Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του άξονα, η ελληνική κυβέρνηση υπό τον τραπεζίτη Εμ. Τσουδερό μαζί με τον βασιλιά Γεώργιο Β’ μετέβησαν στο Κάϊρο (που τότε ήταν κομμάτι της Βρετανικής Αυτοκρατορίας), το οποίο αποτέλεσε το κέντρο της εξόριστης πλέον κυβέρνησης μέχρι την απελευθέρωση της χώρας.
Αυτή η κατάσταση προκάλεσε οργή στον ελληνικό λαό και στο στράτευμα. Την ώρα που η χώρα καταβροχθίζονταν από το τέρας του ναζισμού, οι αυλικοί, οι αστοί πολιτικοί και οι υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί κοιτούσανε να σώσουν τους εαυτούς τους και τα πλούτη τους. Χαρακτηριστικό της κατάστασης είναι το γεγονός πως η βασιλική οικογένεια δεν έβρισκε αντιτορπιλικό να την μεταφέρει, καθώς τα πληρώματα αρνούνταν να επιβιβάσουν τα μέλη της.
Στο εσωτερικό της εξόριστης κυβέρνησης δρούσαν διάφορες πολιτικές δυνάμεις. Οι βασικοί πολιτικοί εκπρόσωποι των μεγάλων κομμάτων (Λαϊκοί, Βενιζελικοί, Παπανδρέου, κα) μαζί με τον βασιλιά λειτουργούσαν ως μαριονέττες των Άγγλων ιμπεριαλιστών, οι οποίοι είχαν ως προτεραιότητα τη διατήρηση της Ελλάδας στη δική τους σφαίρα επιρροής μεταπολεμικά. Η ελληνική κυβέρνηση ήταν πλήρως απούσα από την οργάνωση της μάχης για την απελευθέρωση της Ελλάδας, που στην ουσία δόθηκε από το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και τον ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Το μεγαλύτερο μέρος από τα μεταξικά/φασιστικά στοιχεία (επιχειρηματίες, πολιτικοί και αξιωματικοί που συμμετείχαν ενεργά στη δικτατορία Μεταξά) έμεινε στην Ελλάδα και συνεργάστηκε με τους κατακτητές. Παρόλα αυτά, το κομμάτι αυτό διατηρούσε και θύλακες εντός της κυβέρνησης και του στρατού, αποκλειστική έγνοια των οποίων ήταν η ήττα των κομμουνιστών και του ΕΑΜ ώστε να αποκοπεί η προέλαση της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι πιο μετριοπαθείς αξιωματικοί και στρατιώτες απέβλεπαν στην οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, χωρίς ωστόσο να αντιτίθενται στην πολιτική της κυβέρνησης και των «συμμάχων» Άγγλων. Στον αντίποδα, τα πιο προοδευτικά στοιχεία μέσα στο στράτευμα είχανε βγάλει πολύ πιο ριζοσπαστικά συμπεράσματα: βασικός στόχος έπρεπε να ‘ναι η οργάνωση του αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας με αντιφασιστικό και δημοκρατικό πρόσημο. Αυτό στην πράξη σήμαινε την εκκαθάριση του στρατού από τους μεταξικούς και την αντιπάθεση με την κυβέρνηση και τους Άγγλους που επί της ουσίας τους υπέθαλπαν.
Το ελληνικό στοιχείο της Αιγύπτου και η συγκρότηση του στρατού
Στην Αίγυπτο υπήρχε εκείνη την εποχή σημαντικό ελληνικό στοιχείο. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους Έλληνες της Αιγύπτου. Αντιθέτως, η πλειοψηφία τους διαπνέονταν από προοδευτικά και δημοκρατικά αισθήματα. Αυτό καταδεικνύεται και από τα έντυπα που διακινούνταν εκείνη την περίοδο όπως ο «Κύρηκας» του Ε. Σαμίου, τα οποία (ανεπηρέαστα από τη λογοκρισία που επικρατούσε στην Ελλάδα) επιτίθονταν ανοιχτά στο καθεστώς Μεταξά.
