Tου Παναγιώτη Βογιατζή
40 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την δικτατορία των συνταγματαρχών που επιβλήθηκε στις 21 Απριλίου του 1967. Πρόκειται για μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, που τα κατάλοιπά της ακόμη και σήμερα κάνουν αισθητή την παρουσία τους σ’ αρκετές εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινούμαστε και ζούμε.
Αν και τα γεγονότα είναι ακόμη πρόσφατα αν τα υπολογίσουμε σε ιστορική κλίμακα, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα, κυρίως στη νέα γενιά, και πλαισιώνονται από ένα πλήθος μύθων και ανακριβειών. Στον περιορισμένο χώρο αυτού του αφιερώματος θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια όσο γίνεται πιο αναλυτική περιγραφή τους και κυρίως να εξηγήσουμε το πώς φτάσαμε στη δικτατορία και το μέγεθος της καταστροφής που άφησε πίσω της.
Η λήξη του εμφύλιου πολέμου το 1949 βρήκε νικήτρια την πιο αντιδραστική δεξιά ολόκληρης της Ευρώπης. Άνοιξε έτσι ένας κύκλος καταπίεσης κι οπισθοδρόμησης που θα διαρκούσε δεκαετίες. Ωστόσο, από πολύ νωρίς ξεκίνησε κι η αναδιοργάνωση του εργατικού κινήματος. Παρά τις φυλακίσεις, τις εξορίες στα ξερονήσια και την αστυνομοκρατία, η ΕΔΑ κατάφερε να βγει δεύτερο κόμμα στις εκλογές του 1958, συγκεντρώνοντας το επιβλητικό 24,4%, το μεγαλύτερο ποσοστό που πήρε ποτέ κόμμα της Αριστεράς στην Ελλάδα. Το «παράδοξο» αυτό αποτέλεσμα έχει την εξήγησή του, απ’ τη μια στις πολύ βαθιές ρίζες που κατάφερε ν’ αποκτήσει η αριστερά στην ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο της Αντίστασης κατά των Γερμανών κι απ’ την άλλη στα τεράστια προβλήματα που αντιμετώπιζε ο εργαζόμενος λαός (ανεργία, φτώχεια, μετανάστευση) και που ήταν προφανές ότι καμιά αστική κυβέρνηση δεν είχε πραγματική διάθεση να τα επιλύσει.
Έτσι ξεκίνησε μια περίοδος δέκα περίπου χρόνων, κατά την οποία οι ταξικές συγκρούσεις βρισκόντουσαν στην ημερήσια διάταξη. Ήταν δε τόσο μεγάλη η σήψη του καθεστώτος, ώστε οι εργατικοί αγώνες πολύ γρήγορα ξέφυγαν από τον καθαρά διεκδικητικό τους χαρακτήρα και πήραν μια έντονα πολιτική χροιά, καθώς οι εργαζόμενοι καταλάβαιναν ότι έπρεπε ν’ αγωνιστούν κυρίως για πολιτικές ελευθερίες, κατάργηση της μοναρχίας και πραγματική δημοκρατία, αν ήθελαν να δοθεί λύση στα προβλήματά τους. Το κίνημα γρήγορα ξεπέρασε τα όρια των δυνάμεων της αριστεράς και ανάγκασε την Ένωση Κέντρου (ΕΚ), που ήταν επίσης ένα αστικό κόμμα, να τεθεί επικεφαλής. Ωστόσο, ούτε η ΕΔΑ ούτε βέβαια η ΕΚ στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων.
Το αποκορύφωμα αυτού του κινήματος ήρθε το καλοκαίρι του 1965 με τα Ιουλιανά, όταν το παλάτι κατήργησε ουσιαστικά την κυβέρνηση της ΕΚ υπό τον Γ. Παπανδρέου, που είχε εκλεγεί με τεράστια πλειοψηφία (52,7%), και διόρισε μια κυβέρνηση αποστατών βουλευτών της ΕΚ που συνεργάστηκαν με το δεξιό κόμμα της ΕΡΕ. Η αντίδραση ήταν άμεση. Μέρα νύχτα, σε καθημερινή σχεδόν βάση για πάνω από τρεις μήνες, ο λαός βρίσκεται στους δρόμους διαδηλώνοντας. Ωστόσο, τα αυθόρμητα συνθήματα για κατάργηση της μοναρχίας και δημοκρατία δεν εισακούγονται από κανένα από τα κόμματα που ήταν υποτίθεται επικεφαλής. Έτσι, μετά από τρεις διαδοχικές προσπάθειες, μια δοτή κυβέρνηση καταφέρνει να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης και το πολιτικό σκηνικό φαίνεται να επέρχεται σε μια σχετική ηρεμία.
