Ως θεραπεία μετατροπής (ή μεταστροφής) ορίζεται η προσπάθεια αλλαγής του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου ενός ατόμου. Μόνο στις ΗΠΑ περίπου 700.000 άτομα έχουν υποστεί κάποιου είδους θεραπεία μετατροπής. Σύμφωνα με μία έρευνα, οι νέοι ΛΟΑΤΚΙ* που έκαναν θεραπεία μετατροπής έχουν περισσότερες από διπλάσιες πιθανότητες να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας.
Τον περασμένο Αύγουστο κυκλοφόρησε στο Netflix το ντοκιμαντέρ «Προσευχή για αλλαγή» (Pray away), το οποίο ασχολείται με τις λεγόμενες «θεραπείες μετατροπής» ΛΟΑΤΚΙ ατόμων από χριστιανικές οργανώσεις στις ΗΠΑ.
Ακολουθεί τις ζωές πρώην ηγετικών στελεχών του «κινήματος των πρώην γκέι» που «άνθισε» τις προηγούμενες δεκαετίες και συνεχίζει μέχρι και σήμερα, αλλά και ενός σημερινού μέλους του κινήματος.
Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ, μέσα από τις μαρτυρίες και τις ζωές των συμμετεχόντων, ξεδιπλώνονται παράλληλες ιστορίες που μας μεταφέρουν συχνά από το προσωπικό στο συλλογικό και από το ατομικό στο κοινωνικό ζήτημα των διακρίσεων, της καταπίεσης και της αποδοχής. Μέσα από τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών μεταφερόμαστε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους του κινήματος και των ζωών τους, σε μία διπλή αναζήτηση: ποιες ήταν οι αιτίες που γεννήθηκε το «κίνημα των πρώην γκέι» και ποια ήταν τα κίνητρα των πρωταγωνιστών να συμμετέχουν και να παίξουν ηγετικό ρόλο σε αυτό;
Και εγένετο… η Έξοδος
Η γέννηση της οργάνωσης «Έξοδος» (Exodus) το 1976, της μεγαλύτερης χριστιανικής οργάνωσης που πρέσβευε την ιδέα πως οι ομοφυλόφιλοι και γενικότερα τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα μπορούν μέσω της προσευχής και της βαθιάς πίστης στον Θεό να αλλάξουν, δεν ήταν καθόλου τυχαία.
Ο Μάικλ Μπάσι (Michael Bussee) ένας από τους συνιδρυτές της οργάνωσης ο οποίος αργότερα αποχώρησε, περιγράφει τα συναισθήματα του, ως ομοφυλόφιλος άντρας τη δεκαετία του ’70. Μία δεκαετία που η ομοφυλοφιλία ήταν ακόμα παράνομη και οι ομοφυλόφιλοι θεωρούνταν εγκληματίες, άρρωστοι και αμαρτωλοί.
Η ανάγκη του από τη μία να «αλλάξει», να μην είναι πια ομοφυλόφιλος και να απαλλαγεί από το «στίγμα» και από την άλλη να βρει και άλλους ανθρώπους που μοιράζονταν τα ίδια συναισθήματα και δυσκολίες τον οδήγησαν να φτιάξει στην ενορία του μία ομάδα υποστήριξης για όσους είχαν «ομοφυλόφιλα συναισθήματα».
Η ανταπόκριση ήταν μεγαλύτερη από κάθε του προσδοκία και σύντομα ανακάλυψαν πως υπήρχαν αντίστοιχες χριστιανικές ομάδες και σε άλλες περιοχές. Η ιδέα να οργανώσουν μία πανεθνική συνάντηση δεν άργησε και έτσι δημιουργήθηκε η Έξοδος.
Η μεγαλύτερη χριστιανική οργάνωση του κινήματος των «πρώην» γκέι, μία οργάνωση που τις επόμενες δεκαετίες άμεσα και έμμεσα θα τραυμάτιζε σωματικά και ψυχολογικά χιλιάδες ανθρώπους, ήταν γεγονός.
