Σε μια προσπάθεια να δώσει μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί αυτή τη στιγμή στην παγκόσμια οικονομία, η διευθύνουσα σύμβουλος της Citigroup Τζέιν Φρέιζερ δήλωσε ότι ο όμιλος έχει επικεντρωθεί σε αυτό που η ίδια αποκαλεί
τα «τρία Ρο» (the «three Rs»): Ρωσία, επιτόκια και ύφεση (Russia, Rates and Recession).
Αυτή η δήλωση συνοψίζει τους φόβους του μεγάλου κεφαλαίου, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία συνδέεται με την ενεργειακή κρίση, και το πρόβλημα του χρέους με την αύξηση των επιτοκίων και την προοπτική ύφεσης της οικονομίας.
Σε παρόμοιο πλαίσιο, σε έρευνα της Bank of America στην οποία συμμετείχαν 259 στελέχη επιχειρήσεων τα οποία διαχειρίζονται πλούτο αξίας 722 δισεκατομμυρίων δολαρίων, οι τέσσερις μεγαλύτεροι κίνδυνοι που σημείωσαν οι επενδυτές ήταν οι εξής:
«Πληθωρισμός, παγκόσμια ύφεση, κεντρικές τράπεζες που επιθετικά αυξάνουν τα επιτόκια και συστημικές χρεοκοπίες ».
Ο πληθωρισμός δαγκώνει
Σύμφωνα με ανάλυση του Ερευνητικού Κέντρου «Pew», τα ποσοστά πληθωρισμού έχουν διπλασιαστεί σε 37 από τις 44 προηγμένες οικονομίες τα τελευταία δύο χρόνια. Στην πραγματικότητα, το ποσοστό πληθωρισμού στις περισσότερες χώρες σήμερα είναι υψηλότερο από ό,τι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ο πληθωρισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο κινείται σε επίπεδα-ρεκόρ της τάξης του 9% και αυξάνεται. Η μεγαλύτερη σχετική αύξηση του πληθωρισμού μεταξύ των χωρών της G7 σημειώθηκε στη Γερμανία, όπου ανέβηκε στο 7,4% – το υψηλότερο ποσοστό των τελευταίων 50 ετών. Ο ετήσιος πληθωρισμός στις ΗΠΑ έφτασε στο 9,1% τον Ιούνιο, το υψηλότερο ποσοστό από τον Νοέμβριο του ’81. Αυτό οδήγησε τον διευθύνοντα σύμβουλο της Goldman Sachs, Ντέιβιντ Σόλομον, να δηλώσει ότι:
«ο πληθωρισμός είναι πια “βαθιά ριζωμένος” στην αμερικανική οικονομία και επηρεάζει τις οικονομικές συνθήκες σε πολλά μέτωπα».
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι υπάρχει ένα στοιχείο πανικού στους αστούς αναλυτές. Ο πληθωρισμός είναι κάτι που πίστευαν ότι είχαν καταφέρει να ελέγξουν για πάντα – αλλά τώρα επιστρέφει για να τους στοιχειώσει.
Για όσους αναρωτιούνται γιατί ο πληθωρισμός είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα για τους καπιταλιστές, υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι:
Ο πρώτος είναι ότι ο πληθωρισμός δημιουργεί ένα περιβάλλον αστάθειας και αβεβαιότητας που δεν ενθαρρύνει τις επενδύσεις. Οι καπιταλιστές δεν μπορούν να προβλέψουν τις τελικές τιμές πώλησης των αγαθών που παράγουν, δεν μπορούν να προβλέψουν το επίπεδο των μισθών, δεν μπορούν να προβλέψουν τις ακριβείς τιμές των πρώτων υλών και της ενέργειας και δεν μπορούν να προβλέψουν το κόστος δανεισμού. Εν ολίγοις, ο πληθωρισμός δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στη λειτουργία του συστήματος.
Ο δεύτερος είναι ότι ο πληθωρισμός αποτελεί γενικά έναν πρόσθετο παράγοντα που συμβάλει στην κοινωνική αναταραχή. Οι εργαζόμενοι και τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα αναγκάζονται να βγουν στους δρόμους για να διεκδικήσουν μειώσεις στις τιμές και καλύτερους μισθούς προκειμένου να αντιμετωπίσουν το αυξανόμενο κόστος ζωής. Οι καπιταλιστές είναι φυσικό να ανησυχούν για τις συνέπειες τέτοιων εξελίξεων, αν αυτές ξεφύγουν από τον έλεγχό τους.