Η ηρεμία όμως ήταν μόνο φαινομενική. Το κίνημα, κουρασμένο από τις συνεχείς κινητοποιήσεις αλλά κυρίως από την έλλειψη ενός συγκεκριμένου στόχου και προοπτικής, βρέθηκε σε μια φάση υποχώρησης ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης, πιστά όπως πάντα στην «νομιμότητα», απέφευγαν να αναλάβουν τις υποχρεώσεις τους, έχοντας εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες στις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για το Μάιο του 1967. Στο στρατόπεδο της αντίδρασης όμως την ίδια στιγμή επικρατούσε αναβρασμός. Παλάτι, αστική τάξη και Αμερικάνοι καταλάβαιναν ότι είχαν στα χέρια τους μια ευκαιρία που δεν έπρεπε να την αφήσουν να πάει χαμένη. Η αντίδραση κατανοούσε πολύ καλά ότι δεν ήταν δυνατό να επανέλθει η χώρα σε μια μακρά περίοδο σταθερότητας, τη στιγμή που κανένα από τα προβλήματα που είχαν οδηγήσει στο ξέσπασμα του κινήματος δεν είχε βρει τη λύση του. Αργά ή γρήγορα (και μάλλον γρήγορα, αν αναλογιστούμε τη δυναμική που είχε δημιουργηθεί), το κίνημα θα κατάφερνε να ανασυγκροτηθεί και να ξαναβγεί στους δρόμους, αυτή τη φορά μάλιστα έχοντας και πολύ λιγότερες αυταπάτες για την «ηγεσία» του. Έτσι, αποφάσισαν να χτυπήσουν. Και είναι χαρακτηριστικό ότι όχι ένα αλλά δύο πραξικοπήματα είχαν προγραμματιστεί, πριν τις εκλογές. Οι άνθρωποι ήθελαν να είναι διπλά σίγουροι!
Πραξικόπημα και αντίσταση
Ο στρατός – και πολύ περισσότερο τα ηγετικά του κλιμάκια – βρίσκεται πάντα στην υπηρεσία της άρχουσας τάξης. Αυτό ίσχυε πολύ πιο έντονα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60. Με πρόσχημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» είχε μετατραπεί σ’ ένα άβουλο όργανο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των θεσμών που αυτός υποστήριζε στο εσωτερικό της χώρας. Το μοναδικό ανάχωμα στις επιδιώξεις του δεν ήταν άλλο από το ζωντανό εργατικό κίνημα, που μπορούσε να περιφρουρήσει τις όποιες δημοκρατικές ελευθερίες με τις οργανώσεις του και τους συνεχείς του αγώνες. Αλλά στα 1967 το ανάχωμα αυτό είχε όπως είδαμε εξασθενήσει σημαντικά. Έτσι, το πραξικόπημα δεν παρουσίασε καμιά ιδιαίτερη πρακτική δυσκολία.
100 άρματα μάχης κινητοποιήθηκαν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου, και ήταν αρκετά για να καταλάβουν χωρίς καμιά αντίδραση όλα τα ζωτικά σημεία της πρωτεύουσας. Για να δώσουμε ένα μέτρο σύγκρισης, όταν το 1956 ο ρωσικός στρατός εισέβαλλε στη Βουδαπέστη, χρειάστηκαν 2500 άρματα που έδωσαν σκληρές μάχες για 15 μέρες, μέχρι να καμφθεί η αντίσταση του πληθυσμού.
