Στις 14/2 το κτίριο στο οποίο στεγάζεται το τσέχικο Υπουργείο Περιβάλλοντος στην Πράγα έμεινε για περίπου μισή ώρα χωρίς νερό. Διαδηλωτές, περιβαλλοντικές οργανώσεις και κάτοικοι της περιοχής που βρίσκεται κοντά στο ανθρακωρυχείο Turow στα σύνορα με την Πολωνία, διέκοψαν την υδροδότηση του κτιρίου στα πλαίσια διαμαρτυρίας ενάντια στη συνέχιση της λειτουργίας του ορυχείου.
Με αυτή τη συμβολική διαμαρτυρία προσπάθησαν να δείξουν έστω και για λίγη ώρα σε αυτούς που υποτίθεται ότι φροντίζουν το περιβάλλον της χώρας, πως είναι να ζεις χωρίς νερό. Γιατί η λειτουργία του γιγάντιου ορυχείου, ανάμεσα σε άλλους σοβαρούς περιβαλλοντικούς κινδύνους, είναι υπεύθυνη για την κατασπατάληση των υπόγειων υδάτων της περιοχής.
Οι κυβερνήσεις συμφώνησαν να συνεχίσουν την καταστροφή…
Το ορυχείο που βρίσκεται στην άλλη μεριά των συνόρων, ανήκει δηλαδή στην Πολωνία και αποτελεί εδώ και χρόνια «κόκκινο πανί» για τους κατοίκους της περιοχής. Ο λόγος είναι ότι η λειτουργία του έχει άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την καθημερινότητά τους.
Για αρκετά χρόνια επίσης, η κυβέρνηση της Τσεχίας βρισκόταν σε δικαστική διαμάχη με την κυβέρνηση της Πολωνίας, ακριβώς εξαιτίας αυτών των επιπτώσεων.
Τον Μάη του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διέταξε τον τερματισμό λειτουργίας του ορυχείου, κάτι που ωστόσο δεν συνέβη, με αποτέλεσμα τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους να παρθεί νέα απόφαση για πρόστιμο 500.000 ευρώ για κάθε μέρα λειτουργίας του!
Πρόσφατα, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα δεσμεύσει 15 εκατομμύρια ευρώ από τα ευρωπαϊκά κονδύλια που προορίζονται για την Πολωνία. Αυτό το ποσό αντιστοιχεί σε ένα μέρος μόνο των απλήρωτων προστίμων και η κυβέρνηση της Πολωνίας δηλώνει ότι θα προσφύγει ενάντια στην απόφαση.
Ωστόσο, η τσεχική κυβέρνηση άλλαξε στάση και στις αρχές Φλεβάρη υπέγραψε συμφωνία με την Πολωνία, με βάση την οποία το ορυχείο μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί καθώς η ίδια αποσύρει τις ενστάσεις της. Σύμφωνα με την τσέχικη εφημερίδα «Prague Morning», η συμφωνία περιλαμβάνει αποζημίωση ύψους 45 εκατ. ευρώ, 10 εκ των οποίων θα δοθούν απευθείας στην περιοχή, ενώ τα υπόλοιπα 35 θα δαπανηθούν από την πολωνική κρατική εταιρεία ενέργειας στην οποία ανήκει το εργοστάσιο για μελέτες ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου.
Το νερό φεύγει, η σκόνη μένει
Το ορυχείο Turow αποτελείται από ένα γιγάντιο ανοιχτό όρυγμα, τις εγκαταστάσεις που το συνοδεύουν και το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας, καταλαμβάνοντας έκταση περίπου 50 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Η λειτουργία του απαιτεί την άντληση τεράστιων ποσοτήτων νερού από τα υπόγεια αποθέματα της περιοχής, προκειμένου να μειωθεί η στάθμη τους ώστε να μην πλημμυρίζει το ορυχείο. Έτσι, οι κάτοικοι της συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες νερού, τόσο για τους ίδιους, όσο και για τις καλλιέργειές τους. Κάποιοι από αυτούς αναφέρουν πως βρίσκουν τα πηγάδια τους άδεια όλο και πιο συχνά, ακόμη και τις χρονιές που έχουν σημειωθεί σημαντικές βροχοπτώσεις.
Η υποβάθμιση της περιοχής όμως δεν αφορά μόνο στην κατασπατάληση των υπόγειων υδάτων. Από τους διαρκείς έντονους θορύβους μέχρι τη ρύπανση του αέρα με σκόνη από το ορυχείο, οι κάτοικοι της περιοχής βλέπουν την ποιότητα ζωής τους να επιδεινώνεται κάθε μέρα που το εργοστάσιο συνεχίζει να λειτουργεί. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, υπάρχουν αναφορές ακόμη και για ρωγμές σε σπίτια εξαιτίας των έργων εκσκαφής.
