Σαν σήμερα, στις 27 Αυγούστου του 1997, έφυγε από τη ζωή η Σωτηρία Μπέλλου στο νοσοκομείο «Μεταξά» στον Πειραιά, μετά από χρόνια μάχης και ταλαιπωρίας με τον καρκίνο του φάρυγγα.
Η Σ. Μπέλλου από τα κυρίαρχα μέσα μνημονεύεται ως η «ιδιότροπη και αθυρόστομη» τραγουδίστρια του λαϊκού και ρεμπέτικου τραγουδιού με το σπάνιο μέταλλο της φωνής της. Στην πραγματικότητα όμως ήταν μια σπουδαία τραγουδίστρια που άφησε πίσω της μια τεράστια παρακαταθήκη και έγινε «φωνή λαού». Μέσα από τα τραγούδια που ερμήνευσε συμπυκνώνονταν όχι μόνο τα βάσανα, οι αγωνίες και οι λύπες ενός λαού που μοχθούσε, αλλά και οι αγώνες του για ένα καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο.
Οι ξυλοδαρμοί και η επίθεση με το βιτριόλι
Η Σ. Μπέλλου βίωσε από πολύ νωρίς την καταπίεση, την βία και την εξαθλίωση. Από παιδί ακόμα η μητέρα της έστελνε τον ξάδερφό της για να την χτυπήσει, επειδή ήταν «ατίθασο παιδί».
Μέσα από τις πιέσεις που δεχόταν από τον πατέρα της παντρεύτηκε στα 17 της χρόνια τον Ευάγγελο Τρεμπούρα προκειμένου να κάνει οικογένεια. Σύμφωνα με καταγγελίες της Σ. Μπέλλου, ο άνδρας της αντιμετώπιζε προβλήματα αλκοολισμού, ενώ σε καθημερινή βάση την ξυλοκοπούσε ακόμα και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, με αποτέλεσμα να αποβάλει. Αυτοί οι καθημερινοί ξυλοδαρμοί οδήγησαν την Σ. Μπέλλου στο να πετάξει βιτριόλι στο πρόσωπο του άνδρα της προκειμένου να μπει ένα τέλος στην ενδοοικογενειακή βία που βίωνε. Αρχικά καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών χρόνων, ενώ όταν η υπόθεση πήγε στο Εφετείο η ποινή της μειώθηκε στους έξι μήνες.
Μετά την αποφυλάκισή της, επέστρεψε στο χωριό της, αλλά τόσο η τοπική κοινωνία όσο και η οικογένειά της στράφηκαν εναντίον της καθώς κουβαλούσε πάνω της το στίγμα της φυλακής και της «βιτριολίστριας».
Η Σ. Μπέλλου μετά από συνεχείς συγκρούσεις με την οικογένειά της έφυγε με προορισμό την Αθήνα, όπου εκεί άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή της. Αυτό της μουσικής και των αγώνων.
Αριστερή και ασυμβίβαστη
Η μετακίνησή της στην Αθήνα συνέπεσε με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Η ίδια οργανώθηκε στο ΕΑΜ έχοντας ενεργή δράση μεταφέροντας μηνύματα μεταξύ των αντιστασιακών, αλλά και με την παρουσία της σε συσσίτια και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Ταυτόχρονα, για να μπορέσει να επιβιώσει έκανε διάφορες δουλειές. Έπλενε πιάτα, έκανε την αχθοφόρο στους σταθμούς των τρένων και των λεωφορείων, ενώ αναγκαζόταν να κοιμάται στα βαγόνια των τρένων καθώς δεν είχε λεφτά για να νοικιάσει ένα διαμέρισμα.
Ποτέ της δεν έκρυψε τις αριστερές της πεποιθήσεις, ούτε την αγωνιστική της δράση. Σε μια συνέντευξή της στον «Ριζοσπάστη» (27/2/94) είχε δηλώσει πως:
«Ήμουν, είμαι και θα είμαι αριστερή. Το λέω και το φωνάζω… Πέρασα πολλά. Και ξύλο και φυλακές.»
Η αγωνιστική της δράση ήταν η αφορμή για βιώσει φυλακίσεις και βασανιστήρια. Το 1943, την συνέλαβαν γερμανικά στρατεύματα μετά από υπόδειξη ενός ντόπιου καταδότη και την μετέφεραν στην οδό Μέρλιν (αρχηγείο της Γκεστάπο, της μυστικής αστυνομίας των Ναζί) όπου την βασάνιζαν για τρεις μέρες, ενώ στη συνέχεια έμεινε στην φυλακή μέχρι το 1944 όπου αποφυλακίστηκε με την βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού. Στη συνέχεια έλαβε μέρος στα Δεκεμβριανά και στις αιματηρές μάχες της Καισαριανής.
Με την έναρξη του εμφυλίου, την συνέλαβαν ξανά και ακολούθησαν νέοι ξυλοδαρμοί και βία λόγω των φρονημάτων της. Την κρατήσανε στο υπόγειο της οδού Βουκουρεστίου στο πρώην καμπαρέ «Κιτ-Κατ» που είχαν επιτάξει μαζί με άλλους αριστερούς αγωνιστές και λίγο αργότερα την άφησαν ελεύθερη.