Αρκετή συζήτηση γίνεται σχετικά με το γιατί ο πληθωρισμός αυξήθηκε τόσο πολύ το τελευταίο διάστημα. Μια πλήρης ανάλυση του φαινομένου του πληθωρισμού ξεφεύγει από το πλαίσιο αυτού του άρθρου. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η εισροή τεράστιων χρηματικών ποσών στις οικονομίες κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης (της κρίσης δηλαδή του ‘07-’08) και της πανδημίας του Covid, έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Βέβαια, οι σημαντικότεροι παράγοντες σε αυτή τη συγκυρία είναι η ενεργειακή κρίση και οι κλυδωνισμοί των εφοδιαστικών αλυσίδων.
Μιλώντας για τα σοκ στις αλυσίδες εφοδιασμού, οι διεργασίες προς την κατεύθυνση ενός διπολικού κόσμου που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του νέου Ψυχρού Πολέμου, ιδίως μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, καθιστούν τις διαδικασίες παραγωγής πολύ πιο περίπλοκες. Έτσι, η μέθοδος παραγωγής «Just-in-time» (JIT – σύστημα ακριβούς προγραμματισμού της παραγωγής και παράδοσης των προϊόντων και των πρώτων υλών), όπως την ξέραμε, φτάνει στο τέλος της. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αναγκάζονται πλέον να αναζητήσουν και να έχουν δύο ή περισσότερες εναλλακτικές επιλογές για τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, σε περίπτωση που η πρώτη τους επιλογή καταρρεύσει λόγω οικονομικών ή γεωπολιτικών παραγόντων. Αναγκάζονται επίσης να γεμίσουν με αποθέματά τις αποθήκες τους, προκειμένου να έχουν επάρκεια σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Από την άλλη, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ορισμένες από τις πρόσφατες αυξήσεις των τιμών που έχουν σημειωθεί, είναι καθαρά κερδοσκοπικές. Πρόσφατα, ο Έλον Μάσκ της Τέσλα δήλωσε:
«Λοιπόν, έχουμε αυξήσει τις τιμές μας αρκετές φορές. Ειλικρινά, βρίσκονται σε τέτοια επίπεδα που μας εκθέτουν».
Για κάποιους από αυτούς οι αυξήσεις στις τιμές μπορεί απλά να τους εκθέτουν, αλλά για την πλειοψηφία του πληθυσμού του πλανήτη είναι αφόρητες…
Τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία είναι τα κέρδη των μεγάλων πετρελαϊών εταιρειών το πρώτο τρίμηνο του 2022. Οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες είχαν κέρδη 100 δισ. δολάρια μόνο τους πρώτους τρεις μήνες του 2022, σημειώνοντας μέση αύξηση 127% σε ετήσια βάση, ενώ ορισμένες είχαν αύξηση πάνω από 300%! Έτσι, τουλάχιστον ένα μέρος των πρόσφατων αυξήσεων των τιμών που πληρώνουν οι καταναλωτές «στην αντλία» δεν οφείλεται στην «αύξηση των τιμών που προκάλεσε ο Πούτιν» (όπως είπε ο Τζο Μπάιντεν), αλλά στην ασίγαστη όρεξη των μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών για όλο και περισσότερα κέρδη.
Έχει ανοίξει μια συζήτηση σχετικά με το πώς μπορεί να τιθασευτεί ο πληθωρισμός και οι οικονομολόγοι χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα: στα «περιστέρια» (doves) και τα «γεράκια» (hawks). Τα περιστέρια είναι κυρίως οι νεοκεϋνσιανοί και τα γεράκια οι νεοφιλελεύθεροι. Όπως συνήθως, και οι δύο κάνουν λάθος στην ανάλυσή τους, αλλά και στις δύο προσεγγίσεις υπάρχει μια δόση αλήθειας.