Ήδη από την έναρξη του πολέμου είχε συγκροτηθεί στην Αίγυπτο ένα τάγμα 600 ανδρών το οποίο αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία της 1ης ταξιαρχίας. Αυτή στελεχώθηκε από στρατιώτες των μονάδων του Έβρου, αλλά και από πρόσφυγες από τα νησιά οι οποίοι εγκατέλειπαν τη χώρα μετά την επικράτηση των ναζί. Η 1η ταξιαρχία είχε ως έδρα της την περιοχή Χεντέρα της Παλαιστίνης. Παράλληλα συγκροτούνταν και η 2η ταξιαρχία, αποτελούμενη από στρατιώτες, αξιωματικούς και πρόσφυγες που έρχονταν από την Ελλάδα.
Όπως προαναφέρθηκε, οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές και η κυβέρνηση δεν είχαν σκοπό να εκπαιδεύσουν έναν αξιόμαχο στρατό, ικανό να συμμετέχει στη μάχη απέναντι στον φασισμό και στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Αντίστοιχα σχέδια είχαν και οι φιλομεταξικοί αξιωματικοί. Επιθυμούσαν να εκπαιδεύσουν ένα στράτευμα που θα ήταν ο χωροφύλακας της μεταπολεμική Ελλάδας και θα εξασφάλιζε την εξουσία τους. Η παρουσία τους ήταν τόσο ισχυρή, ώστε μόνο κατόπιν πιέσεων και δέκα μήνες μετά τη φυγή στην Αίγυπτο, ο βασιλιάς ακύρωσε το διάταγμα της 4ης Αυγούστου, θέτοντας και επισήμως τέλος στο καθεστώς.
Εμπόδιο στα σχέδια όλων των παραπάνω έμπαιναν οι απλοί στρατιώτες, οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία είχαν δημοκρατικό και αντιφασιστικό φρόνημα. Ήταν μόνο κατόπιν των δικών τους πιέσεων που οι Άγγλοι διοικητές επέτρεψαν τη συμμετοχή ελληνικών στρατευμάτων στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, την ίδια ώρα που οι διοικητές της 1ης και της 2ης ταξιαρχίας υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους. Μετά τη μάχη, ο ελληνικός στρατός μεταφέρθηκε στον Λίβανο (επίσης υπό Βρετανική κατοχή) και δεν του επετράπη να ξανασυμμετάσχει σε μάχη τέτοιας κλίμακας.
Η οργάνωση των αντιφασιστών στρατιωτών
Αποτέλεσμα αυτών των τάσεων αλλά και των εξελίξεων στον ελλαδικό χώρο (ίδρυση του ΕΑΜ και έναρξη της Εθνικής Αντίστασης) ήταν η οργάνωση των στρατιωτών στη βάση του αντιφασιστικού τους φρονήματος. Στις 10 Οκτώβρη του 1941 ιδρύεται η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) με επικεφαλής το μέλος του ΚΚΕ Γιάννη Σαλά. Τον Δεκέμβρη του ‘41 ιδρύεται η Αντιφασιστική Οργάνωση Ναυτικού (ΑΟΝ) και το ‘42 η Αντιφασιστική Οργάνωση Αεροπορίας (ΑΟΑ).
Οι οργανώσεις αυτές ως βασικό στόχο είχαν την εκκαθάριση του στρατού από τους φασίστες αξιωματικούς και την προετοιμασία του στρατεύματος για την ενεργό συμμετοχή στις μάχες απέναντι στους ναζί και στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Η δράση τους εξανάγκασε την κυβέρνηση να κάνει μία σειρά αλλαγές με την εκδίωξη των τεταρτοαυγουστιανών υπουργών Μανιαδάκη και Δημητράτου και την τοποθέτηση στην αντιπροεδρία και στο υπουργείο στρατιωτικών υποθέσεων του μετριοπαθούς Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Εξέδιδαν μία σειρά έντυπα με κυριότερο το «Έλλην». Μέσα από αυτά προπαγάνδιζαν τις θέσεις τους, αποκάλυπταν τις μηχανορραφίες των μεταξικών, και έκαναν γνωστό το πρόγραμμα του ΕΑΜ στη Μέση Ανατολή. Η απήχηση τους ήταν τεράστια, φτάνοντας στο σημείο να έχουν οργανώσει έως και το 90% του στρατεύματος το 1942.