Παρά τα βασανιστήρια και τις φυλακίσεις η Σ. Μπέλλου δεν δίσταζε να ορθώσει το ανάστημά της και να σταθεί απέναντι στους φασίστες με οποιοδήποτε τρόπο. Το 1948 ενώ δούλευε στου «Τζίμη του Χοντρού» μαζί με τον συνθέτη Βασίλη Τσιτσάνη, μια παρέα από χίτες (μέλη της «Οργάνωσης Χ» – φιλομοναρχική, εθνικιστική οργάνωση), ζήτησαν να ερμηνεύσει το λεγόμενο βασιλικό τραγούδι «Του αϊτού ο γιος». Όταν η Μπέλλου αρνήθηκε να το παίξει τότε οι χίτες της επιτέθηκαν με αποτέλεσμα να την ξυλοκοπήσουν άσχημα. Η ίδια η Μπέλλου θυμάται πως «Έξι άτομα με βαράγανε στο πάλκο αλλά αυτό που με πόνεσε πιο πολύ ήταν που δεν σηκώθηκε ένας άντρας να με υπερασπιστεί».
«Ό,τι έχω πει, είναι βγαλμένο απ’ τη ζωή»
Οι εξορίες, οι φυλακίσεις και οι βασανισμοί αγωνιστών επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους λαϊκούς δημιουργούς και αποτέλεσαν αφορμή για να γραφτούν σημαντικά τραγούδια για την εργατική τάξη. Η ερμηνεία της Σ. Μπέλλου ήταν αυτή που μετέφερε με καθηλωτικό τρόπο τον πόνο και την αγανάκτηση.
Άλλωστε η ίδια είχε έναν ιδιαίτερο τρόπο που προσέγγιζε τους στίχους των τραγουδιών που καλούνταν να ερμηνεύσει. Τους ανέλυε όσο πιο διεξοδικά μπορούσε προκειμένου να «υπηρετήσει» με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την λαϊκή τέχνη.
«Ό,τι έχω πει, είναι βγαλμένο απ’ τη ζωή. Κράτησα μια ποιότητα, γιατί για να πω ένα τραγούδι κάθομαι και το μελετώ. Το διαβάζω, το ξαναδιαβάζω, να δω την έννοιά του, πού καταλήγει… Γιατί πώς αλλιώς θα επιλέξω… Άντε, επειδή μας έφεραν ένα τραγούδι θα το πούμε… Ύστερα, όλα τα τραγούδια που ‘χω πει τα ‘χω αγαπήσει. Ορισμένα τα ‘χω αγαπήσει πιο πολύ, όπως κι ο κόσμος. Είναι δεμένα μαζί μου. Έχω ένα που το ‘χει γράψει ο Τσιτσάνης: “Ποια καρδιά δε θα ραΐσει”. Αυτό το τραγούδι κάτι μου λέει. `Η το “Η κοινωνία μ’ έχει αδικήσει”, το “Σταμάτησε μανούλα μου”. Όλα τα τραγούδια τα ένιωθα όταν τα έλεγα. Όλα είναι βγαλμένα από μέσα μου».
Μια τεράστια πολιτιστική παρακαταθήκη
Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας της, κατάφερε να συνεργαστεί με τους πιο σημαντικούς συνθέτες της λαϊκής –και όχι μόνο– μουσικής. Η συνεργασία της με τον Βασίλη Τσιτσάνη ήταν καθοριστική όχι μόνο για να την εδραιώσει στο μουσικό στερέωμα αλλά και για να ανοίξει μπροστά της ένας δρόμος με σημαντικές συνεργασίες.
Με τη μοναδική της φωνή και ερμηνεία έδωσε ψυχή σε δεκάδες τραγούδια κι άλλων δημιουργών όπως των Παπαϊωάννου, Χιώτη, Μητσάκη, Καπλάνη, Βαμβακάρη, Καλδάρα, Χατζηχρήστου κ.ά. Η ίδια όμως, ως μια αντισυμβατική καλλιτέχνης, δεν επαναπαυόταν στα στενά όρια του λαϊκού τραγουδιού. Δεν δίστασε να συνεργαστεί και με δημιουργούς της έντεχνης σκηνής, όπως τους Ξαρχάκο, Σαββόπουλο, Μούτση, Ανδριόπουλο, Λάγιο κ.ά. χαρίζοντας εξίσου σημαντικές και συγκινητικές δημιουργίες.
Πολλοί είναι αυτοί που χαρακτηρίζουν την Σωτηρία Μπέλλου ως την τελευταία μεγάλη ρεμπέτισσα. Αναμφίβολα η απουσία της έχει αφήσει ένα μεγάλο κενό στον χώρο της λαϊκής μουσικής. Η φωνή της, οι ερμηνείες της και οι αγώνες που έδωσε ήταν αυτά που την έκαναν να κερδίσει των σεβασμό ενός λαού που αντιστεκόταν.
Η προσπάθεια των κυριάρχων μέσων που επιμένουν να την παρουσιάζουν ως «ιδιότροπη» και ταυτόχρονα την εντάσσουν ως κομμάτι της ελληνικής μουσικής ιστορίας, δεν αποτελούν τυχαία γεγονότα. Είναι η συνειδητή προσπάθεια που κάνουν προκειμένου από τη μια να εξαφανίσουν το αγωνιστικό της παρελθόν και από την άλλη να την ενσωματώσουν στο αφήγημά τους.
Ωστόσο, η φωνή της που θα ηχεί διαχρονικά, θα μας θυμίζει ότι η μουσική και οι αγώνες είναι δυο πράγματα που μπορούν να συμβαδίζουν στην πάλη που δίνουμε για έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο.
