργάτες, φοιτητές, μαθητές, μικρά παιδιά, γυναίκες και άντρες, φαντάροι, αξιωματικοί, ακόμα και κληρικοί.
Θάνατοι από αντιδικτατορική δράση ή συνεπεία κακουχιών στις εξορίες, εξαφανίσεις, δολοφονίες και ύποπτοι θάνατοι. «Αυτοκτονίες», «ατυχήματα», «ασθένειες», «εξαφανίσεις» και πολυάριθμες ακόμα φημολογούμενες περιπτώσεις ανώνυμων και επώνυμων προσώπων παρουσιάζονται αναλυτικά, σε έναν τόμο που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων 290 φωτογραφίες και στον οποίο δημοσιεύονται σειρά άγνωστων, αδημοσίευτων αρχείων και ντοκουμέντων.
Μέσα από την έρευνα αυτή αναδεικνύεται ανάγλυφα τόσο η βαρβαρότητα της Χούντας, όσο και η συγκάλυψη των εγκλημάτων της από το μεταπολιτευτικό κράτος – που σε μεγάλο βαθμό βέβαια στελεχωνόταν από τους ίδιους ανθρώπους.
Βασικές πηγές του συγγραφέα είναι η βιβλιογραφία και η αρθρογραφία της εποχής, ο παράνομος αντιστασιακός Τύπος, ο αντιστασιακός Τύπος του εξωτερικού, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), το αρχείο του ΚΚΕ και αυτό του ΣΦΕΑ (Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών).
Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσει κανείς τις πάνω από 250 συνεντεύξεις οικείων των θυμάτων, αλλά και την καθοριστική συμβολή του αρχείου της δικηγόρου Φιλάνθης Ψυρρή. Η Φιλάνθη Ψυρρή ήταν μία δικηγόρος η οποία κατά τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης είχε καταθέσει δεκάδες μηνύσεις «κατ’ αγνώστων, αυτουργών και συμμετόχων» για «ύποπτους» θανάτους ανθρώπων που υπήρχαν βάσιμες ενδείξεις ότι δολοφονήθηκαν κατά την διάρκεια της δικτατορίας. Η Φιλάνθη Ψυρρή αγωνίστηκε γι’ αυτές τις υποθέσεις, πολλές φορές αμισθί, απέναντι σε ένα κράτος απρόθυμο, όπως αποδείχτηκε, να διερευνήσει περαιτέρω αυτό το ζήτημα. Παρά τις προσπάθειές της, ουσιαστικά όλες οι υποθέσεις που χειρίστηκε κατέληξαν στο αρχείο. Στο κενό έπεσαν άλλωστε και οι προσπάθειες της Προοδευτικής Ένωσης Μητέρων Ελλάδος (ΠΕΜΕ) και του Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ) προκειμένου να διερευνηθούν ουσιαστικά μια σειρά περιπτώσεις «ύποπτων» θανάτων.
Έχει σημασία να τονίσουμε ότι στην πραγματικότητα η μελέτη αυτή δεν είναι -ούτε θα μπορούσε να είναι- εξαντλητική, αντίθετα, θα πρέπει να αποτελέσει έναυσμα για περαιτέρω διερεύνηση του ζητήματος. Φυσικά, για να αποκτήσουμε κάποτε πλήρη εικόνα του τι συνέβη την περίοδο της Χούντας, θα πρέπει να ανοίξουν τα κρατικά αρχεία, τα αρχεία του στρατού, της αστυνομίας, διότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι παραμένουν στην αφάνεια πολύ περισσότερα απ’ όσα ξέρουμε. Το κράτος όμως παραμένει ακόμη και σήμερα απρόθυμο για κάτι τέτοιο.
Μέσα στο βιβλίο ζωντανεύουν περιπτώσεις όπως αυτές του Λάμπρου Τζιάνου και του Γιάννη Καϊλή.
Ο Λάμπρος Τζιάνος, φοιτητής Φαρμακευτικής, γιος καπετάνιου του ΕΛΑΣ, και με ενεργό δράση στο Πολυτεχνείο, βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του τον Δεκέμβριο του 1973 με μια νάιλον σακούλα στο κεφάλι νεκρός από ασφυξία και ο θάνατός του αποδόθηκε από τις αρχές και τον Τύπο σε αυτοκτονία ή ατύχημα. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των οικείων του, ο Λάμπρος πρέπει να έδωσε μεγάλη μάχη για την ζωή του, καθώς τα πάντα στο διαμέρισμα ήταν ανάστατα και σε δύο δωμάτια του σπιτιού υπήρχαν αίματα. Επιπλέον, έφερε από άκρη σε άκρη του λαιμού του σημάδι από σύρμα – με το οποίο πιθανότατα στραγγαλίστηκε.
Ο Γιάννης Καΐλης, φοιτητής της ΑΣΚΤ, τον Φεβρουάριο του ’74 βρέθηκε νεκρός από πτώση από τον τέταρτο όροφο οικοδομής στα Εξάρχεια, αλλά το σώμα του εντοπίστηκε 5,5 μέτρα μακριά από το σημείο πτώσης, στην αυλή του διπλανού σπιτιού. Κατά την εκταφή που έγινε κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας τον Ιούνιο του 1975, μετά τη μήνυση της δικηγόρου Ψυρρή, αποδείχτηκε ότι έφερε πολλά κατάγματα που είχαν γίνει εν ζωή. Και ο δικός του θάνατος αποδόθηκε σε αυτοκτονία.
Στο βιβλίο σκιαγραφούνται μια σειρά πτυχές της προσωπικότητας των νεκρών, κάνοντας τους οικείους στον αναγνώστη. Αυτό -μεταξύ άλλων- καθιστά το βιβλίο, πέρα από χρήσιμο, και συγκινητικό.
Ένα βιβλίο που 50 χρόνια μετά την πτώση της Χούντας παραμένει επίκαιρο. Και γίνεται ακόμη πιο επίκαιρο αφού νοσταλγοί ή/και εξωραϊστές της Χούντας βρίσκονται σήμερα σε καίρια πόστα του δημόσιου χώρου – ακόμη και στην κυβέρνηση.
Άνθρωποι που χωρίς ντροπή ισχυρίζονται πως δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο – όταν ακόμη και η ίδια η δικτατορία είχε παρουσιάσει αμέσως μετά τα γεγονότα κατάλογο 12 νεκρών (που στην πραγματικότητα βέβαια ήταν υπερδιπλάσιοι)!
Με αυτή την έννοια το «Θάνατοι στη Χούντα» δεν είναι απλά ένα εξαίσιο ιστορικό ανάγνωσμα, αλλά και μια υπενθύμιση για διαρκή αγώνα απέναντι στους νοσταλγούς της δικτατορίας.
