Οι εικόνες της καταστροφής από τις ακτές της Χαλκιδικής, η είδηση ότι μια σφοδρή καλοκαιρινή μπόρα προκάλεσε όχι μόνο υλικές ζημιές αλλά και ανθρώπινα θύματα, άνοιξαν για άλλη μια φορά τη συζήτηση για το πόσο «φυσικές» είναι οι λεγόμενες φυσικές καταστροφές. Μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί οι ανθρώπινες απώλειες και οι σοβαρές φθορές σε κτίρια, καλλιέργειες και υποδομές; Ή πρόκειται για κάποιο «σπάνιο φαινόμενο» που κανείς δεν μπορούσε να περιμένει;
Υδροστρόβιλοι στην Ελλάδα
Το φαινόμενο των υδροστροβίλων δεν είναι κάτι πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα. Τους καλοκαιρινούς μήνες, εμφανίζονται συχνά σε παράκτιες περιοχές της χώρας, ανάμεσα στις οποίες και η Χαλκιδική. Στη συγκεκριμένη περιοχή, από την άνοιξη ως και το φθινόπωρο, οι ψυχροί βόρειοι άνεμοι συναντούν τους θερμούς νοτιάδες, δημιουργώντας συχνά υδροστροβίλους. Οι υδροστρόβιλοι, ή υδροσίφωνες, συχνά συνοδεύονται από καταιγίδες και προκαλούν άλλοτε ηπιότερες, άλλοτε σημαντικές ζημιές σε κτίρια, μικρά ή και μεγαλύτερα σκάφη και καλλιέργειες. Σε πολλές περιπτώσεις συμβαίνει κατά τη διάρκεια της εμφάνισης υδροστροβίλων, ποσότητες θαλάσσιου νερού να μεταφέρονται, παρασύροντας ακόμη και ψάρια, ή άλλους θαλάσσιους οργανισμούς και να καταλήγουν στη στεριά με τη μορφή βροχής.
Το αν το συγκεκριμένο φαινόμενο που έπληξε τη Χαλκιδική εμφανίζεται το τελευταίο διάστημα με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση και αν αυτό σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή, είναι κάτι που μέχρι στιγμής κανείς δεν μπορεί να τεκμηριώσει με ασφάλεια. Σε παγκόσμιο επίπεδο βέβαια, η υπερθέρμανση του πλανήτη συμβάλει αναμφισβήτητα στην ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων και των συνεπειών τους. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι τα ίδια τα καιρικά φαινόμενα είναι πρωτοφανή και πολύ περισσότερο δε δικαιολογεί την έλλειψη προετοιμασίας απέναντί τους.
Τουριστική «ανάπτυξη» της συμφοράς
Τις τελευταίες δεκαετίες η Χαλκιδική αποτελεί πόλο έλξης για μεγάλους αριθμούς τουριστών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Έτσι, οι τοπικοί επιχειρηματίες έχουν επιδοθεί σε ένα ρεσιτάλ άναρχης δόμησης καταλυμάτων, προκειμένου να μην αφήσουν τα κέρδη να πάνε χαμένα. Όχι μόνο έχουν γεμίσει οι ακτές με ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, κέντρα εστίασης και διασκέδασης, αλλά αυτό έχει γίνει με τον φτηνότερο δυνατό τρόπο, με κατασκευές που όπως φάνηκε δεν μπορούν να αντέξουν μια σφοδρή καλοκαιρινή καταιγίδα, πόσο μάλλον όταν συνοδεύεται από υδροστρόβιλο. Οι εικόνες από τις ξύλινες και λαμαρινένιες στέγες που κατέρρευσαν καταπλακώνοντας ανθρώπους είναι αρκετές για να καταλάβει κανείς το επίπεδο ασφάλειας αυτών των κατασκευών.