Τον Γενάρη του ‘43ιδρύθηκε ο Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος (ΕΑΣ) οργανώνοντας του Αιγυπτιώτες Έλληνες αντιφασίστες. Τμήματα του ΕΑΣ δημιουργήθηκαν στην Αλεξάνδρεια, στο Πορτ Σάιντ και στη Βηρυτό. Τον Απρίλη του ‘43 ιδρύθηκε και το Κεντρικό Γραφείο Αντιφασιστικών Οργανώσεων Μέσης Ανατολής με Γενικό Γραμματέα τον Γιάννη Σαλά, με σκοπό τον συντονισμό των διαφόρων αντιφασιστικών οργανώσεων.
Τα γεγονότα του Φεβρουαρίου – Μαρτίου 1943
Η αντιφασιστική οργάνωση στο στράτευμα προκάλεσε την αντίδραση των φασιστών αξιωματικών. Περίπου 500 αξιωματικοί ίδρυσαν τη μυστική οργάνωση «Νέμεσις» με σκοπό την αντικατάσταση των δημοκρατικών αξιωματικών της 2ης ταξιαρχίας, την οποία θεωρούσαν ως την πιο επικίνδυνη. Στις 15 Μαρτίου δηλώνουν την παραίτηση τους αν δεν εκδιωχθούν ορισμένοι δημοκράτες αξιωματικοί. Η αντίδραση της ΑΣΟ υπήρξε άμεση. Οι φασίστες συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην έδρα της ταξιαρχίας. Ως απάντηση η κυβέρνηση ζήτησε τη σύλληψη, όχι των πραξικοπηματιών, αλλά 28 αντιφασιστών αξιωματικών και για να το πετύχει αυτό, προσπάθησε να κινητοποιήσει την 1η ταξιαρχία εναντίον της 2ης! Χάρη στη δράση της ΑΣΟ αποφεύχθηκε η διάλυση της 2ης ταξιαρχίας και η κυβέρνηση οδηγήθηκε σε ανασχηματισμό, απομακρύνοντας τον Κανελλόπουλο. Σημαντική ήταν επίσης η υποστήριξη και από το ναυτικό αλλά και από τη Ναυτεργατική Ένωση και τον ΕΑΣ.
Τα γεγονότα αυτά αποκάλυψαν στα μάτια όλων των στρατιωτών με ποια μεριά ήταν η κυβέρνηση και οι Άγγλοι προστάτες της, καθώς και ποιες ήταν οι προτεραιότητές τους. Το ηθικό των αντιφασιστών ανέβαινε διαρκώς και όλο και περισσότεροι πύκνωναν τις γραμμές της ΑΣΟ.
Οι Άγγλοι δεν μπορούσαν να επιτρέψουν αυτή την κατάσταση. Ήξεραν ότι η μόνη ελπίδα τους να κρατήσουν την Ελλάδα στη σφαίρα επιρροής τους ήταν η «εξόριστη κυβέρνηση» και ο βασιλιάς να έχουν κάποιου είδους πιστές σε αυτούς στρατιωτικές δυνάμεις ώστε να λειτουργήσουν ως αντίβαρο του ΕΛΑΣ. Έτσι, τον Ιούλιο του ‘43 εξαπέλυσαν ένα κύμα τρομοκρατίας στον στρατό, προχωρώντας σε αντικαταστάσεις αξιωματικών και σε 400 συλλήψεις. Διέλυσαν ουσιαστικά την 2η ταξιαρχία και έστειλαν ό,τι απέμεινε μαζί με την 1η ταξιαρχία στην έρημο της Ρέκας, απομονώνοντας τα ελληνικά στρατεύματα και εξαντλώντας τα με ανούσια γυμνάσια.
Οι διώξεις επεκτάθηκαν και στο ναυτικό. 27 ναύτες του αντιτορπιλικού «Ιέραξ» κλήθηκαν σε απολογία για ασήμαντη αφορμή. Όταν αρνήθηκαν να παρουσιαστούν, ο υπουργός στρατιωτικών Σ. Βενιζέλος έστειλε τη ναυτική αστυνομία να τους συλλάβει κάνοντας χρήση δακρυγόνων.
