Η ανακοίνωση της ιαπωνικής κυβέρνησης ότι σκοπεύει να πετάξει στη θάλασσα πάνω από ένα εκατομμύριο τόνους ραδιενεργού νερού από το εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας που καταστράφηκε πριν δέκα χρόνια στη Φουκουσίμα έχει προκαλέσει κύματα οργής και διαμαρτυριών, όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και διεθνώς.
Εκβιασμοί και επικοινωνιακά παιχνίδια
Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Όλα αυτά τα χρόνια, στις εγκαταστάσεις του πυρηνικού εργοστασίου Daiichi, ή καλύτερα σε ότι έχει απομείνει από αυτές μετά το σεισμό και το τσουνάμι του 2011, γίνεται χρήση θαλασσινού νερού για τη διατήρηση της χαμηλής θερμοκρασίας των αντιδραστήρων. Η ποσότητα αυτού του νερού που μετά τη χρήση του είναι πλέον ραδιενεργό, είναι τόσο μεγάλη που σύμφωνα με την κυβέρνηση και την TEPCO (την κεντρική εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας της Ιαπωνίας στην οποία ανήκει το Daiichi) δεν υπάρχει επαρκής χώρος προκειμένου να συνεχίσει να αποθηκεύεται μετά το 2022, χρονιά κατά την οποία προγραμματίζεται να ξεκινήσει η απόρριψη του νερού στη θάλασσα.
Η ιαπωνική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το νερό θα απελευθερωθεί στον Ειρηνικό ωκεανό μετά από επεξεργασία, η οποία θα το κάνει ακίνδυνο για τον άνθρωπο και τη θαλάσσια ζωή. Μάλιστα στην επικοινωνιακή εκστρατεία της προκειμένου να πείσει τον κόσμο για την ασφάλεια του σχεδίου, έχει υιοθετήσει ένα καρτούν – μασκότ, τον «Little Mr Tritium» (μικρό κύριο Τρίτιουμ – από το όνομα του βασικού ραδιενεργού στοιχείου που εμπεριέχεται στο νερό). Στην επικοινωνιακή προσπάθεια να παρουσιαστεί η Φουκουσίμα σαν μια περιοχή που ανακάμπτει και επανέρχεται στην «κανονικότητα», το κυβερνόν συντηρητικό κόμμα του Γιοσιχίντε Σούγκα έχει εντάξει και κάποια σημαντικά γεγονότα των Ολυμπιακών Αγώνων του καλοκαιριού. Η πραγματικότητα όμως είναι μακριά από την εύθυμη εικόνα που προσπαθεί να παρουσιάσει η κυβέρνηση.
Το ατύχημα του 2011
Στις 11 Μαρτίου του 2011 οι ανατολικές ακτές της Ιαπωνίας χτυπήθηκαν από τον μεγαλύτερο καταγεγραμμένο σεισμό στην ιστορία της, ο οποίος ακολουθήθηκε από ένα γιγάντιο τσουνάμι. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 18.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 500.000 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις περιοχές τους. Στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου Daiichi, το τσουνάμι προκάλεσε βραχυκύκλωμα και εκρήξεις στους τρεις από τους έξι αντιδραστήρες. Σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων γύρω από τον σταθμό απλώθηκαν ραδιενεργά σύννεφα, μεγάλες ποσότητες ραδιενεργών υλικών κατέληξαν στη θάλασσα από την οποία το εργοστάσιο βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής, ενώ μέχρι και σήμερα μια έκταση περίπου 230 τετραγωνικών χιλιομέτρων παραμένει –και θα παραμένει για δεκαετίες– μη κατοικήσιμη.
Το ατύχημα στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της Φουκουσίμα θεωρείται το δεύτερο χειρότερο στην ιστορία μετά από αυτό του Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας το 1986.