Και τα δύο στρατόπεδα συμφωνούν ότι θα πρέπει να υπάρξει αύξηση των επιτοκίων προκειμένου να μειωθεί ο πληθωρισμός. Το σημείο διαφοράς είναι πόση αύξηση και για πόσο χρονικό διάστημα.
Οι νεοκεϋνσιανοί έχουν δίκιο όταν επισημαίνουν ότι το να προκαλείται ύφεση στην οικονομία με σκοπό να μειωθεί ο πληθωρισμός, είναι σαν να σκοτώνεις έναν ασθενή για να αποφύγεις κάποιες παρενέργειες. Από την άλλη πλευρά, οι νεοφιλελεύθεροι έχουν δίκιο όταν επισημαίνουν ότι χωρίς την καταστροφή ενός τμήματος της παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας δεν υπάρχει διέξοδος από την κρίση. Και τα δύο αυτά στρατόπεδα παίρνουν ως δεδομένο το σημερινό καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα (άρα οι προτάσεις τους κινούνται εντός αυτού του πλαισίου) και γι’ αυτό καταλήγουν και οι δύο σε αδιέξοδο. Από τη σκοπιά της εργατικής τάξης, και οι δύο πλευρές αναζητούν διαφορετικούς τρόπους για να φορτώσουν το βάρος στις πλάτες των εργαζομένων.
Το γεγονός είναι ότι στη δημόσια σφαίρα και στα θεσμικά όργανα λήψης αποφάσεων, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές ανακάμπτουν και πάλι, μετά τις οπισθοχωρήσεις που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Κάποιες δυνάμεις της Αριστεράς έσπευσαν να κηρύξουν το «τέλος» του νεοφιλελευθερισμού, ωστόσο γίνεται όλο και πιο σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Αύξηση των επιτοκίων
Ο Γουίλιαμ ΜακΤσέσνι Μάρτιν (William McChesney Martin), ο οποίος ήταν πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) από το ’51 έως το ’70, είχε δηλώσει τότε ότι η δουλειά της FED είναι:
«να παίρνει το μπολ με το παντς μόλις το πάρτι ξεκινάει»,
δηλαδή, να αυξάνει τα επιτόκια ακριβώς όταν η οικονομία αρχίζει να «υπερθερμαίνεται».
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όμως σήμερα οι καπιταλιστές είναι ότι η κατάσταση στην οικονομία δύσκολα μοιάζει με πάρτι, μετά την κρίση του ’07-’08, μια δεκαετία χαμηλής ανάπτυξης, την κρίση του κορονοϊού και τώρα τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Το γεγονός ότι αναγκάζονται να αυξήσουν σημαντικά τα επιτόκια, παρόλο που η παγκόσμια οικονομία οδεύει προς επιβράδυνση, έχει προκαλέσει φόβους για την εμφάνιση του φαινομένου του στασιμοπληθωρισμού, δηλαδή μιας περιόδου στασιμότητας της οικονομίας σε συνδυασμό με υψηλό πληθωρισμό, όπως ακριβώς είχαμε τη δεκαετία του ’70.
Οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες προχώρησαν σε επιθετική αύξηση των επιτοκίων. Η FED, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη αύξηση από το ’94. Τα επίπεδα των επιτοκίων έχουν αυξηθεί από το μηδέν σε μια περιοχή άνω του 3% (ο ΟΟΣΑ, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, αναμένει ότι τα επιτόκια των ΗΠΑ θα είναι άνω του 3,5% μέχρι το επόμενο έτος). Η ιδέα πίσω από αυτή την πολιτική είναι να περιοριστεί η ζήτηση μέσω της απομάκρυνσης χρημάτων από την αγορά, προκειμένου να ελεγχθεί ο πληθωρισμός. Η μείωση της ζήτησης θα παίξει βέβαια ρόλο στην ανάσχεση του πληθωρισμού, αλλά από μόνη της δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα του πληθωρισμού. Όπως εξηγήσαμε προηγουμένως, η αύξηση της ζήτησης δεν ήταν ο κύριος λόγος για την πρόσφατη αύξηση του πληθωρισμού.