Όλοι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης πιάστηκαν στον ύπνο. Αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, αφού συνελήφθησαν φορώντας τις πυτζάμες τους… Ενώ τα σημάδια για κίνηση του στρατού πλήθαιναν για μήνες πριν, κανείς δεν είχε επεξεργαστεί ένα στοιχειώδες σχέδιο αντίδρασης. Η «Αυγή», η επίσημη εφημερίδα της ΕΔΑ, είχε μάλιστα ανάλυση εκείνη την ημέρα, όπου εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους δεν ήταν δυνατό να γίνει πραξικόπημα. Βέβαια κανείς δε διάβασε αυτή την σπουδαία ανάλυση, μια και η Αυγή κατασχέθηκε στο τυπογραφείο…
Ο σκοπός κάθε δικτατορίας είναι να εδραιώσει ένα κλίμα «παγώματος» της κοινωνίας, διαλύοντας κάθε πιθανή εστία αντίστασης και επιβάλλοντας ένα διαρκές κλίμα τρομοκρατίας. Αυτό έκαναν και οι πραξικοπηματίες, που με 7500 συλλήψεις μέσα στις πρώτες κιόλας μέρες κατάφεραν να τσακίσουν τη ραχοκοκαλιά του εργατικού κινήματος. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτο να ακολουθήσει μια μακρά περίοδος κατά την οποία ήταν σχεδόν αδύνατη κάθε μαζική προσπάθεια αντίδρασης.
Ωστόσο είναι μύθος η άποψη πως πέρασαν 7 χρόνια κατά τα οποία η μόνη αντίσταση ήταν μικρές μεμονωμένες ομάδες που με βομβιστικές κυρίως επιθέσεις προσπαθούσαν να κάνουν αισθητή την αντίθεσή τους προς το καθεστώς. Την πρώτη κιόλας μέρα στα Γιάννενα και το Ηράκλειο ξέσπασαν κινητοποιήσεις, χωρίς καμιά απολύτως κεντρική καθοδήγηση, με τη συμμετοχή κυρίως φοιτητών. Ακολούθησαν δεκάδες περιπτώσεις μαζικών διαμαρτυριών και συγκρούσεων με τα σώματα ασφαλείας. Όποτε δινόταν η ευκαιρία, τις περισσότερες φορές εντελώς αυθόρμητα, ξεσπούσαν μεγάλες διαδηλώσεις παρά το ασφυκτικό κλίμα τρόμου που επικρατούσε. Χαρακτηριστικές είναι οι διαδηλώσεις εκατοντάδων χιλιάδων στις κηδείες του Γ. Παπανδρέου το 1968 και του Γ. Σεφέρη το 1971.
Μια άλλη ηρωική άλλα σχεδόν άγνωστη πτυχή της αντίστασης κατά της χούντας είναι οι κινητοποιήσεις των κατοίκων ολόκληρων περιοχών στην επαρχία, τις περισσότερες φορές ενάντια στα σχέδια του καθεστώτος για απαλλοτριώσεις γης ή για τη δημιουργία σκανδαλωδώς ανθυγιεινών βιομηχανικών μονάδων σε κατοικημένες περιοχές, που οφείλονταν στο πλήρες ξεπούλημα του καθεστώτος στο μεγάλο κεφάλαιο (για το οποίο θα μιλήσουμε και παρακάτω). Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε τις περιπτώσεις της Ελευθερούπολης στην Καβάλα, ενάντια στη δημιουργία ορυχείων σε κατοικημένες περιοχές, στους Αγ. Θεοδώρους, την Ελευσίνα και τον Σκαραμαγκά για να σταματήσουν τη δημιουργία ρυπογόνων μονάδων δίπλα στα σπίτια τους, τα Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων ενάντια στον αναδασμό της γης και βέβαια τα Μέγαρα, όπου οι κάτοικοι έδωσαν επί δυο χρόνια αγώνες κατά των σχεδίων κατασκευής εργοστασίων των ομίλων Ωνάση, Νιάρχου κι Ανδρεάδη, προχώρησαν σε γενική απεργία στην πόλη τους το 1973 και συντάχθηκαν ανοιχτά στο πλευρό των εξεγερμένων φοιτητών στο Πολυτεχνείο.
Βέβαια, η κορυφαία στιγμή της αντίστασης ήταν το Πολυτεχνειο. Αλλά δεν επρόκειτο για «κεραυνό εν αιθρία», αφού όλη την προηγούμενη χρονιά οι φοιτητικές κινητοποιήσεις αυξάνονταν μέρα με την μέρα και αποκτούσαν ολοένα και πιο προχωρημένα χαρακτηριστικά και αιτήματα. Αυτό σε συνδυασμό με την αυξανόμενη δυσαρέσκεια και την ένταση των προσπαθειών των αντιστασιακών ομάδων και της Αριστεράς που άρχιζε σιγά σιγά να ξαναοργανώνεται, έκαναν φανερό ότι οι μέρες του καθεστώτος ήταν πλέον μετρημένες. Η χαριστική βολή για τη χούντα δόθηκε τελικά από τα γεγονότα της Κύπρου.
