Συναντήσαμε και μιλήσαμε με την Μαρία Καδόγλου, που συμμετέχει στο κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική και είναι βασικός άνθρωπος του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων. Η συνέντευξη περιστράφηκε γύρω από το θέμα των αποικιοκρατικών πρακτικών των εξορυκτικών εταιρειών.
- Ερ: Μαρία, σε πρόσφατο άρθρο σου που διαβάσαμε στο περιοδικό Gresea Echos και δημοσιευσατε στο Παρατητηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων μιλάς για αποικιοκρατικές πρακτικές των εξορυκτικών εταιριών. Μπορείς να μας πεις εν συντομία γιατί αποδίδεις αυτόν τον χαρακτηρισμό;
Απ: Η αποικιοκρατία ήταν πάντα συνδεδεμένη με την ανεύρευση πρώτων υλών και την εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων. Σήμερα, μιλούμε πλέον για μια νεο-αποικιοκρατία, όπου χρησιμοποιούνται οικονομικά εργαλεία αποικιοποίησης ολόκληρων χωρών. Και σε αυτή τη διαδικασία οι ορυκτές πρώτες ύλες εξακολουθούν να έχουν κυρίαρχο ρόλο.
Βεβαίως, οι εταιρίες δεν έχουν πια το ελεύθερο να κάνουν ότι θέλουν, να προβαίνουν ελεύθερα σε περιβαλλοντικές καταστροφές ή καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων χωρίς να τηρούν κάποια προσχήματα.
Στη «νέα» αυτή εποχή, οι εταιρίες προβάλλουν ένα γυαλιστερό περιτύλιγμα με ωραία λόγια για «βιώσιμη ανάπτυξη», για οικονομική συνεισφορά της εξόρυξης, για κοινωνική ευημερία, κα. Πίσω από αυτές τις καταταλαιπωρημένες λέξεις παραμένει το ίδιο πρόσωπο της αποικιοκρατίας, που έχει ένα και μοναδικό σκοπό: το ιδιωτικό κέρδος.
Για να μπορέσουν να επιβάλλουν οι εξορυκτικές εταιρίες τις δραστηριότητες τους, χρειάζονται συνεργάσιμες κυβερνήσεις που με ειδικούς νόμους θα εδραιώσουν την κυριαρχία της εξόρυξης στις περιοχές μεταλλευτικού ενδιαφέροντος. Και χρειάζονται και έναν μηχανισμό καταστολής των τοπικών αντιδράσεων γιατί οι εξορύξεις μετάλλων έχουν σοβαρότατες περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η μεγάλης κλίμακας εξορύξεις μεταλλικών ορυκτών δημιουργούν μη αναστρέψιμες πληγές στο περιβάλλον, ρυπαίνουν και εξαντλούν τους υδατικούς πόρους και παράγουν επικίνδυνα απόβλητα που μένουν για πάντα ως μια διαρκής πηγή ρύπανσης. Οι εταιρείες διαφθείρουν κυβερνήσεις και κρατικούς μηχανισμούς, διχάζουν βαθειά τις τοπικές κοινότητες δημιουργώντας συχνά εμφυλιοπολεμικό κλίμα, πλήττουν ανεπανόρθωτα τις τοπικές οικονομίες οδηγώντας άλλους τομείς της οικονομίας σε μαρασμό. Όλα αυτά που έχουν συμβεί και συμβαίνουν παντού στον κόσμο όπου υπάρχουν τέτοιες εξορύξεις, τα βλέπουμε τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα.
- Ερ: Η ΕυρωπαΪκή Ένωση τι στάση έχει στο θέμα των εξορύξεων στο έδαφος της; Δεν επιδιώκει η ευρωπαϊκή νομοθεσία να προστατεύσει τις χώρες μέλη από τις επιπτώσεις των εξορύξεων;
Απ: Η ΕΕ είναι μια κατ’ εξοχήν οικονομική ένωση, και η πολιτική της καθορίζεται από λόμπι οικονομικών συμφερόντων, που έχουν άμεση πρόσβαση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Πριν κάποια χρόνια, τα λόμπι των βιομηχανιών και της εξόρυξης κατάφεραν να περάσουν την ατζέντα τους και να την κάνουν επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική. Η «Πρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλες», όπως ονομάστηκε, είχε στόχο να διασφαλίσει την παροχή μετάλλων στην ευρωπαϊκή βιομηχανία από εξορύξεις σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία είναι σημαντικός καταναλωτής μετάλλων παγκόσμια, μια και οι βόρειες χώρες της διαθέτουν βαριές βιομηχανίες. Όμως υπάρχει μικρή παραγωγή πρώτων υλών σε ευρωπαϊκό έδαφος, με συνέπεια να γίνονται μαζικά εισαγωγές από άλλες χώρες.