Η εισπνοή της σκόνης σε περιοχές κοντά σε ορυχεία άνθρακα, αλλά και των αέριων ρύπων που παράγονται κατά την καύση του, έχει καταστροφικές συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και κυρίως για το αναπνευστικό σύστημα. Οι επικίνδυνοι ρύποι όμως βρίσκουν τον δρόμο τους για τον ανθρώπινο οργανισμό και μέσω της τροφικής αλυσίδας, καθώς από τον αέρα καταλήγουν στο έδαφος και το νερό και από εκεί στα φυτά και τα ζωικά προϊόντα που καταναλώνουμε.
Πρόσφατα δημοσιεύματα συνδέουν την παρουσία υδραργύρου σε ψάρια, με την καύση άνθρακα σε μονάδες παραγωγής ενέργειας κοντά σε ποτάμια και λίμνες στις ΗΠΑ. Αυτό συμβαίνει γιατί τα καυσαέρια που παράγονται από το εργοστάσιο περιέχουν συγκεντρώσεις υδραργύρου, ο οποίος μεταφέρεται από τον αέρα στο νερό και από εκεί στα ψάρια. Ο υδράργυρος είναι ένα τοξικό μέταλλο, που επιδρά στην ανθρώπινη υγεία με διάφορους τρόπους, κυρίως όμως επηρεάζει το νευρικό σύστημα και την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών.
Τα ορυκτά καύσιμα είναι ακόμη εδώ
Στην περίπτωση του Turow (όπως και σε κάθε αντίστοιχη εγκατάσταση στον κόσμο) υπάρχει το επιπλέον θέμα της συμβολής του ορυχείου στη –συνολικά προβληματική– ενεργειακή πολιτική της Πολωνίας. Το 75% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας βασίζεται στον άνθρακα. Η καύση του άνθρακα απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα –πέρα από τους υπόλοιπους επικίνδυνους αέριους ρύπους– με αποτέλεσμα να θεωρείται ένα από τα πιο επιβαρυντικά για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή ορυκτά καύσιμα.
Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο κατά την οποία υποτίθεται πως οι λεγόμενες «ανεπτυγμένες» χώρες του κόσμου παίρνουν μέτρα για τον σταδιακό τερματισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων και τη στροφή στην «πράσινη» ενέργεια. Στην πραγματικότητα η στροφή αυτή γίνεται με όρους και στον βαθμό που αυτό συμφέρει τις μεγάλες εταιρείες ενέργειας. Πολλές φορές αυτό συμβαίνει με τρόπο εξίσου καταστροφικό για το περιβάλλον (π.χ. γιγάντια αιολικά πάρκα σε θάλασσες και βουνά) και όχι τις πραγματικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και την προστασία των οικοσυστημάτων και του κλίματος. Παράλληλα, τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να βρίσκονται ανάμεσα στις πρώτες επιλογές πολλών μεγάλων χωρών και επιχειρήσεων και οι εξαγγελίες για αντικατάστασή τους είναι πολύ μακριά από τη σημερινή πραγματικότητα.
Η περιβαλλοντική καταστροφή δεν έχει σύνορα
Οι πρόσφατες κινητοποιήσεις των κατοίκων της βόρειας Τσεχίας όμως, ξαναφέρνουν στην επιφάνεια κάτι ακόμη: η αέρια ρύπανση, η κατασπατάληση των φυσικών πόρων, η καταστροφή των οικοσυστημάτων, δεν περιορίζονται από τα σύνορα καμιάς χώρας. Μια σημαντική περιβαλλοντική καταστροφή μπορεί να επηρεάσει τη φύση και τη ζωή των ανθρώπων σε γειτονικές χώρες, ενώ σε περιπτώσεις πολύ μεγάλων καταστροφών, οι επιπτώσεις μπορεί να αφορούν ολόκληρες ηπείρους, ή και το σύνολο του πλανήτη.
Αντίστοιχα, η μάχη για τη διάσωση του περιβάλλοντος δεν μπορεί να είναι τοπική ή εθνική υπόθεση. Το περιβαλλοντικό κίνημα τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα το κίνημα της νεολαίας για την προστασία του κλίματος, έχει εμφανίσει ξεκάθαρα διεθνιστικά χαρακτηριστικά. Η επέκταση αυτής της προσπάθειας, όπως και η σύνδεση των τοπικών περιβαλλοντικών κινημάτων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, αλλά και με εργατικά, κοινωνικά και άλλα κινήματα, έχει να παίξει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία τους.