Τα γεγονότα του Απριλίου 1944
Με τη δημιουργία της ΠΕΕΑ (Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης- γνωστής και ως «κυβέρνησης του βουνού») το Μάρτιο του ‘44, ένα αίσθημα ενθουσιασμού πλημμύρισε τόσο τους κατοίκους της Ελλάδας, όσο και τις ελληνικές παροικίες. Την ίδια περίοδο το ΕΑΜ έλεγχε τα 3/4 της ελληνικής επικράτειας και ο ΕΛΑΣ αποτελούνταν από 30.000 οπλίτες. Τα νέα μεταδόθηκαν σύντομα και μέσα στο στράτευμα. Προκηρύξεις της ΑΣΟ κυκλοφορούσαν στα στρατόπεδα, ενημερώνοντας τους στρατιώτες. Στις 25 Απρίλη έγινε η πρώτη μεγάλη διαδήλωση υποστήριξης της ΠΕΕΑ στην Αλεξάνδρεια.
Παράλληλα δημιουργήθηκε η «Επιτροπή Εθνικής Ενότητας Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής». Στις 31 Μαρτίου 1944 αντιπροσωπία της επιτροπής εμφανίστηκε ενώπιον του πρωθυπουργού Τσουδερού και παρέδωσε επιστολή με την οποία ζητούσε τη δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας με κορμό την ΠΕΕΑ. Αν και ο Τσουδερός έδειξε αρχικά συγκαταβατικός, στη συνέχεια διέταξε τη σύλληψη των μελών της επιτροπής.
Αυτές οι ενέργειες της κυβέρνησης οδήγησαν σε εξέγερση στο στράτευμα. Ήδη από την 1η Απρίλη συνελήφθησαν 240 οπλίτες και 14 αξιωματικοί της 1ης Ταξιαρχίας για την αναγνώριση από μέρους τους της ΠΕΕΑ ως μοναδικής κυβέρνησης. Από τις 3 έως τις 6 Απρίλη η εξέγερση κλιμακώθηκε. Άρχισαν οι καταλήψεις στρατηγικών κτηρίων, στρατοπέδων και πλοίων. Το ελληνικό φρουραρχείο στο Κάϊρο κατελήφθη από στρατιώτες. Τις επόμενες μέρες η εξέγερση εξαπλώθηκε και εκτός Αιγύπτου. Μέχρι και υποβρύχια που βρίσκονταν στη Μάλτα κατελήφθησαν από τους ναύτες. Στο αντιτορπιλικό «Πίνδος» οι ναύτες πέταξαν κυριολεκτικά τους αξιωματικούς τους στη θάλασσα! Μέχρι τις 7 Απρίλη, οι επιτροπές των στρατιωτών είχαν καταφέρει να ελέγξουν την πλειοψηφία του στρατεύματος. Την ίδια ώρα, όλα τα πολεμικά πλοία ελέγχονταν από τις επιτροπές ναυτών.
Η κυβέρνηση, προσπαθώντας να κερδίσει χρόνο, κατέφυγε σε ελιγμούς. Ο Τσουδερός παραιτήθηκε ενώ ο αρχηγός του στόλου υποναύαρχος Αλεξανδρής εξέδωσε διαταγή με συγκαταβατικό πνεύμα.
Όμως οι Άγγλοι δεν είχαν σκοπό να συμπεριφερθούν ελαστικά στο κίνημα. Με προσωπική παρέμβαση του πρωθυπουργού Τσώρτσιλ οργανώθηκε η καταστολή της εξέγερσης. Ο Τσουδερός διατάχθηκε να πάρει πίσω την παραίτησή του. Δόθηκαν ρητές εντολές για τον αποκλεισμό των εξεγερμένων, των μονάδων που είχαν καταλάβει οι επιτροπές στρατιωτών και διακόπηκε η παροχή τροφίμων προς αυτές. Τα κατειλημμένα πλοία περικυκλώθηκαν από πολεμικά πλοία του πολεμικού ναυτικού.