Εκεί, η προσπάθεια του Ιωαννίδη (που είχε πάρει τα ηνία του καθεστώτος από τον Παπαδόπουλο μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου) να ανατρέψει τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση του Μακάριου έδωσε την αφορμή που περίμενε η Τουρκία για να εισβάλλει στο νησί. Κηρύχθηκε γενική επιστράτευση και γι’ αρκετές μέρες ο πόλεμος με την Τουρκία φαινόταν αναπόφευκτος. Και είναι χαρακτηριστικό για την πλήρη σήψη του καθεστώτος το γεγονός ότι είχε διαλύσει ακόμη και το στράτευμα, την πηγή δηλαδή της ίδιας της δύναμής του. Όλοι οι επίστρατοι εκείνης της εποχής έχουν να θυμηθούν ιστορίες που θα ήταν για γέλια αν δεν ήταν για κλάματα… Η λαϊκή οργή έφτασε πλέον στο απροχώρητο και οι στρατιωτικοί αναγκάστηκαν να παραιτηθούν άρον άρον και να καλέσουν τον Καραμανλή για να σχηματίσει κυβέρνηση εθνικής ενότητας, ένα σχέδιο το οποίο έτσι κι αλλιώς συζητιόταν για αρκετό καιρό πριν. Έτσι, ένα μαύρο κεφάλαιο για την ιστορία της Ελλάδας έκλεισε, χωρίς να κλείσουν όμως και οι πληγές που άφησε πίσω του
Οι επιπτώσεις της επταετίας
Μια αρκετά διαδεδομένη άποψη για την περίοδο της δικτατορίας είναι πως ναι μεν επρόκειτο για ένα ανελεύθερο καθεστώς, με φυλακίσεις, βασανισμούς και εξορίες όσων – πραγματικά ή φανταστικά – αποτελούσαν κίνδυνο για τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, αλλά στον τομέα της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης τα πράγματα πήγαιναν απ’ το καλό στο καλύτερο. Αυτό είναι ένα χοντροειδές ψέμα. Η δικτατορία ευτύχησε να πετύχει μια εξαιρετικά ευνοϊκή οικονομική συγκυρία, αφού τα χρόνια μέχρι το 1973 ήταν χρόνια μεγάλης ανάπτυξης διεθνώς. Αλλά η ανάπτυξη αυτή για την Ελλάδα σήμαινε κυρίως μια άνευ προηγουμένου μεταφορά πλούτου προς τις μεγάλες επιχειρήσεις κι ένα εντελώς σαθρό μοντέλο ανάπτυξης.
Δεκάδες εργοστάσια φτιάχτηκαν χωρίς κανένα περιβαλλοντολογικό περιορισμό κι ολόκληρες περιοχές (Δ. Αττική, Δ. Μακεδονία, Καβάλα κλπ) καταδικάστηκαν στην υποβάθμιση και στον αργό θάνατο των κατοίκων τους. Και σα να μην έφτανε αυτό, οι «επενδύσεις» αυτές φτιάχτηκαν κυρίως με χρηματοδότηση του κράτους με δανεικά κι αγύριστα (τότε ξεκίνησε ουσιαστικά η φάμπρικα της μεταφοράς κεφαλαίων στο εξωτερικό), και μάλιστα με ποσά που έφταναν μέχρι και το 90% της συνολικής επένδυσης! Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι αμέσως μετά τη μεταπολίτευση τα κανόνια άρχισαν να σκάνε το ένα μετά το άλλο, οδηγώντας σε μια ολόκληρη γενιά των περιβόητων «προβληματικών επιχειρήσεων», που φορτώθηκαν στις πλάτες της εθνικής οικονομίας. Σε αντιδιαστολή βεβαίως με τους ιδιοκτήτες τους, που συνέχισαν να τρώνε με χρυσά κουτάλια…
Ο άλλος πυλώνας της χουντικής οικονομίας ήταν βέβαια η οικοδομή, όπου κι εκεί συντελέστηκαν παρόμοια εγκλήματα, άσχετα αν αυτά είχαν ξεκινήσει ήδη από την δεκαετία του ’50. Προσφέροντας τεράστιες φοροαπαλλαγές στους εργολάβους και σχεδόν διπλασιάζοντας τους οικοδομικούς συντελεστές σ’ όλες τις πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5000 κατοίκους, η δικτατορία είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για το χάλι που παρουσιάζουν οι πόλεις σήμερα.
