Το Σάββατο 24 Αυγούστου ο Πάβελ Ντούροφ -Διευθύνων Σύμβουλος (CEO) της πλατφόρμας Telegram- συνελήφθη στο Παρίσι και τέθηκε προσωρινά υπό κράτηση από τις Γαλλικές αρχές με κατηγορίες όπως συνενοχή σε διακίνηση ναρκωτικών και διευκόλυνση διάδοσης υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης έρευνας για παράνομες δραστηριότητες στην πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων που ίδρυσε.
Ο Ντούροφ κατηγορείται επίσης για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και για συνεργασία με το οργανωμένο έγκλημα, σύμφωνα με δήλωση που έδωσε στη δημοσιότητα η Γαλλίδα εισαγγελέας Λορ Μπεκού. Οι κατηγορίες περιλάμβαναν επίσης ακατάλληλη χρήση κρυπτογραφίας και αδυναμία επιτρεπόμενης παρακολούθησης από τις αρχές επιβολής του νόμου.
Ύστερα από τέσσερις ημέρες αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση 5 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ του επιβλήθηκε να παρουσιάζεται δύο φορές την εβδομάδα στην αστυνομία και του απαγορεύτηκε να φύγει από τη Γαλλία.
Ας δούμε τι βρίσκεται πίσω από αυτή την εξέλιξη.
Λίγα λόγια για το Telegram
Το Telegram είναι μια πλατφόρμα ανταγωνιστική προς τους αμερικανικούς αντιπάλους του, το WhatsApp ή το Messenger, οι οποίοι παρέχουν τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών τους σε κυβερνήσεις, διαφημιστικές εταιρείες κλπ. Η διαφορά της πλατφόρμας είναι οι «μυστικές» συνομιλίες που προσφέρει. Δηλαδή συνομιλίες που είναι κρυπτογραφημένες από άκρο σε άκρο, με μηνύματα τα οποία μπορούν να αποκρυπτογραφηθούν μόνο στους συμμετέχοντες στη συνομιλία και κανείς τρίτος δεν μπορεί να δει το περιεχόμενο αυτών των συνομιλιών.
Το Telegram βέβαια δεν χρησιμοποιεί κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο σε όλες τις συνομιλίες του από προεπιλογή. Οι χρήστες πρέπει να επιλέξουν χειροκίνητα τη χρήση «μυστικών συνομιλιών», οι οποίες περιορίζονται σε δύο χρήστες, πράγμα που σημαίνει ότι οι ομαδικές συνομιλίες δεν είναι ποτέ κρυπτογραφημένες από άκρο σε άκρο.
Η απόκρυψη παρόλα αυτά που μπορεί να προσφέρει το Telegram το καθιστά πολύ χρήσιμο μέσο για την αποφυγή του κρατικού ελέγχου σε χώρες με καταπιεστικά καθεστώτα. Στη Ρωσία, αυτή είναι πιθανώς η μόνη μεγάλη πλατφόρμα όπου οι άνθρωποι μπορούν να μεταφέρουν τις αντιπολιτευόμενες απόψεις τους σε ένα ευρύ κοινό χωρίς να αντιμετωπίζουν μπλοκαρίσματα, λογοκρισία κοκ. Το Telegram είναι επίσης το μέσο που χρησιμοποιείται περισσότερο στο Ιράν για να οργανωθούν κινητοποιήσεις ενάντια στο καθεστώς. Από την άλλη, το Telegram χρησιμοποιήθηκε από ακροδεξιούς για να οργανώσουν πογκρόμ ενάντια στους μετανάστες στην Αγγλία.
