Τα τελευταία χρόνια, σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και υπηρεσιών των δήμων προς τους δημότες, η κατάσταση όχι μόνο δεν έχει βελτιωθεί, αλλά αντίθετα επιδεινώνεται διαρκώς. Παιδικοί σταθμοί, υπηρεσίες πολιτισμού και αθλητισμού, δομές όπως το «βοήθεια στο σπίτι», δημοτικά κέντρα υγείας, κλπ, είτε κλείνουν το ένα μετά το άλλο, είτε συγχωνεύονται, είτε γίνονται όλο και ακριβότερα. Που οφείλεται αυτή η ακραία επιδείνωση; Και τι έχουν να περιμένουν οι δημότες από τις αυτοδιοικητικές εκλογές της 26ης Μάη; Το «»Ξ» μίλησε με τον σ. Διονύση Χρηστόπουλο που για σειρά ετών είναι εκλεγμένος συνδικαλιστής στο Δήμο της Αθήνας.
- Τι αλλαγές φέρνει στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) ο Κλεισθένης και σε ποιο πλαίσιο γίνονται οι φετινές αυτοδιοικητικές εκλογές;
Πριν περάσουμε σε συγκεκριμένα στοιχεία να πούμε ότι ο Κλεισθένης σε συνδυασμό με τον Καλλικράτη είναι ένας ακόμη νόμος που έρχεται να ενισχύσει την κατάργηση του αυτοδιοικητικού χαρακτήρα των δήμων. Στην ουσία οι δήμοι μετατρέπονται σε όργανα απαρέγκλιτης εφαρμογής της εκάστοτε κυβερνητικής πολιτικής. Η βασική θεσμική αλλαγή που φέρνει ο Κλεισθένης είναι αυτή της απλής αναλογικής στις αυτοδιοικητικές εκλογές και η επαναφορά της θητείας 4ετούς διάρκειας. Από εκεί και πέρα διατηρεί ή και συμπληρώνει όλες τις διατάξεις του Καλλικράτη που οδηγούν σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο λειτουργίας τους ΟΤΑ.
- Ποιο είναι αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο; Μιλάμε για το θέμα της χρηματοδότησης των δήμων;
Βασικά ναι. Οι κεντρικές κατευθύνσεις της πολιτικής που επιτάσσει ο Καλλικράτης και ο Κλεισθένης κινούνται στη λογική της πλήρους αποσύνδεσης της κρατικής χρηματοδότησης προς τους ΟΤΑ. Η απόδοση των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (ΚΑΠ) του κράτους προς τους ΟΤΑ έχει μειωθεί κατά 65% τα τελευταία δέκα χρόνια, ενώ τα χρήματα που λαμβάνουν για τη Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) και αφορούν την χρηματοδότηση νέων ή συνεχιζόμενων έργων, έχουν μειωθεί κατά 85%. Οι μειώσεις αυτές ξεκίνησαν ήδη από την περίοδο της μετάβασης στη μνημονιακή εποχή και επεκτείνονται κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, ο τελευταίος προμνημονιακός κρατικός προϋπολογισμός (το 2009) προέβλεπε κονδύλια της τάξης των τριών δισεκατομμυρίων ευρώ για το σύνολο των δήμων της χώρας. Την αμέσως επόμενη χρονιά το ποσό αυτό μειώθηκε περίπου κατά ένα τρίτο (λίγο πάνω από δύο δις ευρώ) ενώ από εκεί και έπειτα, οι μειώσεις συνεχίζονται σταθερά. Είναι χαρακτηριστικό, ότι μόνο το 2012 η μείωση στη χρηματοδότηση των δήμων μέσω των ΚΑΠ άγγιξε σχεδόν το 30%.
Πρέπει να είναι καθαρό, ότι αυτά τα χρήματα προέρχονται από τη βαριά φορολογία των δημοτών και πρέπει να τους επιστραφούν μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών που παρέχουν οι δήμοι. Αντί να συμβαίνει αυτό, τα χρήματα που φτάνουν στους δήμους, επομένως μπορούν να αξιοποιηθούν για παροχές προς τους δημότες, είναι όλο και λιγότερα. Την ίδια στιγμή, η κατεύθυνση που δίνουν Καλλικράτης και Κλεισθένης είναι αυτή της ενίσχυσης του ανταποδοτικού και εισπρακτικού χαρακτήρα των ΟΤΑ. Με απλά λόγια, οι δημότες πέρα από τους φόρους που ήδη πληρώνουν στο κράτος, θα φορτωθούν στις πλάτες τους και τα σπασμένα της υποχρηματοδότησης των ΟΤΑ, με όλο και λιγότερες ποσοτικά και ποιοτικά δημοτικές υπηρεσίες, οι οποίες όλο και συχνότερα θα παρέχονται έναντι χρηματικού αντιτίμου.
- Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητα των δημοτών;
Αυτή η κατάσταση έχει άμεση αντανάκλαση σε μια σειρά κοινωνικές υπηρεσίες που έχουν στην εποπτεία τους οι δήμοι (υπηρεσίες προσχολικής αγωγής, μέριμνας για ηλικιωμένους και ΑΜΕΑ, πολιτισμού και αθλητισμού, παιδικές χαρές, κλπ). Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει δήμος πανελλαδικά ο οποίος έχει καταργήσει τα τροφεία για τους παιδικούς σταθμούς (σε κάποιες περιπτώσεις πολύ υψηλά) ενώ οι ΟΤΑ δε διασφαλίζουν καν την πλήρη κάλυψη του δικαιώματος στην προσχολική αγωγή, αφού φέτος έμειναν εκτός παιδικών σταθμών 35.000 παιδιά σε όλη τη χώρα. Η κατάσταση αυτή οφείλεται ξεκάθαρα στην έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης. Με βάση τις καταγεγραμμένες ανάγκες, θα έπρεπε σήμερα να λειτουργούν στους ΟΤΑ 5.000 παιδικοί σταθμοί, προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε αυτούς όλα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Αντί γι’ αυτό, λειτουργούν μόλις 3.000.
Ταυτόχρονα, οι δημότες στερούνται, ή καλούνται να πληρώσουν για μια σειρά άλλες υπηρεσίες που οφείλουν να παρέχουν οι δήμοι. Για παράδειγμα, οι δημότες που δεν έχουν τη δυνατότητα να αθληθούν σε ιδιωτικό γυμναστήριο, καλούνται να πληρώσουν για τη συμμετοχή τους σε ένα δημοτικό κολυμβητήριο – γυμναστήριο. Έχουμε φτάσει μάλιστα στο σημείο, κάποια ιδιωτικά γυμναστήρια να κοστίζουν λιγότερο από τα δημοτικά. Όλες αυτές οι δομές που θα έπρεπε να λειτουργούν με βάση το συμφέρον της κοινωνίας και ιδιαίτερα των πιο χτυπημένων στρωμάτων, στην ουσία μπαίνουν στη λογική της ανταποδοτικής λειτουργίας. Έτσι, στερούν τη δυνατότητα πρόσβασης στα πιο φτωχά στρώματα. Στο δήμο της Αθήνας για παράδειγμα, όπου μέχρι πρόσφατα ένας δημότης είχε ελεύθερη πρόσβαση στο πολιτιστικό έργο των μουσικών συνόλων του δήμου, πλέον καλείται να πληρώσει πανάκριβο εισιτήριο (μέσο όρο 15 ευρώ) για να έχει πρόσβαση στο θέατρο Ολύμπια που μίσθωσε πρόσφατα ο δήμος και πλέον λειτουργεί ως δημοτικό θέατρο.
- Τι συμβαίνει με τις προσλήψεις εργαζομένων στους δήμους; Ποια είναι τα κενά και οι περιορισμοί;
Αυτή τη στιγμή ο νόμος επιβάλει την αναστολή των μόνιμων προσλήψεων σε όλο το δημόσιο, επομένως το ίδιο ισχύει και στους ΟΤΑ. Οι ελαστικές σχέσεις εργασίας αποτελούν καθεστώς στους δήμους. Η οργανική θέση κάθε εργαζόμενου που αποχωρεί, είτε με συνταξιοδότηση, είτε για λόγους υγείας, προσωπικούς, κλπ, καταργείται. Επομένως, τα κενά που ήδη υπάρχουν διογκώνονται διαρκώς και οι δήμοι καλούνται να καλύψουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες των υπηρεσιών τους με εργαζόμενους λάστιχο (δίμηνα, πεντάμηνα, ΚΟΙΝΣΕΠ κλπ).