Εκτός απ’ τις πιο πάνω φανερές και μετρήσιμες επιπτώσεις, τεράστια ήταν η καταστροφή και σ’ ένα πιο αφηρημένο αλλά εξίσου σπουδαίο επίπεδο. Στον τομέα των ιδεών και τεχνολογίας, η Ελλάδα έχασε οριστικά το τραίνο της ανάπτυξης, αφού την ίδια στιγμή που ο υπόλοιπος ανεπτυγμένος κόσμος προχωρούσε με άλματα, εδώ είχε αναγορευτεί υπέρτατος άρχων ο δεσπότης κι ο χωροφύλακας.
O ξένος παράγοντας
Καμιά ανάλυση της δικτατορίας της 21ης Απριλίου και των γεγονότων που οδήγησαν σ’ αυτή δεν μπορεί να είναι πλήρης, χωρίς την αναφορά στο ρόλο που έπαιξε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Η δεκαετία του ’60 αποτελεί το απόγειο της όξυνσης του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στη Δύση και το μπλοκ του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, δηλαδή την Σοβιετική γραφειοκρατία. Η Ελλάδα είχε τελεσίδικα παραχωρηθεί στη σφαίρα επιρροής της Δύσης, ήδη από τις συμφωνίες της Μόσχας και της Γιάλτας, την περίοδο του 2ου παγκόσμιου πολέμου. Από τότε, ο ρόλος των Αμερικάνων στις υποθέσεις της χώρας ήταν κάτι παραπάνω από αποφασιστικός. Οι Αμερικάνοι ζητούσαν στην Ελλάδα μια «διπλά σίγουρη» κυβέρνηση, ώστε να μπορούν ανενόχλητοι να εφαρμόζουν τα σχέδια τους στην ευρύτερη περιοχή, οπότε ακόμη και η αστική Ενωση Κέντρου ήταν γι αυτούς πηγή ανωμαλίας και κινδύνων. Έτσι, σ’ ολόκληρη την μεταπολεμική περίοδο επέβαλλαν τις πιο αντιδραστικές κυβερνήσεις και προσπαθούσαν να μπλοκάρουν οποιαδήποτε προσπάθεια εκδημοκρατισμού της χώρας.
Δική τους επιλογή υπήρξε η επιβολή του Καραμανλή ως πρωθυπουργού στα μέσα της δεκαετίας του ’50, οι εκλογικοί νόμοι που απαγόρευαν στην αριστερά να παίξει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας, το σχέδιο «Περικλής» που οδήγησε στις πιο νοθευμένες εκλογές της μεταπολεμικής ιστορίας το 1961, όπως και η δημιουργία πλήθους παραστρατιωτικών οργανώσεων που δρούσαν μέσα στο στράτευμα με σκοπό την ολοκληρωτική του χαλιναγώγηση, με κυριότερο τον περιβόητο «ΙΔΕΑ», μέλη του οποίου φυσικά υπήρξαν και όλοι οι βασικοί συντελεστές της χούντας. Και είναι χαρακτηριστικό ότι και τεχνικά, το πραξικόπημα στηρίχτηκε ολοκληρωτικά στο σχέδιο «Προμηθεύς», ένα Νατοϊκό σενάριο το οποίο τυπικά προέβλεπε την κατάληψη της εξουσίας από το στρατό σε περίπτωση εισβολής ρωσικών στρατευμάτων και κομμουνιστικής εξέγερσης, στην πραγματικότητα όμως έμελλε να χρησιμοποιηθεί για την καταστολή του εργατικού κινήματος.
***
Xρονολογικός πίνακας
1949:Τερματισμός του εμφύλιου πολέμου
1951: Δημιουργία της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), νόμιμου κόμματος της Αριστεράς.
1958: Η ΕΔΑ με 24,4% και 79 βουλευτές, εκλέγεται αξιωματική αντιπολίτευση
1961: Εκλογές βίας και νοθείας από την δεξιά Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση (ΕΡΕ) του Κ.Καραμανλή, για ν’ αποφευχθεί νέα επιτυχία της αριστεράς
1963: 22/5: Δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη.