Ένα τμήμα του κατεστημένου και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης προβάλλουν την άποψη ότι υπάρχει ένα ανοδικό «σπιράλ μισθών-τιμών» που ευθύνεται για την αύξηση του πληθωρισμού. Αυτό είναι απλά εξωφρενικό! Οι μισθοί αυξάνονται με πολύ χαμηλότερο ρυθμό από τον πληθωρισμό αυτή τη στιγμή. Στις ΗΠΑ, η αύξηση των μισθών είναι περίπου 4% ενώ ο πληθωρισμός είναι στο 9%! Αυτό σημαίνει ότι οι μισθοί στην πραγματικότητα περιορίζουν τον πληθωρισμό, και δεν τον αυξάνουν!
Παράλληλα, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με ανάλυση του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής (EPI), η αξία του ομοσπονδιακού κατώτατου μισθού στις ΗΠΑ έχει φτάσει στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 66 ετών, δηλαδή από τον Φεβρουάριο του 1956! Οι ΗΠΑ διανύουν σήμερα τη μεγαλύτερη περίοδο χωρίς αύξηση του πραγματικού κατώτατου μισθού από τότε που το Κογκρέσο καθιέρωσε τον ομοσπονδιακό κατώτατο μισθό το 1938!
Συνεπώς, δεν ευθύνονται οι εργαζόμενοι για την αύξηση του πληθωρισμού, άρα δεν θα πρέπει να είναι αυτοί που θα τον πληρώσουν! Πρόκειται ξεκάθαρα για μια προσπάθεια μετακύλισης ευθυνών, μέσω της οποίας οι καπιταλιστές θέλουν να εκφοβίσουν τους εργαζόμενους ώστε να σταματήσουν να αγωνίζονται για καλύτερους μισθούς και να περιορίσουν τις νεοκεϋνσιανές «πληθωριστικές πολιτικές». Δεν είναι τυχαίο ότι έχει ανοίξει μια δημόσια συζήτηση για τις πολιτικές του «Βόλκερ σοκ» (Volcker shock) της δεκαετίας του ’70 και τα «πλεονεκτήματά» του. Πράγματι, ο Πολ Βόλκερ, ως πρόεδρος της FED ήταν καθοριστικός παράγοντας στην εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών για την αντιστροφή των προηγούμενων κυρίαρχων κεϋνσιανών μέτρων, προκαλώντας μαζική ανεργία και ύφεση προκειμένου να μειωθεί ο πληθωρισμός.
Η ενεργειακή κρίση δεν θα κοπάσει
Η ενεργειακή κρίση, η οποία αποτελεί σημαντικό στοιχείο της τρέχουσας φάσης της καπιταλιστικής κρίσης, δεν πρόκειται να λήξει σύντομα. Στην Ευρώπη υπάρχουν έντονοι φόβοι για το τι πρόκειται να συμβεί κατά τη διάρκεια του χειμώνα εάν ο Πούτιν αποφασίσει να κλείσει εντελώς τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου. Σε ένα πρόσφατο άρθρο της, η εφημερίδα Guardian γράφει:
«Μπορεί η Ευρώπη να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο μέχρι το χειμώνα;
»Αποκλείεται. Πριν από τον πόλεμο, η Ρωσία προμήθευε το 40% του φυσικού αερίου της Ευρώπης».
Η Goldman Sachs υπολογίζει ότι αν σταματήσει πλήρως η προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ρωσία, η οικονομία της ΕΕ θα συρρικνωθεί κατά 2,2%.
Το πρόσφατο σχέδιο της ΕΕ, με τίτλο «Εξοικονομήστε φυσικό αέριο για να έχουμε έναν ασφαλή χειμώνα», το οποίο συνιστά σε όλα τα κράτη μέλη να μειώσουν τη χρήση φυσικού αερίου κατά 15%, δημιούργησε τριγμούς μεταξύ της Γερμανίας και των κρατών της περιφέρειας. Οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς γράφουν
«Η Ισπανίδα υπουργός Ενέργειας Τερέζα Ριμπέρα αναφέρθηκε ειρωνικά προς τη Γερμανία, η οποία βασίζεται στις ρωσικές προμήθειες για περισσότερο από το μισό της κατανάλωσης φυσικού αερίου: “Σε αντίθεση με άλλες χώρες, εμείς οι Ισπανοί δεν έχουμε ζήσει πάνω από τις δυνατότητές μας, από ενεργειακή άποψη”».