Αυτή η κατάσταση δεν είναι μόνο ένας εργασιακός εφιάλτης για τους ανθρώπους που απασχολούνται περιστασιακά στους ΟΤΑ και στη συνέχεια καταλήγουν και πάλι στην ανεργία. Σημαίνει ταυτόχρονα τεράστια κενά στις υπηρεσίες των δήμων. Σε πολλές περιπτώσεις για παράδειγμα, υπάρχουν οι απαραίτητες εγκαταστάσεις και υποδομές για τη λειτουργία παιδικών σταθμών, αλλά δεν υπάρχει το απαραίτητο προσωπικό. Έτσι τα παιδιά πηγαίνουν σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς, ή μένουν στο σπίτι, την ώρα που λειτουργικοί χώροι παραμένουν κενοί και παιδαγωγοί άνεργοι.
Μια ακόμα διάσταση των συνεπειών της υποστελέχωσης στους Ο.Τ.Α., είναι η σταδιακή εκχώρηση δημοσίων δομών σε ιδιωτικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις δημοτικών αρχών (Αθήνα, Κέρκυρα, Βόλος) που χρησιμοποιούν τις ελλείψεις προσωπικού ως άλλοθι προκειμένου να ιδιωτικοποιήσουν υπηρεσίες φιλέτα που μπορούν να αποτελέσουν πεδίο κέρδους για τους εργολάβους (καθαριότητα, ηλεκτροφωτισμός, μηχανοργάνωση, τεχνικές υπηρεσίες κ.α.).
- Αν υποθέσουμε ότι ένας δήμος αποφασίσει να μη συμμορφωθεί στο νόμο και προσπαθήσει να πάρει μέτρα ανακούφισης των δημοτών;
Μια σειρά δήμοι που είχαν στο προεκλογικό τους πρόγραμμα μέτρα για την οικονομική ανακούφιση των δημοτών, (όπως για παράδειγμα κατάργηση των τροφείων, ή κατάργηση των δημοτικών τελών για τους ανέργους) δεν τα εφάρμοσαν, καθώς η «απαράβατη αρχή» των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών δένει τα χέρια σε όποιον θελήσει να προχωρήσει σε διαφορετικές πολιτικές. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν αφήνουν κανένα περιθώριο ανάσας, καθώς για τους «απείθαρχους» αιρετούς προβλέπεται μια σειρά κυρώσεων που απαγορεύουν ουσιαστικά κάθε απόκλιση από την κυρίαρχη πολιτική. Οι κυρώσεις αυτές ποικίλουν: από υποχρεωτική αύξηση τοπικών τελών και φόρων, μετατάξεις ή απολύσεις προσωπικού, μέχρι και ολική αναστολή της κρατικής χρηματοδότησης προς τον απείθαρχο ΟΤΑ, ακόμη και παύση του αιρετού που θα κριθεί ότι αποτελεί «κίνδυνο για το δημόσιο συμφέρον».
- Βρισκόμαστε ωστόσο μπροστά στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Δεν υπάρχει κανένα περιθώριο αντίστασης;
Υπάρχουν περιθώρια αντίστασης, αλλά όχι με την έννοια «φιλολαϊκών» δημοτικών αρχών που απλά θα εφαρμόσουν μέτρα προς όφελος των δημοτών. Είναι φανερό πως κάθε τέτοια προσπάθεια από μόνη της, όχι απλά δεν αρκεί, αλλά δεν έχει καμία ελπίδα εφαρμογής. Προκειμένου να μπορέσουν οι δήμοι να ξεπεράσουν το ασφυκτικό πλαίσιο που περιγράψαμε πιο πάνω, θα πρέπει να μετατραπούν σε κέντρα αγώνα, με ουσιαστική συμμετοχή των δημοτών και των εργαζομένων. Θα πρέπει να βάλουν το στόχο της συγκρότησης ενός μετώπου αγωνιστικών δήμων, σε συνεργασία με συνδικάτα, επιτροπές αγώνα και άλλες δυνάμεις για να δώσουν αυτή τη μάχη. Έτσι, οι αγωνιστικές δημοτικές παρατάξεις, οι υποψήφιοι της Αριστεράς, δεν μπορούν πλέον να αρκούνται σε εξαγγελίες και συνθήματα. Οφείλουν να μπουν μπροστά στη μάχη για το χτίσιμο μαχητικών τοπικών κινημάτων, που ξεκινώντας από τις καθημερινές ανάγκες, θα οδηγηθούν στο στόχο της ανατροπής του συνολικού πλαισίου που πνίγει την τοπική αυτοδιοίκηση. Κινήματα με διάρκεια και αποφασιστικότητα, με μεταξύ τους συντονισμό, με καθαρές προτάσεις γύρω από το τι είδους δήμους χρειαζόμαστε, είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να ανατρέψει την υπάρχουσα κατάσταση.