3/11: Εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου(ΕΚ) του Γ.Παπανδρέου, χωρίς ν’ αποκτήσει αυτοδυναμία.Ο Καραμανλής το σκάει στο Παρίσι
1964: 16/2: Νέες εκλογές, θρίαμβος της ΕΚ (52,7%).
1965: 15/7: Αντισυνταγματική αποπομπή του Γ. Παπανδρέου από το παλάτι. Ξεκινά η περίοδος της Αποστασίας
Σεπτέμβρης: Μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες (Αθανασιάδης-Νόβας και Τσιριμώκος), κυβέρνηση των αποστατών παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης με πρωθυπουργό τον Στ. Στεφανόπουλο.
1967: 21/4: Το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών, που προλαβαίνει αυτό των Στρατηγών και του βασιλιά που είχε οριστεί για λίγες μέρες αργότερα.
13/12: Προσπάθεια – οπερέτα του βασιλιά για αντικατάσταση των Συνταγματαρχών με «δικούς του» αξιωματικούς. Το κίνημα καταπνίγεται αμέσως κι ο βασιλιάς καταφεύγει στο εξωτερικό.
1968: 28/2 Ίδρυση του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα), στη Σουηδία, από τον Α. Παπανδρέου, που εξελίχθηκε στη σημαντικότερη αντιδικτατορική οργάνωση.
13/8: Αποτυχημένη βομβιστική επίθεση κατά του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου από τον Αλέκο Παναγούλη. Ο Παναγούλης καταδικάζεται σε θάνατο αλλά η ποινή δεν εκτελείται λόγω ενός τεράστιου κινήματος συμπαράστασης στο εξωτερικό.
3/11: Η κηδεία του Γ. Παπανδρέου, αφορμή για την πρώτη μαζική διαδήλωση κατά της χούντας.
1970: 19/9: Αυτοπυρπόληση του φοιτητή Κώστα Γεωργάκη στη Γένοβα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στήριξη της χούντας από τις δυτικές χώρες
1971: 22/9: Νέα διαδήλωση κατά της δικτατορίας, στην κηδεία του ποιητή Γ. Σεφέρη
1973: Φλεβάρης – Μάρτης: Τα γεγονότα της Νομικής, προπομπός του Πολυτεχνείου, με καταλήψεις και πορείες με συμμετοχή χιλιάδων φοιτητών. Διαδηλώσεις και σε Θεσσαλονίκη – Πάτρα.
23-25/5: Απόπειρα αντιδικτατορικού κινήματος στο Ναυτικό, ανταρσία του αντιτορπιλικού «Βέλος», που καταφεύγει στην Ιταλία. 36 μέλη του πληρώματος ζητούν πολιτικό άσυλο. 14-17/11: Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Επιβολή στρατιωτικού νόμου. 25/11: Ο Γ. Παπαδόπουλος ανατρέπεται από τον Δ. Ιωαννίδη.
1974: Ιούλης: Προσπάθεια της κυβέρνησης Ιωαννίδη να ανατρέψει τον Μακάριο στην Κύπρο, δίνει στην Τουρκία την αφορμή για να εισβάλλει στο νησί. Η κυβέρνηση Ιωαννίδη καταρρέει και στις 24/7 ο Καραμανλής επιστρέφει από το Παρίσι και σχηματίζει «κυβέρνηση εθνικής ενότητας». Αρχίζει η περίοδος της Μεταπολίτευσης.
1975: Αύγουστος: Γίνεται η δίκη των πραξικοπηματιών. Οι βασικοί συντελεστές καταδικάζονται σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Ωστόσο, το αδίκημα τους χαρακτηρίζεται «στιγμιαίο» και η ποινή μετατρέπεται σε ισόβια. Για να χρυσώσει το χάπι, ο Καραμανλής δήλωσε τότε πως «όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια». Βέβαια, οι περισσότεροι απελευθερώθηκαν πολύ πριν από το θάνατό τους…
***
Για περισσότερες λεπτομέρειες για τα γεγονότα που οδήγησαν στη δικτατορία, δες το τεύχος 279 του ΞΕΚΙΝΗΜΑΤΟΣ, στη διεύθυνση https://xekinima.org/archive/index.php.
Για το πλήρες ιστορικό της αντίστασης κατά την περίοδο της επταετίας, δες http://www.iospress.gr/extra/anti-stasi.htm