Όταν μιας Ισπανή υπουργός ειρωνεύεται τη Γερμανία, αυτό αποτελεί ένα ξεκάθαρο σημάδι σοβαρών διαιρέσεων εντός του κατεστημένου της ΕΕ.
Το ευρωπαϊκό κατεστημένο αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα στην προσπάθειά του να μειώσει την ενεργειακή του εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Μια λύση που συζητείται, η στροφή στις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από τις ΗΠΑ, δεν είναι ρεαλιστική βραχυπρόθεσμα, καθώς οι σταθμοί αποθήκευσης υγροποιημένου φυσικού αερίου χρειάζονται 2-3 χρόνια για να κατασκευαστούν. Και ακόμη και τότε, θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το ζήτημα του πόσο γρήγορα και με ποιο κόστος μπορούν οι παραγωγοί σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ να αυξήσουν την παραγωγή τους. Ο συνδυασμός κόστους και σφιχτών χρονοδιαγραμμάτων δημιουργεί επίσης προβλήματα σε διάφορα έργα που σχεδιάζονται (υπάρχει ακόμη και συζήτηση για την άμεση κατασκευή ενός αγωγού από τη Νιγηρία). Το δεύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι η απροθυμία των χωρών του ΟΠΕΚ (Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών) να αυξήσουν σημαντικά την παραγωγή, διότι όπως έχουν τα πράγματα τώρα, δεν έχουν κανένα κίνητρο να το κάνουν – έχουν κέρδη ρεκόρ και δεν θέλουν η μεγαλύτερη προσφορά να ρίξει τις τιμές. Και, φυσικά, τα νέα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου χρειάζονται χρόνο για να αναπτυχθούν και δεν μπορούν να δώσουν μια γρήγορη λύση στην κατάσταση.
Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι εκμεταλλεύεται την κρίση. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, ταρωσικά έσοδα αυξήθηκαν τον Μάιο, παρά την υποχώρηση του όγκου των εξαγωγών της λόγω των κυρώσεων.
«Οι εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και καυσίμων από την Κίνα αυξήθηκαν κατά σχεδόν 250.000 βαρέλια ημερησίως τον Μάιο, ξεπερνώντας για πρώτη φορά τα 2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, με την Ινδία να παίρνει τη θέση της Γερμανίας ως υπ’ αριθμόν δύο προορισμός για τις ρωσικές εξαγωγές τους τελευταίους μήνες».
Είναι σαφές ότι η κούρσα για τα ορυκτά καύσιμα θα συνεχιστεί και αυτό θα παίξει σημαντικό ρόλο στην επερχόμενη κρίση, το ακριβές βάθος της οποίας θα εξαρτηθεί από την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία και της γενικότερης σύγκρουσης ΗΠΑ-Κίνας. Σε κάθε περίπτωση, η Δύση πληρώνει βαρύ τίμημα εξαιτίας του πολέμου.
Δεν είναι η έμφαση αυτού του άρθρου να αναφερθεί στις περιβαλλοντικές πτυχές που συνδέονται με την ενεργειακή κρίση, αλλά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμηθούν. Η πρόσφατη επιστροφή στη χρήση ορυκτών καυσίμων είναι εγκληματική, από την πλευρά της κλιματικής αλλαγής. Η «επανάκαμψη» του άνθρακα, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου έχει καταστήσει στην πραγματικότητα τον στόχο της συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμό Κελσίου, εντελώς μη ρεαλιστικό, καθώς θα απαιτούσε την κορύφωση των εκπομπών μέχρι το 2025.
Το Χρέος σε ιστορικά επίπεδα
Όπως προκύπτει από το παραπάνω γράφημα, το πρόβλημα του χρέους (τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού) είναι πιο έντονο από ποτέ. Το παγκόσμιο χρέος ανέρχεται σήμερα στο 256% του παγκόσμιου ΑΕΠ! Αυτό είναι εντελώς πρωτοφανές! Για να δώσουμε το πλαίσιο αυτού του αριθμού, το 1950, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν όλα τα εμπόλεμα κράτη είχαν πάρει δάνεια για να ανταπεξέλθουν στις πολεμικές απαιτήσεις, το παγκόσμιο χρέος ήταν στο 100% του παγκόσμιου ΑΕΠ! Το βάρος του χρέους θέτει σαφή όρια στις πολιτικές που μπορούν να εφαρμόσουν οι καπιταλιστές προκειμένου να αποφύγουν την ύφεση, και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις λεγόμενες αναπτυσσόμενες οικονομίες αλλά και για τις βιομηχανικές.