Η πραγματικότητα όμως είναι πως τίποτα δεν έγινε τυχαία αφού εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να γεννηθεί μία τέτοια οργάνωση. Μία οργάνωση που πάτησε πάνω στις κοινές αλλά παράλληλα ατομικές ανάγκες χιλιάδων ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπων, που ένιωθαν μόνοι, περιθωριοποιημένοι από το κοινωνικό σύνολο και ντροπή για την ταυτότητά τους.
Η προσωρινή ανακούφιση και η αναζήτηση αποδοχής
Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ, παρακολουθούμε τα πρώην στελέχη του κινήματος των «πρώην» γκέι, ανεξάρτητα από τη χρονική περίοδο στην οποία εντάχθηκαν στο κίνημα, να περιγράφουν κοινά συναισθήματα και βιώματα.
Αρχικά αισθάνονται ανακούφιση που δεν είναι πια μόνοι αλλά μέλη μίας ομάδας με κοινά βιώματα και την πεποίθηση πως αν πιστεύουν αρκετά και αν προσεύχονται συχνά, θα μπορέσουν να αλλάξουν.
Στη συνέχεια και όσο έχουν να επιδείξουν ιστορίες «επιτυχημένης» αλλαγής, μετατρέπονται σε άτομα που χρήζουν αποδοχής και θαυμασμού από τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας, παραδείγματα προς μίμηση.
Από την ντροπή για την ομοφυλοφιλία τους, ως «πρώην γκέι» περνούν στην υπερηφάνεια που «κατάφεραν να αλλάξουν».
Από τις πιο πετυχημένες ιστορίες αλλαγής, είναι αυτή του Τζον Πολκ (John Paulk), που υπήρξε αντιπρόεδρος στην Έξοδο, ο οποίος παντρεύτηκε και απέκτησε 2 γιους με την πρώην λεσβία Ανν Έντουαρντ (Anne Edward). Το γεγονός πως όχι μόνο είχαν καταφέρει να αλλάξουν αλλά επέλεξαν την κοινή ζωή, τους μετέτρεψε σε «αστέρες» του κινήματος.
Οι αυτοκαταστροφικές πράξεις και τα αδιέξοδα
Η «Έξοδος», όπως και αντίστοιχες άλλες χριστιανικές οργανώσεις που δημιουργήθηκαν, δεν ήταν απλά ένας χώρος συνάντησης ομοφυλόφιλων ατόμων.
Είχαν σαν στόχο να «αλλάξουν» τους ομοφυλόφιλους, να τους φέρουν στον ετεροφυλοφιλικό «δρόμο του Θεού», ενώ σύντομα πήραν και τη μορφή κινήματος ενάντια στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, με τα ηγετικά στελέχη στον δημόσιο λόγο τους να στρέφονται ενάντια στους ομοφυλόφιλους που δεν «προσπαθούσαν να αλλάξουν».
Τα ΜΜΕ συχνά φιλοξενούσαν μέλη του κινήματος που μιλούσαν δημόσια για τις προσωπικές τους εμπειρίες, αλλά και για την ανάγκη να δοθεί ένα τέλος στην αμαρτία της ομοφυλοφιλίας.
Σύντομα όμως, όλοι οι πρωταγωνιστές συνειδητοποίησαν πως οι επιτυχημένες τους ιστορίες, ήταν ένα τεράστιο και καταστροφικό ψέμα. Συνειδητοποίησαν πως η επιθυμία τους (για ομοφυλοφιλικές σχέσεις) δεν είχε αλλάξει ποτέ.
Πως ο βασικός στόχος που τους έθετε το κίνημα αλλά και οι ίδιοι στους εαυτούς τους, δεν ήταν να απαλλαγούν από τις ομοφυλοφιλικές σκέψεις και επιθυμίες, αλλά μόνο από τις ομοφυλοφιλικές πράξεις.
Συνειδητοποίησαν, ο καθένας και η καθεμία ξεχωριστά πως έλεγαν ψέματα τόσο στους εαυτούς τους, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο που τους άκουγε και τους πίστευε. Και βρέθηκαν τελικά εγκλωβισμένοι στην αποδοχή που τόσο αναζητούσαν.