Αξιοσημείωτη είναι η αλληλεγγύη που επέδειξαν οι Άραβες προς τους εξεγερμένους, σπάζοντας όποτε μπορούσαν τους αποκλεισμούς, μεταφέροντας τρόφιμα και εφόδια. Επιπλέον, Άγγλοι αντιφασίστες στρατιώτες αρνήθηκαν να εκτελέσουν τις διαταγές των ανωτέρων τους, με αποτέλεσμα να συλληφθούν και οι ίδιοι.
Οι Άγγλοι πίεζαν με κάθε τρόπο την ελληνική κυβέρνηση να καταστείλει την εξέγερση απειλώντας πως θα επέμβουν οι ίδιοι βυθίζοντας τα ελληνικά πλοία! Ο Τσώρτσιλ σε τηλεγράφημα προς τον στρατηγό Πάτζετ την 22α Απριλίου έγραφε:
«Είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε τη βία, στον ανώτατο δυνατό βαθμό, αλλά θα ήταν καλύτερο να αποφευχθεί η σφαγή, εφ’ όσον είναι δυνατόν. Λέτε ότι η ευθύνη θα βαρύνει τους Βρετανούς και όχι την αδύνατη και παραπαίουσα Ελληνική Κυβέρνηση. Η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότης είναι έτοιμη να το επωμισθεί αυτό…».
Στις 22 και 23 Απρίλη, μετά από επέμβαση των Άγγλων κατεστάλησαν οι εξεγέρσεις των πληρωμάτων των πλοίων και της 1ης Ταξιαρχίας. Αποτέλεσμα της καταστολής ήταν 20.000 οπλίτες, ναύτες και αξιωματικοί να σταλούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Σουδάν, στη Κυρηναϊκή (περιοχή της Λιβύης) και στην Ερυθραία, στα οποία επικρατούσαν άθλιες συνθήκες. Αυτό αποτέλεσε και το τέλος του αντιφασιστικού κινήματος της Μέσης Ανατολής. Η εκκαθάριση του στρατού από τα προοδευτικά στοιχεία επέτρεψε την δημιουργία φιλοκυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων, που θα παίξουν σημαντικό ρόλο μετέπειτα στα Δεκεμβριανά.
Η απαράδεκτη στάση του ΚΚΕ
Το κίνημα στο στρατό στη Μέση Ανατολή αποτέλεσε μια κορυφαία πολιτική εξέλιξη εκείνη την περίοδο. Γιατί έδειξε ότι η «εξόριστη κυβέρνηση» δεν είχε στην ουσία υποστήριξη ούτε από τις υπαγόμενες σε αυτήν στρατιωτικές δυνάμεις. Η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα εκείνη την περίοδο, το ΚΚΕ, αντί να αξιοποιήσει αυτό το γεγονός… το καταδίκασε, προκειμένου να προωθήσει την πολιτική της «εθνικής ενότητας»!
Όμως, ούτε οι Άγγλοι ούτε η ελληνική κυβέρνηση προτίθονταν να μοιραστούν την εξουσία με τους κομμουνιστές, κάτι που ήταν σαφές από την στάση τους κατά του κινήματος της Μέσης Ανατολής αλλά και φυσικά αργότερα στα Δεκεμβριανά. Με αυτά τα δεδομένα, το σύνθημα για κυβέρνηση εθνικής ενότητας ήταν σαν να χτυπάει κανείς το κεφάλι του στον τοίχο. Ακόμη και όταν το κίνημα καταστέλλονταν, το σύνθημα παρέμενε το ίδιο: «εθνική ενότητα». Με ποιους; Με αυτούς που κατέστελλαν αυτούς που μιλούσαν για εθνική ενότητα;
Η ηγεσία του κινήματος έπρεπε να είχε από νωρίς προετοιμαστεί για αυτές τις εξελίξεις. Αντί να προωθεί την καταστροφική και κοντόφθαλμη λογική της «εθνικής ενότητας», έπρεπε να προσπαθεί να χτίσει την ταξική ενότητα του εργαζόμενου λαού και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Να είχε προετοιμάσει τις αντιφασιστικές οργανώσεις της Μέσης Ανατολής (ΑΣΟ, ΑΟΝ, ΑΟΑ, ΕΑΣ) για την αντίδραση των Άγγλων με σκοπό όχι μόνο να αποτύγχανε η καταστολή του κινήματος αλλά να ανατρέπονταν η κυβέρνηση και η αγγλική ηγεμονία. Με σκοπό να δημιουργούνταν μια κυβέρνηση με κορμό το ΕΑΜ, χωρίς την συμμετοχή των αστών πολιτικών και του βασιλιά.