Η έλλειψη εποπτείας σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να μοιραστεί οτιδήποτε. Για παράδειγμα, το Telegram είναι η πλατφόρμα-μέσο για τη διακίνηση ναρκωτικών σε διάφορες χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Γαλλίας, όπου διακινητές με έδρα το Παρίσι προωθούν τα προϊόντα τους και στρατολογούν μεταφορείς μέσω της εφαρμογής. Βέβαια, οι διακινητές χρησιμοποιούν επίσης και άλλα μέσα για να κάνουν τις δουλειές τους. Αυτό που λείπει από την καταπολέμηση τέτοιων δραστηριοτήτων δεν είναι η πρόσβαση στα μέσα που χρησιμοποιούν, αλλά η πολιτική βούληση από την πλευρά των κυβερνήσεων. Αν πάρουμε το παράδειγμα της διακίνησης των ναρκωτικών, το πρόβλημα δεν λύνεται όχι γιατί οι διακινητές δεν μπορούν να βρεθούν αλλά γιατί οι κοινωνικές συνθήκες ωθούν τεράστιους αριθμούς ανθρώπων στην αναζήτηση ναρκωτικών και το οργανωμένο κύκλωμα έχει τόση δύναμη και διασυνδέσεις μέσα στο ίδιο το σύστημα.
Υποκρισία κυβερνήσεων
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν επέμεινε ότι οι κατηγορίες εναντίον του Ντουρόφ δεν έχουν πολιτικά κίνητρα. Αλλά πόσο αγνές προθέσεις μπορεί να έχει η σύλληψη του επιχειρηματία που κατέχει τέτοια «πολύτιμα» δεδομένα; Θα ήταν αφελές να πιστεύαμε πως οι γαλλικές αρχές και γενικότερα οι Δυτικές κυβερνήσεις ξαφνικά ενδιαφέρθηκαν για την καταπολέμηση του εγκλήματος σαν να μην γνώριζαν τι συμβαίνει εδώ και τόσα χρόνια (η πλατφόρμα του Telegram έχει ιδρυθεί από το 2013). Κι άλλες πλατφόρμες είναι γνωστό πως έχουν άμεση σύνδεση με εγκληματική δραστηριότητα (όπως για παράδειγμα η meta του Ζάκερμπεργκ), χωρίς όμως να έχουν γίνει αντίστοιχες συλλήψεις.
Οι κυβερνήσεις εντείνουν τις προσπάθειες να επιτηρήσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις πλατφόρμες ανταλλαγής μηνυμάτων στο όνομα της δικαιοσύνης και της εθνικής ασφάλειας ενώ στην πραγματικότητα σκοπός τους είναι ο έλεγχος, η προπαγάνδα και η εξασφάλιση των συμφερόντων τους.
Στην προκείμενη περίπτωση το Telegram έχει αναδειχθεί ως σημαντική πηγή ειδήσεων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, με Ρώσους πολιτικούς όπως ο πρώην πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ, και μιλιταριστές αποκαλούμενοι Z-Bloggers να το χρησιμοποιούν για να ενισχύσουν τις ρωσικές νίκες ενώ απαξιώνουν την Ουκρανία και τους δυτικούς υποστηρικτές της. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η Δύση θέλει να αποκτήσει μεγαλύτερη πρόσβαση κι έλεγχο σε μια τέτοια πλατφόρμα.
Την ίδια στιγμή όμως το Telegram χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό και από τους Ουκρανούς πολίτες, ακόμη από τον ίδιο τον Zelensky. Η Ουκρανική κυβέρνηση είχε εξετάσει το ενδεχόμενο να απαγορεύσουν την πλατφόρμα, αλλά τα εκατομμύρια χρήστες της εφαρμογής έχουν αποδείξει ότι δεν είναι πρακτικό, καθώς είναι ένας από τους πιο γρήγορους τρόπους για να μεταδοθούν προειδοποιήσεις για εισερχόμενες αεροπορικές επιδρομές και σχεδόν κάθε δημόσιος υπάλληλος χρησιμοποιεί το Telegram.
Η ίδια η Ρωσική κυβέρνηση δεν έχει μείνει αμέτοχη στην όλη ιστορία. Επειδή ο Ντουρόφ είναι Ρώσος πολίτης, η Ρωσία άσκησε κριτική στην Γαλλία για την σύλληψη του. Θα ήταν αφελές να πιστέψουμε πως η Ρωσική κυβέρνηση τώρα θυμήθηκε να υπερασπιστεί τα δημοκρατικά δικαιώματα και την ελευθερία του λόγου. Η αλήθεια είναι πως και αυτή είχε προσπαθήσει να πιέσει τον Ντουρόφ να της δώσει πρόσβαση στο Telegram και αυτός είχε αρνηθεί- και έτσι αναγκάστηκε να φύγει από την Ρωσία. Βλέπουμε ένα όργιο υποκρισίας και από την Ρωσία και από την Δύση, που όταν πρόκειται για να σκοράρουν πόντους στον ανταγωνισμό μεταξύ τους, εμφανίζονται υπέρμαχοι της «ελευθερίας».