Το εργοστάσιο που μέχρι πριν από δέκα χρόνια αποτελούσε για την Ιαπωνία μια σημαντική πηγή παραγωγής ενέργειας, σήμερα παράγει τόσο στερεά, όσο και υγρά ραδιενεργά απόβλητα. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι τεράστιες ποσότητες νερού που χρησιμοποιούνται ακόμη για να διατηρηθούν χαμηλές οι θερμοκρασίες στους αντιδραστήρες. Λόγω της καταστροφής, αυτή είναι μια αναγκαία διαδικασία η οποία δεν αναμένεται να σταματήσει σύντομα, καθώς οι αντιδραστήρες εξακολουθούν να περιέχουν ποσότητες ραδιενεργών υλικών. Η TEPCO εκτιμά ότι η απομάκρυνση όλων των επικίνδυνων ραδιενεργών υλικών από τις εγκαταστάσεις του εργοστασίου δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί πριν από τουλάχιστον 30 χρόνια.
Παρόλα αυτά οι κάτοικοι της περιοχής αντιμετωπίζονται με προκλητική αδιαφορία από τις αρχές. Μάλιστα το 2017 η κυβέρνηση του Σίνζο Άμπε, προκατόχου του σημερινού πρωθυπουργού, έκοψε το επίδομα ενοικίου σε 27.000 κατοίκους που είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους στην περιοχή εξαιτίας της ραδιενέργειας, υποχρεώνοντας πολλούς από αυτούς να επιστρέψουν παρά τους κινδύνους.
Τα επιχειρήματα της κυβέρνησης και τα ερωτηματικά
Σήμερα η ιαπωνική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η απόρριψη του νερού είναι η πιο ασφαλής λύση. Το βασικό της επιχείρημα είναι πως το νερό θα περάσει από επεξεργασία η οποία θα αφαιρέσει το μεγάλο όγκο των ραδιενεργών στοιχείων, καθιστώντας το ακίνδυνο. Απέναντι σε αυτές τις διαβεβαιώσεις επιστήμονες όπως ο Σον Μπέρνι, ειδικός της Greenpeace σε θέματα πυρηνικής ενέργειας, απαντάνε πως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό.
Αρχικά το τρίτιο, βασικό ραδιενεργό στοιχείο το οποίο βρίσκεται στο νερό της Φουκουσίμα και δεν μπορεί να αφαιρεθεί, θεωρείται λιγότερο επικίνδυνο από άλλα στοιχεία καθώς απαιτούνται μεγάλες συγκεντρώσεις προκειμένου να προκληθούν βλάβες στον ανθρώπινο οργανισμό. Ωστόσο ο ΟΗΕ προειδοποιεί ότι όταν το τρίτιο ενώνεται με το νερό συνδέεται με άλλα μόρια και μπορεί να μπει στην τροφική αλυσίδα επηρεάζοντας φυτά και ζώα της θάλασσας, ενώ οι επιπτώσεις της παρουσίας του στο περιβάλλον μπορεί να διαρκέσουν ως και εκατό χρόνια.
Επιπλέον, σύμφωνα με τον Μπέρνι, το νερό ενδέχεται να μην είναι πλήρως απαλλαγμένο και από άλλα ραδιενεργά στοιχεία, όπως το στρόντιο 90, το οποίο συγκεντρώνεται κατά κύριο λόγο στα οστά αυξάνοντας το ενδεχόμενο εμφάνισης καρκίνου. Πρόκειται εξάλλου για μια διαδικασία που υπολογίζεται ότι θα διαρκέσει για δεκαετίες, κατά τις οποίες ραδιενεργά απόβλητα θα καταλήγουν στον Ειρηνικό Ωκεανό σε τεράστιες ποσότητες.
Ο μύθος της πράσινης ενέργειας και οι αντιστάσεις
Όλες τις τελευταίες δεκαετίες έχει καλλιεργηθεί η άποψη ότι αν η Ιαπωνία θέλει να πετύχει ενεργειακή επάρκεια χρειάζεται την πυρηνική ενέργεια, καθώς είναι φτωχή σε ορυκτά καύσιμα, όπως για παράδειγμα το πετρέλαιο το οποίο εισάγει σε ποσοστό 90%. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, με την ανησυχία γύρω από τους κινδύνους της χρήσης ορυκτών καυσίμων και της κλιματικής αλλαγής να εντείνεται, ο μύθος της «πράσινης» πυρηνικής ενέργειας (βλ. και παρακάτω) αποτελεί το βασικό επιχείρημα της πυρηνικής βιομηχανίας της χώρας. Μιας βιομηχανίας που παρά το πλήγμα της Φουκουσίμα παραμένει πανίσχυρη και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την πολιτική της κυβέρνησης σε θέματα ενέργειας.