Η στάση αυτή του ΚΚΕ δεν ήταν αποτέλεσμα λάθος εκτιμήσεων. Ήταν αποτέλεσμα της υιοθέτησης από μεριάς του της αντεπαναστατικής, σταλινικής «Θεωρίας των Σταδίων». Σύμφωνα με αυτήν, η μισο-φεουδαρχική Ελλάδα θα έπρεπε πρώτα να περάσει από το «στάδιο» της αστικής δημοκρατίας και όταν αργότερα «ωρίμαζαν οι συνθήκες», να προχωρήσει στην σοσιαλιστική επανάσταση. Ως εκ τούτου η εξουσία δεν έπρεπε να καταληφθεί από τον εργαζόμενο λαό, αλλά να παραδοθεί στην «προοδευτική αστική τάξη» ώστε να λύσει τα αστικοδημοκρατικά ζητήματα. Έτσι, σε κάθε σύγκρουση που προέκυπτε, το ΚΚΕ υποχωρούσε για να μην διασπάσει την εθνική ενότητα. Κάθε υποχώρηση του ΚΚΕ έκανε ακόμα πιο επιθετική την «προοδευτική άρχουσα τάξη»…
Σε αυτή τη γραμμή παρέμεινε δογματικά πιστή η ηγεσία του ΚΚΕ. Πόσο πιστή; Τόσο ώστε να φτάσει στο σημείο για χάρη της «εθνικής ενότητας» να υπογράψει το Μάιο του ‘44 την κοινή δήλωση των συνέδρων του συνεδρίου του Λιβάνου. Η δήλωση μεταξύ άλλων έγραφε:
«Όλοι εμείναμε σύμφωνοι ότι η στάσις της Μέσης Ανατολής απετέλεσε έγκλημα εναντίον της Πατρίδος. Όλοι επίσης εμείναμε σύμφωνοι ότι η ανάκρισις πρέπει να συνεχισθή και ότι οι υποκινηταί της στάσεως πρέπει να τιμωρηθούν αναλόγως προς τα ευθύνας των. Το επιχείρημα ότι εκινήθησαν από το αίτημα της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος δεν είναι δυνατόν να τους απαλλάξη της ευθύνης διότι, εάν εις καιρόν πολέμου η διαφωνία περί την Κυβέρνησιν νομιμοποιή την στάσιν, τότε το Αλβανικό Έπος θα έπρεπε να μην είχε υπάρξει»
Ενώ για τη δημοκρατία στο στράτευμα:
«η στρατιωτική πειθαρχία θα είναι αμείλικτος και ότι πολιτικαί απόψεις δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν εις τον στρατόν, διοτί ο στρατός δεν βουλεύεται»
και καλούσε για την:
«δημιουργίαν του Εθνικού μας Στρατού, ο οποίος θα είναι απηλλαγμένος πάσης επιρροής κομμάτων και οργανώσεων, θα ανήκη μόνον εις την πατρίδα και θα υπακούη εις τάς διαταγάς της Κυβερνήσεως»
Τι ατίμωση για τους αντιφασίστες αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους και εξορίστηκαν…
Πηγές:
- Τ. Βουρνάς, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1940-1944), Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1980, σελ. 41-42, 277-321
- rizospastis.gr: Το κίνημα της Μέσης Ανατολής
- efsyn.gr: Απρίλης 1944: Εξέγερση υπέρ του ΕΑΜ στη Μέση Ανατολή
- ertnews.gr: Το αντιφασιστικό κίνημα στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής (1941-1944) α’ μέρος
- ertnews.gr: Το αντιφασιστικό κίνημα στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής (1941-1944) β’ μέρος
- rizospastis.gr: Το Κομμουνιστικό Κίνημα των Ελλήνων της Αιγύπτου