Ο Τζον Πολκ περιγράφει πως είχε σκέψεις αυτοκτονίας. Η Τζούλι Ρότζερς (Julie Rodgers), ένα από τα νεώτερα στελέχη του κινήματος περιγράφει πως βίωνε βαριά κατάθλιψη και πως αυτοτραυματιζόταν. Η Ιβέτ Καντού Σνάιντερ (Yvette Cantu Schneider) που στράφηκε στην Εκκλησία για πρώτη φορά στα 27 της, έχοντας χάσει 17 φίλους από τον ιό του HIV και μην αντέχοντας άλλο την απελπισία του θανάτου, περιγράφει πως προς το τέλος της πορείας της στο κίνημα βίωνε κρίσεις πανικού.
Η ζημιά του να λες ψέματα
Το να βιώνεις συναισθήματα απελπισίας και ντροπής είναι από μόνο του πολύ βαρύ φορτίο. Αυτό που διηγούνται όμως οι πρωταγωνιστές είναι ακόμα βαρύτερο. Για πολύ καιρό έζησαν με τη συνειδητοποίηση πως λέγοντας ψέματα ότι έχουν καταφέρει να αλλάξουν, έκαναν κακό σε όσους τους άκουγαν και τους πίστευαν.
Ο Τζον Πολκ περιγράφει ακριβώς αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα:
«Έλεγα ψέματα. Τώρα μπορώ να το πω, βασικά με ντροπή. Διαπίστωσα ότι η ανειλικρίνειά μου έβλαπτε κόσμο. Επειδή ήμουν ανειλικρινής έκανα άτομα στο κοινό, άτομα που πάλευαν με την ομοφυλοφιλία ή ένιωθαν γκέι πως μάλλον οι ίδιοι έχουν κάποιο πρόβλημα, αφού δεν είναι σαν κι εμένα. “Αυτός δεν μπαίνει πια σε πειρασμό. Αν εγώ μπαίνω είμαι διαταραγμένος και έχω πρόβλημα”.»
2008: ένα σημείο καμπής
Αν και το ντοκιμαντέρ επικεντρώνεται κυρίως στις προσωπικές ζωές των πρωταγωνιστών, είναι σχεδόν αναπόφευκτο να υπάρχουν αναφορές και σε κάποιες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά καιρούς. Εξάλλου, οι χριστιανικές οργανώσεις είχαν σχέσεις με συντηρητικά πολιτικά λόμπι και είχαν συνάψει επωφελείς συνεργασίες μαζί τους.
Για όσους συμμετείχαν στο κίνημα τη δεκαετία του 2000, οι συνέπειες των πράξεων τους έγιναν ακόμα πιο φανερές. Από το 2000, όταν ο Τζωρτζ Μπους τζούνιορ ανέλαβε την Προεδρεία των ΗΠΑ, οι χριστιανικές οργανώσεις αδράξανε την ευκαιρία να γίνουν ακόμα πιο επιθετικές απέναντι στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, γνωρίζοντας πως η πολιτική κατάσταση ήταν η πλέον ευνοϊκή για αυτές.
Το 2008, η Καλιφόρνια ήταν από τις πρώτες Πολιτείες που νομιμοποίησαν τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ατόμων. Μόλις 6 μήνες αργότερα όμως, πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα για την «Πρόταση 8», που όριζε τον γάμο ως ένωση μόνο μεταξύ ετεροφυλόφιλων ζευγαριών. Η «Έξοδος» και οι υπόλοιπες χριστιανικές οργανώσεις μπήκαν στη μάχη υπέρ της Πρότασης 8, η οποία τελικά και υπερψηφίστηκε.
Ο Ράντι Τόμας (Randy Thomas), πρώην αντιπρόεδρος της Εξόδου, περιγράφει τα συναισθήματά του μετά τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος:
«Δεν το ήξερα τότε, αλλά το ένιωθα στην καρδιά μου πως έβλεπα την κοινότητα μου να βγαίνει στους δρόμους και να θρηνεί για την ψήφιση της πρότασης 8. Πώς φέρθηκες έτσι στους ανθρώπους σου; Τους είδα να κλαίνε και ήξερα ότι είχαν συντριβεί τα όνειρά τους. Δεν μπορούσα να μιλάω με τον ίδιο τρόπο μετά από αυτό.»