Όλα αυτά συνέβησαν σε μια περιοχή που δεν γνωρίζει για πρώτη φορά τέτοιου είδους φαινόμενα και για το λόγο αυτό, σε προηγούμενες εποχές οι κάτοικοι έχτιζαν τους οικισμούς τους σε ασφαλή απόσταση από τις ακτές. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα χωριά της περιοχής είναι χτισμένα στην ενδοχώρα, αρκετά χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Τα «χωριά» τα οποία βρίσκονται σήμερα στις ακτές, αποτελούν μια ατελείωτη παρέλαση από φτηνοκατασκευές: ξενοδοχεία, ταβέρνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, εκεί που κάποτε βρίσκονταν πολλά χιλιόμετρα παραλίας, ή ακόμη και χωράφια. Η εκμετάλλευση της φυσικής ομορφιάς της περιοχής από μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα, και η έλλειψη παρέμβασης από το κράτος στην δημιουργία ενός πλαισίου που θα μπορούσε να κάνει τον τουρισμό βιώσιμο οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση. Στην οποία βέβαια προσαρμόστηκαν και οι κάτοικοι που αξιοποίησαν και τις πιο απόμερες γωνίες γης για να βγάλουν ένα μεροκάματο από τον τουρισμό.
Η Χαλκιδική των «επενδύσεων»
Η τουριστική «ανάπτυξη» όμως δεν είναι ο μόνος κίνδυνος που απειλεί τη Χαλκιδική. Η γνωστή φωτογραφία από τα λύματα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων που διέρρευσαν στη θαλάσσια περιοχή του Στρατωνίου, τραβήχτηκε μετά από ισχυρή βροχόπτωση που τα μετέφερε στην ακτή. Αν μια ισχυρή βροχή μπορεί να προκαλέσει την διαρροή λυμάτων στη θάλασσα, μπορεί να φανταστεί κανείς τι μπορεί να προκαλέσει μια μεγαλύτερη φυσική καταστροφή όπως ένας σεισμός. Η περιοχή είναι σεισμική, και τα φράγματα που θέλει να φτιάξει η Eldorado έχουν ύψος 5 φορές όσο ο Λευκός Πύργος! Μάλιστα, πολλές φορές ένας από τους λόγους της κατάρρευσης των φραγμάτων είναι οι ισχυρές βροχοπτώσεις που τα γεμίζουν με μεγαλύτερο φόρτο υγρών.
Υπάρχουν περιοχές που είναι πιο «ευαίσθητες» από άλλες σε συγκεκριμένα φυσικά φαινόμενα. Οι περιοχές με ξηρό και ζεστό κλίμα και δασικές εκτάσεις, κινδυνεύουν περισσότερο από δασικές πυρκαγιές. Οι παράκτιες περιοχές είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν φαινόμενα όπως οι υδροστρόβιλοι, στα ορεινά είναι πιο συχνά τα φαινόμενα των έντονων χιονοπτώσεων και των κυμάτων ψύχους, ενώ κάποιες περιοχές είναι πιο ενεργές σεισμικά από άλλες. Η πρόοδος της επιστήμης σήμερα, μας επιτρέπει να περιμένουμε συγκεκριμένα φυσικά φαινόμενα σε συγκεκριμένες περιοχές και να θωρακίσουμε το περιβάλλον και την ανθρώπινη ζωή απέναντί τους. Αντί να αξιοποιηθεί αυτή η γνώση και να γίνουν επεμβάσεις προστασίας των πληθυσμών αυτών των περιοχών, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.
Μικρότερες ή μεγαλύτερες «επενδύσεις» ξεφυτρώνουν συνήθως στο πιο ακατάλληλο και επικίνδυνο σημείο, στο όνομα της «ανάπτυξης». Από τουριστικές εγκαταστάσεις, μέχρι φαραωνικά έργα όπως οι εξορύξεις στις Σκουριές, η μόνη ουσιαστική μελέτη που προηγείται των επιχειρηματικών σχεδίων, είναι αυτή που σχετίζεται με τα κέρδη των «επενδυτών». Και όσο μεγαλύτερη είναι η «επένδυση», τόσο σοβαρότερες θα είναι οι επιπτώσεις, όταν η περιοχή θα βρεθεί αντιμέτωπη με κάποιο έντονο φυσικό φαινόμενο. Αυτή είναι η «ανάπτυξη» που οραματίζονται όλοι όσοι θεωρούν τα κέρδη τους σημαντικότερα από την επιβίωση ολόκληρων τοπικών κοινωνιών.
Στον αντίποδα, οι κοινωνίες οφείλουν να σχεδιάσουν την λειτουργία, την δόμηση τους και την οικονομική τους δραστηριότητα με σεβασμό στο περιβάλλον, με τρόπο βιώσιμο, και με κριτήριο το συλλογικό συμφέρον των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων της περιοχής.