Από το ατύχημα στο Daiichi κι έπειτα όμως, το κλίμα στην κοινωνία έχει αρχίσει να αλλάζει. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερος κόσμος αναζητά εναλλακτικές στην πυρηνική ενέργεια, ενώ ιδιαίτερα μετά την ανακοίνωση της πρόθεσης της κυβέρνησης να ξεφορτωθεί το ραδιενεργό νερό της Φουκουσίμα στη θάλασσα έχουν γίνει σημαντικές κινητοποιήσεις, τόσο από περιβαλλοντικές οργανώσεις όσο και από τους εργαζόμενους στην αλιεία που βλέπουν το μέλλον τους να απειλείται.
Ανάμεσα σε άλλα ο κόσμος που κινητοποιείται ενάντια στην απόφαση της ιαπωνικής κυβέρνησης, απαιτεί να βρεθούν χώροι για ασφαλή αποθήκευση του νερού μέχρι να προχωρήσει η τεχνολογία σε βαθμό που να επιτρέπει την πλήρη εξουδετέρωση των ραδιενεργών στοιχείων.
Διεθνείς αντιδράσεις
Στο μεταξύ στην απόφαση αντιδρούν και οι κυβερνήσεις των γειτονικών χωρών, όπως της Κίνας, της Ταιβάν, της Νότιας Κορέας, κ.α. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας χαρακτήρισε την απόφαση «εξαιρετικά ανεύθυνη» και πρόσθεσε ότι θα «βλάψει σοβαρά τη δημόσια υγεία και ασφάλεια σε διεθνές επίπεδο…». Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ συγχαίρουν την κυβέρνηση της Ιαπωνίας για τη «διαφάνεια» στο χειρισμό της περιβαλλοντικής κρίσης, αφήνοντας να εννοηθεί ότι θα μπορούσε απλά να έχει ξεφορτωθεί το ραδιενεργό νερό στον Ειρηνικό χωρίς να το μάθει κανείς.
Περί «ασφαλούς» πυρηνικής ενέργειας
Το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η Ιαπωνία, μια από τις πιο ανεπτυγμένες τεχνολογικά χώρες στον κόσμο, αναδεικνύει ότι δεν υπάρχει πραγματικά ασφαλής τρόπος να αξιοποιηθεί η πυρηνική ενέργεια. Αργά ή γρήγορα, κάποιο ατύχημα θα συμβεί. Και παρά το χαμηλό κόστος και τα υπόλοιπα οφέλη της, οι επιπτώσεις αυτού του ατυχήματος αλλά και ο εφιάλτης της διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων είναι τόσο μεγάλες που αυτά τα οφέλη ακυρώνονται ολοκληρωτικά.
Φυσικά για την πυρηνική βιομηχανία που βασίζει τα κέρδη της στη διαιώνιση της ύπαρξης τέτοιων εγκαταστάσεων, αυτό το συμπέρασμα είναι προτιμότερο να αποσιωπηθεί. Χώρες όπως η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, κ.α. εξακολουθούν να βλέπουν τις πυρηνικές εγκαταστάσεις σαν κεντρικό σημείο της ενεργειακής τους πολιτικής, ρισκάροντας αμέτρητες ανθρώπινες ζωές και νέες περιβαλλοντικές καταστροφές. Απέναντι σε αυτή την απειλή, μόνο τα περιβαλλοντικά κινήματα, οι οργανωμένες κοινωνίες και οι εργαζόμενοι μπορούν να επιβάλουν να σταματήσει να παράγεται ενέργεια με τρόπους που απειλούν το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Μόνο οι κοινωνίες μπορούν να οργανώσουν την παραγωγή ενέργειας προς όφελος των ίδιων, παίρνοντας τη στα χέρια τους, με κοινωνικοποίηση των μεγάλων εταιρειών κάτω από εργατικό και κοινωνικό έλεγχο και διαχείριση, επενδύοντας στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) μετά από μελέτη για τις ανάγκες και τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή.