Στην ίδια περίοδο αναφέρεται και η Ιβέτ Καντού, η οποία έπαιξε ενεργό ρόλο στην εκστρατεία υπέρ της πρότασης 8, με τη νίκη τους στο δημοψήφισμα να αποτελεί αφετηρία για την αποχώρησή της από την οργάνωση.
Το τέλος της «Εξόδου»
Στις δεκαετίες που λειτουργούσε η «Έξοδος», υπήρξαν αρκετά στελέχη της και ακόμα περισσότερα μέλη που αποχώρησαν από την οργάνωση μετά τη συνειδητοποίηση πως οι «θεραπείες μετατροπής» είναι μάταιες και προκαλούν τεράστιο κακό στους ίδιους και στους υπόλοιπους που συμμετείχαν στην οργάνωση.
Όταν ο τελευταίος πρόεδρος της «Εξόδου», ο Άλαν Τσάμπερς μαζί με την Τζούλι Ρότζερς που συμμετείχε ακόμα στην οργάνωση, συμφώνησαν σε μία τηλεοπτική συνάντηση με πρώην μέλη του «κινήματος πρώην γκέι», διαπίστωσαν με τον πλέον σαφή τρόπο πόσο πολλοί άνθρωποι είχαν τραυματιστεί στην αναζήτηση της υποτιθέμενης αλλαγής.
Στο ετήσιο συνέδριο της Εξόδου το 2013, ο Άλαν Τσάμπερς ανακοίνωσε:
«Η Έξοδος ξεκίνησε το 1976 για να δημιουργήσει μία κοινότητα. Όμως πληγώσαμε κόσμο. Και για αυτούς τους λόγους, η Έξοδος, η πιο μεγάλη και πιο παλιά χριστιανική ομάδα για την πίστη και την ομοφυλοφιλία, κλείνει τις πόρτες της μετά από παραπάνω από 3 δεκαετίες.»
Είναι πράγματι το τέλος;
Το ντοκιμαντέρ ξεκινάει και τελειώνει με τον ίδιο άνθρωπο, τον Τζέφρι Μακ-Κολ (Jeffrey McCall), ένα ενεργό μέλος του κινήματος πρώην γκέι, που δηλώνει πως στο παρελθόν ήταν τρανς γυναίκα, αλλά με τη βοήθεια της προσευχής άλλαξε. Ο Τζέφρι αποτελεί τη ζωντανή απόδειξη πως το κλείσιμο της Εξόδου δεν αποτέλεσε και το τέλος του «κινήματος των πρώην γκέι». Άλλωστε, δε θα μπορούσε.
Αν και σε σχέση με το 1976 έχουν αλλάξει πολλά σε σχέση με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και με την κοινωνική τους αποδοχή, η ομοφοβία, η τρανσφοβία και συνολικά οι διακρίσεις δεν έχουν εκλείψει. Αν και υπάρχουν κάποιες Εκκλησίες που κάτω από πιέσεις έχουν δεχτεί τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, οι μεγάλες Εκκλησίες στην συντριπτική τους πλειοψηφία εξακολουθούν να θεωρούν τις διαθέσεις και αισθήματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας σαν αμαρτία.
Και ενώ όλες οι ιατρικές οργανώσεις και οι οργανώσεις ψυχικής υγείας τις έχουν καταδικάσει, οι θεραπείες μετατροπής εξακολουθούν να αποτελούν μέθοδο ενάντια στους διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς και τις εκφράσεις φύλου που εφαρμόζονται τόσο από εκκλησιαστικούς φορείς και ψυχολόγους.
Όπως λέει και ο Μάικλ Μπάσι:
«Όσο υπάρχει ομοφοβία σε αυτόν τον κόσμο, κάποια εκδοχή της Εξόδου θα αναδύεται. Γιατί δεν είναι η οργάνωση, ούτε καν οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν. Είναι η υποκείμενη πεποίθηση ότι υπάρχει κάτι εγγενώς διαταραγμένο και άξιο αλλαγής στο να είσαι ομοφυλόφιλος. Όσο αυτή η πεποίθηση συνεχίζει να υφίσταται, θα υπάρχει κάποια μορφή της Εξόδου».
