Σαν σήμερα, στις 6 Φλεβάρη του 1982, η σχολική ποδιά σταμάτησε να είναι υποχρεωτική με απόφαση του υπουργού Παιδείας Λευτέρη Βερυβάκη. Ήταν η εποχή κατά την οποία η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έπαιρνε μια σειρά από φιλολαϊκά, προοδευτικά μέτρα σε όλους τους τομείς, από τις εργασιακές σχέσεις μέχρι την Παιδεία, τα δικαιώματα των γυναικών, κα. Στη συνέχεια βέβαια, τόσο οι κυβερνήσεις της ΝΔ όσο και το ίδιο το ΠΑΣΟΚ, που εγκατέλειψε σταδιακά κάθε σχέση με τον κόσμο της εργασίας και τα αιτήματά του και ενσωματώθηκε πλήρως στο σύστημα, πήραν πίσω πολλά από αυτά τα μέτρα.
Η κατάργηση της υποχρεωτικότητας της σχολικής ποδιάς δεν αμφισβητήθηκε μέχρι το 1990-91, την περίοδο της εκπαιδευτικής «μεταρρύθμισης» Κοντογιαννόπουλου επί ΝΔ, που ανάμεσα σε άλλα αναχρονιστικά μέτρα (από τον ασφυκτικό έλεγχο στη συμπεριφορά των μαθητών μέχρι τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό) προέβλεπε την επιστροφή της ομοιόμορφης ενδυμασίας στα σχολεία. Το μαθητικό και φοιτητικό κίνημα κατάφερε να αποτρέψει αυτή την επίθεση μέσα από έναν επίμονο, μαζικό αγώνα που αντιμετωπίστηκε με άγρια καταστολή από την κυβέρνηση της ΝΔ, με αποκορύφωμα τη δολοφονία του αγωνιστή καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα στην Πάτρα.
«Ελεύθερα» σχολεία;
Σήμερα, σαράντα χρόνια μετά την κατάργηση της ποδιάς, έχουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα μέσα από τους αγώνες του εκπαιδευτικού κινήματος και θεωρητικά τα παιδιά μπορούν να πηγαίνουν στο σχολείο φορώντας ό,τι θέλουν. Η στρατιωτική ομοιομορφία είναι μια κακιά ανάμνηση, η σκληρή πειθαρχία και οι ποινές αποτελούν παρελθόν, οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να αποφασίζουν για την ενδυμασία και την εμφάνισή τους, να εκφράζονται ελεύθερα.
Ωστόσο στην καθημερινή σχολική ζωή υπάρχουν ακόμα περιπτώσεις στις οποίες τα παιδιά δέχονται επιπλήξεις, τιμωρίες ή προσβλητική συμπεριφορά από κάποιους εκπαιδευτικούς που θα προτιμούσαν την επιστροφή σε προηγούμενες δεκαετίες.
Πιο πρόσφατο παράδειγμα το παιδί που πριν λίγες μέρες αποβλήθηκε από την τάξη του στο Μουσικό Γυμνάσιου Ιλίου, επειδή φορούσε φούστα, με τον καθηγητή να φωνάζει πως είναι «ντροπή της κοινωνίας». Βέβαια το συγκεκριμένο περιστατικό ξεφεύγει από το πλαίσιο του συντηρητισμού και της επιβολής αυστηρών κανόνων πειθαρχίας και «ευπρέπειας». Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ακραία σεξιστική-τρανσφοβική, προσβλητική συμπεριφορά από εκπαιδευτικό απέναντι σε ένα παιδί γυμνασίου. Φαίνεται πως ο συγκεκριμένος καθηγητής θεωρεί ότι δεν έχει κάθε άνθρωπος το δικαίωμα να ντύνεται και να εκφράζεται με όποιον τρόπο θέλει.
Μία ανάλογη αναχρονιστική δήλωση έκανε και ο γνωστός Καθηγητής Σεισμολογίας, Άκης Τσελέντης, τοποθετούμενος υπέρ του καθηγητή και αναπολώντας τις ημέρες που ίσχυε ο θεσμός της ποδιάς, αναφέροντας μεταξύ άλλων:
«Η χαρά μας ήταν πότε θα πάμε να αγοράσουμε τη νέα μας ποδιά και μετά αγωνία μέχρι την πρώτη ημέρα στο σχολείο για να την φορέσουμε.