Εκτός του ότι θα λειτουργήσει ως ανάχωμα στη δημοσιονομική πολιτική, αυτό το βουνό χρέους, σε συνδυασμό με την αύξηση των επιτοκίων, θα ωθήσει σίγουρα αρκετές οικονομίες προς τη χρεοκοπία.
Για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, το δημόσιο χρέος της Ιταλίας ανέρχεται στο 150% του ΑΕΠ της (δηλαδή πάνω από 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια) και έχει φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ. Σε μια προσπάθεια να αποφύγει μια νέα κρίση χρέους, η ΕΚΤ εισήγαγε το «μέσο προστασίας της μετάδοσης» (Transmission Protection Instrument – TPI), το οποίο σημαίνει ότι η ΕΚΤ μπορεί να αγοράσει μεγάλες ποσότητες ομολόγων της Ιταλίας, προκειμένου να διατηρήσει τα ιταλικά επιτόκια σε λογικά επίπεδα. Αλλά θα το κάνει αυτό μόνο αν πληρούνται μια σειρά από αυστηρές προϋποθέσεις, όπως αναφέρει η New York Post. Οι αυστηροί όροι, όπως έγινε σαφές στην προηγούμενη κρίση χρέους μετά την ύφεση του 2008-9, είναι η προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων, η σκληρή λιτότητα κλπ που οδηγούν σε οικονομική καταστροφή.
Το πρόβλημα του χρέους δεν επηρεάζει μόνο τα κράτη αλλά και τις επιχειρήσεις. Η Μόργκαν Στάνλεϊ (Morgan Stanley) υπολογίζει ότι το 16% των αμερικανικών επιχειρήσεων είναι «ζόμπι» (υπερχρεωμένες εταιρείες που κρέμονται από μια κλωστή). Το Bloomberg αναφέρει ότι τα χρέη των εταιρειών-ζόμπι ανέρχονται σε 900 δισεκατομμύρια δολάρια.
Το φαινόμενο των εταιριών ζόμπι δεν είναι αμερικανικό. Τα «ζόμπι» αντιπροσωπεύουν πάνω από το 20% των ευρωπαϊκών εταιρειών σύμφωνα με την DW.
Τα υψηλά επιτόκια (δηλαδή το τέλος της εποχής του «φθηνού χρήματος») θα καταστήσουν πολύ πιο δύσκολο για τις εταιρείες αυτές να αναχρηματοδοτήσουν τα χρέη τους, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αθέτηση πληρωμών – κάτι που με τη σειρά του θα σημαίνει μαζικές απολύσεις εργαζομένων.
Μπροστά σε μια παγκόσμια επιβράδυνση
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να μειωθεί κατά το ήμισυ φέτος από 6,1% το 2021 σε 3,2% το 2022. Σε έρευνα της Wall Street Journal, οι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει 44% πιθανότητα ύφεσης τους επόμενους 12 μήνες, επίπεδο που συνήθως παρατηρείται μόνο στα πρόθυρα πραγματικών υφέσεων.