Στο παρελθόν ο Ντούροφ είχε ιδρύσει μια την πλατφόρμα Vkontakte -το ρωσικό αντίστοιχο του Facebook- αλλά η Ρωσική κυβέρνηση άσκησε πίεση για να μπορεί να έχει πρόσβαση και να ελέγχει τη πλατφόρμα και στην ουσία εκδίωξε τον Ντούροφ από την πλατφόρμα του και τον ανάγκασε να την πουλήσει. Η πλατφόρμα τώρα ελέγχεται από ολιγάρχες που είναι υπέρ του Πούτιν και μπορούν να λογοκρίνουν, να απαγορεύσουν ή να περιορίσουν το περιεχόμενο που έρχεται ενάντια στα συμφέροντα τους.
«Μέσα» για κέρδος, έλεγχο και πολιτική χειραγώγηση
Ο Πάβελ Ντούροφ κερδίζει δισεκατομμύρια κεφαλαιοποιώντας την «ελεύθερη διαβίβαση πληροφοριών», προσφέροντας «ασφαλείς», κωδικοποιημένες διόδους επικοινωνίας σε περίπου ένα δισεκατομμύριο, πλέον, χρήστες παγκοσμίως. Το ζήτημα όμως είναι πως τέτοια δεδομένα και πληροφορίες δεν γίνεται να είναι στα χέρια ενός μόνο ατόμου και στη δική του ευχέρεια να τα αποκαλύψει όπου κι όταν τον συμφέρει.
Δεν είναι μόνο τα κυκλώματα του οργανωμένου εγκλήματος των οποίων η αποκάλυψη θα ήταν το σωστό και δίκαιο μέτρο για την καταπολέμηση τους. Αλλά το ίδιο άτομο μπορεί να έχει πρόσβαση σε συνομιλίες συνδικαλιστών, αριστερών και γενικότερα ανθρώπων του κινήματος που αξιοποιούν την πλατφόρμα αυτή σε χώρες που τους απαγορεύονται αυτές οι βασικές ελευθερίες, και αυτά τα δεδομένα να τα παρέχει στην εκάστοτε κυβέρνηση. Κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου απίθανο μια και ο Ντουρόφ είναι ένας δισεκατομμυριούχος (στη θέση 120 των πιο πλούσιων ανθρώπων στον πλανήτη με βάση το Forbes) και όταν κάποιος ανήκει σε αυτή την τάξη ξέρουμε ότι το κέρδος είναι το μοναδικό του κριτήριο.
Για παράδειγμα, οι υπηρεσίες ασφαλείας στη Ρωσία φάνηκε να έχουν πρόσβαση σε δεδομένα ακτιβιστών κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων νωρίτερα φέτος στην κεντρική ρωσική περιοχή του Μπασκορτοστάν. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι αρχές να μπορούν να διαβάζουν τις συνομιλίες τους, είτε λόγω ελαττωμάτων ασφαλείας είτε λόγω μυστικής συμφωνίας με τον ιδιοκτήτη της εφαρμογής.
Όσο τέτοιες πλατφόρμες είναι στα χέρια λίγων και ισχυρών δεν υπάρχει κανένας τρόπος να εξασφαλισθεί η ελευθερία του λόγου και η πραγματικά δημοκρατική λειτουργία τους.
Για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να τεθεί ο στόχος της κοινωνικοποίησης, κάτω από εργατικό και κοινωνικό έλεγχο, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των μεγάλων εταιρειών νέων τεχνολογιών. Μόνο κάτω από μια τέτοια λειτουργία θα μπορούσαν να υπάρξουν επιτροπές ελέγχου ψευδών ειδήσεων και εγκλήματος, αποτελούμενες από εκπροσώπους των εργαζομένων, κοινωνικών οργανώσεων και επιστημονικών φορέων οι οποίες να διασφαλίζουν, μακριά από τα μεγάλα συμφέροντα, μια ενημέρωση πραγματικά ελεύθερη και ασφαλή για την κοινωνία.