[…]
Εγώ πάντως προτιμώ δήθεν “καταπιεσμένους” μαθητές με ποδιά παρά μαθητές με τατουάζ και σκουλαρίκια […]»
Η νεολαία δεν μπαίνει στα καλούπια τους!
Για άλλη μια φορά βέβαια τα υπόλοιπα παιδιά έδωσαν την απαιτούμενη απάντηση στον καθηγητή, πηγαίνοντας στο σχολείο τα αγόρια με φούστες και φορέματα και τα κορίτσια με γραβάτες, δηλώνοντας την αλληλεγγύη τους στο παιδί που δέχτηκε την επίθεση. Στο μεταξύ, ο θόρυβος που προκλήθηκε γύρω από το γεγονός οδήγησε σε έρευνα εναντίον του καθηγητή. Ανεξάρτητα με το που θα καταλήξει η έρευνα, το γεγονός ότι η επίθεση δεν πέρασε «στα ψιλά» είναι ένα καθαρό μήνυμα ότι πλατιά κομμάτια της μαθητικής νεολαίας δεν ανέχονται περιστατικά ομοφοβίας, τρανσφοβίας, σεξισμού, ρατσισμού, ή προσβλητικές συμπεριφορές.
Τα γρήγορα αντανακλαστικά και οι άμεσες αντιδράσεις απέναντι σε τέτοιου είδους περιστατικά, η αλληλεγγύη απέναντι σε ανθρώπους που δέχονται ρατσιστικές ή σεξιστικές επιθέσεις κάθε είδους, είναι ένα από τα φαινόμενα του τελευταίου διαστήματος που μας γεμίζουν αισιοδοξία. Πολύ περισσότερο επειδή αυτό το φαινόμενο κυριαρχεί στα πιο φρέσκα στρώματα της κοινωνίας, στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.
Επιστροφή στον συντηρητισμό; Να αντισταθούμε!
Να σημειώσουμε και πάλι ότι σε σχέση με τις δεκαετίες όπου ίσχυε η σχολική ποδιά, σήμερα τα σχολεία βρίσκονται πολλά βήματα πιο μπροστά. Αυτό βέβαια ήρθε μέσα από τους αγώνες εκπαιδευτικών και μαθητών, ενάντια στον συντηρητισμό και για να εφαρμοστούν μια σειρά προοδευτικές αλλαγές.
Περιστατικά σαν το παραπάνω όμως, δείχνουν επίσης ότι η ανάγκη για αντίσταση και αγώνα για κάποια βασικά δικαιώματα εξακολουθεί να υπάρχει. Η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ και ιδιαίτερα η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας προσπαθεί να επαναφέρει στην εκπαίδευση τα πιο συντηρητικά κατάλοιπα μιας άλλης εποχής, δίνοντας «πάτημα» στους -ευτυχώς όχι πολλούς- ρατσιστές, σεξιστές εκπαιδευτικούς να συμπεριφέρονται καταπιεστικά και προσβλητικά απέναντι στα παιδιά. Μια τέτοια προσπάθεια (που πάρθηκε πίσω μετά από αντιδράσεις) ήταν η ανακοίνωση ότι θα μπει στα σχολεία υλικό για την «προγεννητική αγωγή». Δεν είναι όμως το μόνο «κατόρθωμα» του Υπουργείου Παιδείας. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί η είδηση ότι έχει εγκριθεί για χρήση σε δημόσια σχολεία υλικό της «Ελληνικής Αγωγής», του Α. Γεωργιάδη, το οποίο ξεχειλίζει από αντιεπιστημονικά στοιχεία, αρχαιολαγνεία και είναι ασφαλώς γραμμένο από την ακροδεξιά-εθνικιστική οπτική του εμπνευστή της.
Φαίνεται δηλαδή ότι παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, υπάρχουν πιέσεις για μια πιο συντηρητική στροφή. Απέναντι σε τέτοιες συμπεριφορές, αλλά και στην προσπάθεια συντηρητικοποίησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε όλες τις βαθμίδες, η αλληλεγγύη και οι άμεσες αντιδράσεις είναι απαραίτητες αλλά όχι αρκετές. Πρέπει να οργανώσουμε μαζικές αντιστάσεις και αγώνες απέναντι σε κάθε προσπάθεια επιστροφής των σχολείων σε άλλες εποχές, απέναντι στην καταπίεση και την καταπάτηση των δικαιωμάτων των μαθητών και των μαθητριών!