Όπως αναφέρει ο μαρξιστής οικονομολόγος Michael Roberts
«Οι μεγάλες οικονομίες πλησιάζουν προς την ύφεση, αν δεν έχουν μπει ήδη… Οι τελευταίες έρευνες για την επιχειρηματική δραστηριότητα, που ονομάζονται Δείκτες Διαχειριστών Προμηθειών (PMI), δείχνουν ότι τόσο η Ευρωζώνη όσο και οι ΗΠΑ βρίσκονται πλέον σε έδαφος συρρίκνωσης (δηλαδή κάτω από το 50). Οι σύνθετοι Δείκτες Διαχειριστών Προμηθειών (που συνυπολογίζουν τόσο τη μεταποίηση όσο και τις υπηρεσίες) για τις μεγάλες οικονομίες τον Ιούλιο δείχνουν:
ΗΠΑ 47,5 (συρρίκνωση)
Ευρωζώνη 49,4 (συρρίκνωση)
Ιαπωνία 50,6 (επιβράδυνση της επέκτασης)
Γερμανία 48,0 (συρρίκνωση)
Ηνωμένο Βασίλειο 52,8 (επιβράδυνση της επέκτασης)»
Η επιβολή μέτρων (δηλαδή η αύξηση των επιτοκίων για τη μείωση της ρευστότητας) επιδεινώνει αυτές τις τάσεις. Ακόμη και ο πρόεδρος της FED Τζερόμ Πάουελ παραδέχθηκε ότι μια «ήπια προσγείωση είναι πολύ δύσκολη». Το πόσο μακριά θα προχωρήσουν σε αυτόν τον δρόμο και για πόσο καιρό, είναι αδύνατο να προβλεφθει. Είναι δύσκολο να γίνουν ακριβείς προβλέψεις όσον αφορά την οικονομία. Αλλά η πορεία των γεγονότων δείχνει σαφώς προς την κατεύθυνση του βαθέματος της κρίσης.
Η εξίσωση που πρέπει να λύσουν οι καπιταλιστές είναι πολύ δύσκολη. Σε αυτό προστίθεται το γεγονός ότι η δύναμη της Δύσης έχει διαβρωθεί. Είναι άλλο πράγμα το τι θέλουν να κάνουν (να περιορίσουν τον πληθωρισμό χωρίς να μπουν σε ύφεση) και άλλο πράγμα τι μπορούν να κάνουν.
«Η θέληση του καπιταλιστή είναι σίγουρα να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερα. Αυτό που πρέπει να κάνουμε δεν είναι να μιλήσουμε για τη θέλησή του, αλλά να διερευνήσουμε την εξουσία του, τα όρια αυτής της εξουσίας και τον χαρακτήρα αυτών των ορίων.»
Το γεγονός είναι ότι οι καπιταλιστές δεν μπορούν να τα έχουν όλα δικά τους. Στη δεκαετία του ’30, ο Χούγκο Στίννες, ένας Γερμανός βιομήχανος υποστήριξε τους Ναζί, είπε ότι:
«…η επιλογή ήταν μεταξύ πληθωρισμού και επανάστασης».
Σήμερα, οι καπιταλιστές δεν φοβούνται μια επανάσταση που θα ανατρέψει το σύστημά τους- ως εκ τούτου, έχουν επικεντρωθεί στη μείωση του πληθωρισμού, ακόμη και αν το κόστος είναι μεγάλο. Αλλά το «κόστος» θα πληρωθεί κάποια στιγμή – οι κοινωνικές εκρήξεις θα έρθουν αναπόφευκτα στο προσκήνιο την επόμενη περίοδο.
Πώς να πολεμήσουμε το «τέρας» του πληθωρισμού, του χρέους και της ύφεσης
Η αντίδραση της εργατικής τάξης στην επερχόμενη κρίση θα είναι διαφορετική από την αντίδραση της στην κρίση του κορονοϊού. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, υπήρχε ένα ευρέως διαδεδομένο αίσθημα ότι ο ιός ευθύνεται για την κρίση. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις επενέβησαν με κάποια κεϋνσιανά μέτρα για να αποτρέψουν τις χειρότερες επιπτώσεις της. Σήμερα, για τους περισσότερους ανθρώπους είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η κρίση προκλήθηκε από τον αγώνα για παγκόσμια κυριαρχία μεταξύ των καπιταλιστικών δυνάμεων, ενώ υπάρχει πολύ χαμηλή υποστήριξη για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Επιπλέον, ο πληθωρισμός διαβρώνει το εισόδημα και οι κυβερνήσεις επιτίθενται στο βιοτικό επίπεδο.
Κοινωνικές εκρήξεις σημειώθηκαν ήδη στη Σρι Λάνκα, την Τυνησία, το Περού, το Πακιστάν.
Ο Ντέιβιντ Μπίσλι, διευθυντής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ, περιέγραψε την κατάσταση ως εξής:
«Ακόμη και πριν από την κρίση στην Ουκρανία, αντιμετωπίζαμε μια πρωτοφανή παγκόσμια επισιτιστική κρίση… Τότε, νομίζαμε ότι δεν θα μπορούσε η κατάσταση να γίνει χειρότερη, αλλά αυτός ο πόλεμος ήταν καταστροφικός».