Οπότε η προώθηση της εξόρυξης εντός ευρωπαϊκού εδάφους έγινε επίσημη προτεραιότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής. Στις περιοχές που παραδοσιακά είχαν εξορύξεις μετάλλων – την Ιβηρική Χερσόνησο, τα Βαλκάνια μέχρι τη Ρουμανία και τη Σκανδιναβία – γίνεται μια προσπάθεια αναβίωσης της εξορυκτικής βιομηχανίας. Πουθενά φυσικά δεν προβλέπεται οτι πρέπει να υπάρχει η συμφωνία, η συναίνεση των τοπικών κοινωνιών, αλλά οτι οι κάτοικοι πρέπει να «πειστούν» οτι αυτά που σχεδιάζονται είναι για το καλό τους! Αυτό βέβαια έχει προκαλέσει πολύ μεγάλες αντιδράσεις. Στην Ισπανία γίνεται ένας πόλεμος τα τελευταία χρόνια, με πολλές εταιρίες να προσπαθούν να προχωρήσουν εξορυκτικά σχέδια αλλά και με μεγάλη αντίσταση από την πλευρά των πολιτών. Πολύ μεγάλες αντιστάσεις είδαμε επίσης και σε πολλές Βαλκανικές χώρες.
- Ερ: Στην Ελλάδα ποιο είναι το νομοθετικό καθεστώς όσον αφορά τις εξορύξεις;
Απ: Στην Ελλάδα η εκμετάλλευση των ορυκτών πρώτων υλών είναι κατοχυρωμένη με βάση το Σύνταγμα. Υπάρχει ταυτόχρονα ένας Μεταλλευτικός Κώδικας, ο οποίος έχει περάσει από τη Χούντα, και σε συνέχεια προηγούμενων νομοθετημάτων δίνει στις εξορυκτικές εταιρίες πρωτοφανή και σκανδαλώδη προνόμια. Οι εταιρίες αυτές έχουν δικαίωμα αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ιδιωτικής περιουσίας, ενώ δεν τις σταματάει ούτε η ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών ή δασών πέρα από τους πυρήνες των εθνικών δρυμών! Όλα αυτά γίνονται με την επίκληση του «δημοσίου συμφέροντος», γιατί στο Μεταλλευτικό Κώδικα όλες ανεξαιρέτως οι εξορύξεις χαρακτηρίζονται ως «υπόθεση εθνικής ωφελείας».
Στις περιοχές που χαρακτηρίζονται ως μεταλλευτικές, η εξόρυξη αποτελεί πρώτη προτεραιότητα και κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα είναι καταδικασμένη σε μαρασμό. Στη Χαλκιδική το έχουμε δει αυτό από την εποχή που τα μεταλλεία ανήκαν στον Μποδοσάκη. Η προτεραιότητα της μεταλλείας ενσωματώθηκε στα πρώτα περιφερειακά χωροταξικά σχέδια που έγιναν στη δεκαετία του ’90 και διατηρήθηκε και στις αναθεωρήσεις τους. Έτσι για παράδειγμα στο χωροταξικό σχέδιο Κεντρικής Μακεδονίας, υπάρχουν πολύ μεγάλες περιοχές που χαρακτηρίζονται ως μεταλλευτικές (Χαλκιδική, Σέρρες, Κιλκίς, κα). Στις περιοχές αυτές προωθείται η προσέκλυση επενδύσεων για εξόρυξεις. Προβλέπεται ακόμα η αλλαγή χρήσης μιας περιοχής που μπορεί να ήταν γεωργική ή τουριστική στην περίπτωση που βρεθούν εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα. Οπότε, δεν έχει σημασία τι λένε ακόμα και τα σημερινά χωροταξικά σχέδια, μια και αυτό μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει.
Η νέα εξέλιξη είναι ότι σχεδιάζεται ένα νέο χωροταξικό σχέδιο ειδικά για τις πρώτες ύλες. Έχει ήδη εγκριθεί η προκήρυξη του διαγωνισμού για τη σύνταξη του, και όλα θα είναι έτοιμα πολύ σύντομα. Είναι σαφές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια συνδυασμένη προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα πλέγμα νόμων που θα «προστατεύουν» τη μεταλλευτική δραστηριότητα από οποιαδήποτε πιθανή απειλή, που μπορεί να είναι οι αντιστάσεις των κατοίκων ή οι ανταγωνιστικές δραστηριότητες. «Ανταγωνιστική δραστηριότητα» όμως θεωρείται ακόμα και η προστασία του περιβάλλοντος! Να σας το πω με ένα παράδειγμα: όταν, την περασμένη δεκαετία, έγιναν τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ) των Δήμων, οι τότε Δήμοι της ανατολικής Χαλκιδικής Σταγείρων Ακάνθου και Μεγάλης Παναγιάς είπαν πως «ο,τι είναι δάσος, παραμένει δάσος» και όρισαν το όρος Κάκκαβος ως «περιοχή προστασίας δάσους». Αυτό περιλάμβανε και την περιοχή του δάσους των Σκουριών. Το τότε υπουργείο ανάπτυξης με παρέμβαση του ανάγκασε τους Δήμους να πάρουν πίσω τα ΓΠΣ και να ονομάσουν την περιοχή «για μεταλλευτική χρήση» παρόλο που εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε σχέδιο μεταλλευτικής εκμετάλλευσης στο συγκεκριμένο σημείο.