Και πρόσθεσε:
«…ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν από “χρόνια πείνα” είχε αυξηθεί από 650 εκατομμύρια σε 810 εκατομμύρια τα τελευταία πέντε χρόνια… ο αριθμός των ανθρώπων που βιώνουν “σοκ πείνας” είχε αυξηθεί από 80 εκατομμύρια σε 325 εκατομμύρια την ίδια περίοδο. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σε επίπεδα κρίσης και επισιτιστικής ανασφάλειας, όρος που σημαίνει πως βρίσκονται σε μια “πορεία προς την πείνα και δεν ξέρουν από πού θα έρθει το επόμενο γεύμα τους”…
»… μετά την οικονομική κατάρρευση του 2007-09, ξέσπασαν συγκρούσεις και άλλες αναταραχές σε 48 χώρες σε όλο τον κόσμο, καθώς οι τιμές των εμπορευμάτων και ο πληθωρισμός αυξήθηκαν… Οι οικονομικοί παράγοντες που έχουμε σήμερα είναι πολύ χειρότεροι από αυτούς που είδαμε πριν από 15 χρόνια.»
Αν η κρίση δεν αντιμετωπιστεί, είπε, θα οδηγήσει σε:
«πείνα, αποσταθεροποίηση των εθνών και μαζική μετανάστευση».
Και κατέληξε:
«Είναι μια πολύ, πολύ τρομακτική περίοδος. Θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μια κόλαση επί της γης αν δεν αντιδράσουμε άμεσα».
Είναι γεγονός ότι ο συνδυασμός πληθωρισμού, οικονομικής επιβράδυνσης και χρέους θα σπρώξει τους ανθρώπους να αγωνιστούν. Για να έχουν νόημα όμως οι αγώνες και τα κινήματα και για να πετύχουν νίκες, χρειάζεται να έχουν συγκεκριμένες διεκδικήσεις και στόχους. Παρακάτω παρουσιάζουμε μια σειρά από αιτήματα πάλης που μπορούν να υιοθετηθούν από κινήματα, συνδικάτα και ομάδες που συμμετέχουν στον αγώνα. Προφανώς, σε διαφορετικές χώρες επικρατούν διαφορετικές συνθήκες. Μια τέτοια πρόταση όμως μπορεί να χρησιμεύσει για να ανοίξει ο διάλογος μέσα στο κίνημα για ένα τέτοιο ή αντίστοιχο πρόγραμμα.
Αγωνιζόμαστε για:
- Καθιέρωση της αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, δηλαδή της αυτόματησ αντιστάθμισης του πληθωρισμού στους μισθούς με αυξήσεις
- Εθνικοποίηση του κλάδου της ενέργειας για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων, την αφαίρεση του κέρδους για τη μείωση των τιμών και την οργάνωση μιας πραγματικής πράσινης μετάβασης
- Επιτροπές δράσης των εργαζομένων και της κοινωνίας των πολιτών για την παρακολούθηση των μισθών και την εφαρμογή ελέγχου των τιμών
- Διαγραφή του δημόσιου χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών, ελάφρυνση/επιδότηση του χρέους των εργαζομένων και των μικρών επιχειρήσεων, εθνικοποίηση των τραπεζών
- Προοδευτική και υψηλή φορολόγηση των κερδών για τη χρηματοδότηση των δημόσιων δαπανών και των κοινωνικών υπηρεσιών
- Ένα σχέδιο δημοσίων επενδύσεων για την αποκατάσταση των υποδομών και των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας
- Εθνικοποίηση των στρατηγικών τομέων της οικονομίας, υπό τον έλεγχο και τη διαχείριση των εργαζομένων, έτσι ώστε να καταστεί δυνατός ο σχεδιασμός της οικονομίας προς όφελος της πλειοψηφίας και όχι των κερδών των υπερπλουσίων.
- Να παλέψουμε ενάντια στον πόλεμο που προκαλεί συνεχή αιμορραγία σε όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές με καταστροφικές συνέπειες για τον πλανήτη.