Η εξάλειψη των κοινωνικών αντιδράσεων είναι ένας βασικός στόχος αυτών των νομοθετικών πρωτοβουλιών, καθώς θεωρείται οτι με την περαιτέρω θεσμική κατοχύρωση του μεταλλευτικού χαρακτήρα της περιοχής, οτιδήποτε πουν οι τοπικές κοινωνίες θα είναι άνευ σημασίας.
- Ερ: Στην περίπτωση της Eldorado Gold, έχετε μιλήσει για καταλήστευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας. Με ποιούς τρόπους το κάνει αυτό η εταιρία;
Απ: Όταν μιλάμε για ένα μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στην εξόρυξη και εξαγωγή μεταλλευμάτων σαν φτηνή πρώτη ύλη χωρίς εγχώρια επεξεργασία, αυτό είναι εντελώς αντίθετο προς τα συμφέροντα του λαού. Είναι ένα μοντέλο που έχει εφαρμοστεί στις λεγόμενες χώρες του τρίτου κόσμου (χρησιμοποιώ αν και μισώ αυτόν τον όρο), δηλαδή κατά κόρον στις χώρες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Νότιοανατολικής Ασίας. Σε τίποτα απολύτως δεν έχουν βοηθήσει τον λαό αυτών των χωρών τέτοιες πρακτικές που εφαρμόζουν άπληστες εταιρίες και διεφθαρμένες κυβερνήσεις. Αντίθετα, το μοντέλο αυτό έχει οδηγήσει σε περιβαλλοντικές καταστροφές και φυσικά σε τρομακτικές καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στην περίπτωση της Eldorado Gold, όταν εγκρίθηκε το επενδυτικό σχέδιο η προπαγάνδα της εταιρίας έλεγε ότι το έργο θα περιλαμβάνει μεταλλουργία, με κάθετη αξιοποίηση και παραγωγή τελικών προϊόντων που θα μπορούσαν να ενταχτούν στην βιομηχανική διαδικασία, κάτι που έλεγαν ότι θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για τη χώρα. Μερικά χρόνια μετά είμαστε στο σημείο όπου επί της ουσίας έχουν παραδεχτεί ότι δεν πρόκειται να υπάρξει κάθετη αξιοποίηση της παραγωγής. Είναι πλέον φανερό ότι η εταιρία στοχεύει στην εξόρυξη και στην εξαγωγή των πρώτων υλών χωρίς επεξεργασία. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι το ελληνικό δημόσιο και η οικονομία δεν θα έχουν κανένα σημαντικό όφελος, και ότι η εταιρία στην πραγματικότητα φροντίζει αποκλειστικά για τον δικό της πλουτισμό.
Είναι λοιπόν αυτή η «επένδυση» ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποικιακής σύμβασης, Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, αποκαλύφθηκε και το γεγονός ότι όπως οι περισσότερες εξορυκτικές εταιρίες δεν είναι διατεθειμένη να πληρώνει καν φόρους στο κράτος που γίνεται η εξόρυξη αλλά μεταφέρει τα κέρδη της σε φορολογικούς παραδείσους. Ποιό είναι λοιπόν το «μεγάλο εθνικό συμφέρον» πάνω στο οποίο βασίστηκε όλη η υπόθεση;
Από την εκμετάλλευση των μεταλλείων Κασσάνδρας η εταιρία αναμένεται ότι θα βγάλει κέρδη περίπου 13 δις ευρώ. Και μάλιστα μόνο από τις πρώτες 3 εξορύξεις σε Σκουριές, Ολυμπιάδα και Μαύρες Πέτρες, χωρίς να περιλαμβάνουμε τα υπό ανάπτυξη μεταλλεία της Πιάβιτσας, της Φισώκας, της Τσικάρας, κτλ. Όλη αυτή η περιουσία ουσιαστικά χαρίστηκε στην Ελληνικός Χρυσός για 11 εκ ευρώ! Και μάλιστα, χωρίς το Δημόσιο να πάρει ούτε σεντ, μια και τα 11 εκατομμύρια δόθηκαν για χρέη της προηγούμενης πτωχευμένης εταιρίας TVX Gold! Λίγους μήνες μετά από αυτή τη σκανδαλώδη σύμβαση το 2003, η αξία των μεταλλείων που πουλήθηκαν 11 εκατομμύρια ευρώ υπολογίστηκε από ανεξάρτητο εκτιμητή σε 400 εκατομμύρια!
Αν αυτά δεν είναι αποικιοκρατικές πρακτικές, τι είναι;
