Ένας φίλος μου διηγήθηκε μια πραγματική ιστορία:
Δούλευε σε κατάστημα πολυεθνικής μέσα σε μεγάλο εμπορικό κέντρο. Κάποια στιγμή έρχεται η είδηση ότι θα περάσει για επίσκεψη- επιθεώρηση υψηλόβαθμο στέλεχος της εταιρίας από το εξωτερικό.
Επικρατεί πανικός, γιατί η αποθήκη του καταστήματος ήταν σε κακά χάλια, μια και δεν προσλάμβαναν προσωπικό για να την κρατάει σε τάξη.
Η λύση όμως βρίσκεται με τον πιο «παραγωγικό» τρόπο: νοικιάζεται νέα αίθουσα αποθήκης για ένα μήνα, καθαρίζεται και μεταφέρονται εκεί τα προϊόντα και οι κούτες που ήταν στην καλύτερη κατάσταση. Έτσι, σε περίπτωση ελέγχου θα παρουσιαζόταν μια ιδανική αποθήκη.
Ο «επιθεωρητής» ήρθε στο κατάστημα, αλλά δεν ρώτησε για την αποθήκη.
Στην υπόθεση αυτή όμως ξοδεύτηκαν κάποιες εκατοντάδες ευρώ σε κόστος, εργατοώρες, κτλ.
Η αριστεία στο μεγαλείο της…
Τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει μια συνεχής πιπίλα στο δημόσιο λόγο: ο ιδιωτικός τομέας είναι παραγωγικός, ο δημόσιος αντιπαραγωγικός. Δεν υπάρχει άλλο ιδεολόγημα που να έχει αναπαραχθεί με τέτοια μανία στην εποχή μας.
Κατ’ αρχήν ας αναρωτηθούμε το γιατί. Γιατί τόση επιμονή γύρω από αυτό το θέμα; Και η απάντηση είναι κατά βάση απλή. Πρώτον, γιατί για το σύστημα έχει τεράστια σημασία να μην σκεφτόμαστε συλλογικά αλλά ατομικά. Δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να επιβιώσει αυτό το άδικο και εκμεταλλευτικό καθεστώς αν δεν είμασταν εγκλωβισμένοι στην ατομικότητα μας και περιχαρακωμένοι στην (εθνική, θρησκευτική, φυλετική, κτλ.) ομάδα μας, καταπώς αρέσκεται να μας χωρίζει ο καπιταλισμός.
Δεύτερον, επειδή για τους καπιταλιστές δεν υπάρχει ιδεολογία αν από πίσω δεν βγάζουν φραγκάκια, υπάρχει ένα σαφές υλικό συμφέρον πίσω από αυτή την προπαγάνδα. Οι νεοφιλελεύθεροι λοιπόν που προπαγανδίζουν το «λιγότερο κράτος» και «να αφεθεί το χέρι της ελεύθερης οικονομίας» (να μας αρμέξει), είναι συνήθως αυτοί που θέλουν να αγοράσουν τα δημόσια αγαθά που ιδιωτικοποιούνται. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα εδώ είναι ο ντεμέκ ιδεολόγος των Φιλελεύθερων Γκι Φέρχοφσταντ που ήθελε να βοηθήσει το ελληνικό δημόσιο να μεταρρυθμιστεί, και συγκεκριμένα να πουλήσει την ΕΥΑΘ, για την οποία όλως τυχαίως έδειχνε ενδιαφέρον η εταιρία Suez, στο ΔΣ της οποίας ήταν μέλος. Κοίτα να δεις συμπτώσεις…
Θα πει κάποιος, τέλος πάντων μπορεί οι νεοφιλελεύθεροι να είναι λαμόγια, αλλά μήπως έχουν δίκιο; Ας δούμε λοιπόν πόσο «παραγωγικός» είναι ο ιδιωτικός τομέας:
α. Ο ιδιωτικός τομέας είναι σούπερ-παραγωγικός όταν είναι να μας πουλήσει κάτι. Πολύ έξυπνες διαφημίσεις, ατελείωτα τμήματα και προσωπικό για να σε πείσουν να αγοράσεις το τάδε ή το δείνα, πολύ γρήγορο δίκτυο εξυπηρέτησης, κτλ. Γενικά, όταν ο ιδιωτικός τομέα είναι να πάρει λεφτά και άρα να υλοποιήσει το κέρδος του είναι μανούλα. Όταν όμως παρουσιάζεται τεχνικό πρόβλημα; Όταν κάτι είναι ελλαττωματικό και χρειάζεται αντικατάσταση; Όταν κάτι χρειάζεται επισκευή; Να το πω πάλι με ένα παράδειγμα: Πρόσφατα αγόρασα μια χύτρα. Η αγορά έγινε με το πάτημα ενός κουμπιού και η παράδοση σε λίγες μέρες. Η χύτρα δεν δούλευε όμως. Έπρεπε να κάνω πάνω από 20 τηλέφωνα, να με στέλνουν από υπεύθυνο σε υπεύθυνο, από συνεργάτη σε συμβεβλημένο κατάστημα, μια ταλαιπωρία και ένα χάος για να αντικατασταθεί. Εκεί ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι και τόσο παραγωγικός, μιας και δεν βγάζει κέρδη από αυτό…
β. Ο ιδιωτικός τομέας είναι φουλ εξειδικευμένος να μεταφέρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι του κόστους στην κοινωνία. Μπράβο, πολύ ωραίο και φτηνό το προϊόν σας, αλλά αν είναι ως κοινωνία να πληρώσουμε μια περιουσία για να καθαρίσουμε τα χημικά που πετάτε στο ποτάμι τι να το κάνουμε; Καλή η προσφορά που δώσατε για την εργολαβία του τάδε δρόμου, αλλά τι να το κάνουμε ως κοινωνία αν είναι γεμάτος λακκούβες και δίνουμε όλοι ένα σκασμό λεφτά για να φτιάχνουμε τα λάστιχα από τα αμάξια μας; Πολύ καλή η βιομηχανία σας που παράγει iphone, αλλά αν είναι να δουλεύουν σε αυτή παιδιά-σκλάβοι με προσδόκιμο ζωής τα 40 χρόνια, πόσο «παραγωγικό» είναι αυτό για την κοινωνία μας; Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να είναι «παραγωγικός» μόνο σε βάρος κάποιων άλλων. Για να μην μιλήσουμε για τις τεράστιες φοροαπαλλαγές που έχει το κεφάλαιο, τις επιδοτήσεις, τα θαλασσοδάνεια, την εκμετάλλευση των υποδομών του δημοσίου που απολαμβάνει, κτλ. Όλα αυτά ποιος τα πληρώνει;
γ. Ο ιδιωτικός τομέας είναι τόσο «παραγωγικός» που σχεδιάζει τα προϊόντα που παράγει έτσι ώστε να χαλάνε σχετικά γρήγορα, για να αγοράζουμε καινούρια και να κινείται η αγορά. Όχι, δεν είναι ούτε υπερβολή ούτε θεωρία συνομωσίας. Λέγεται planned obsolesence (σχεδιασμένη αχρήστευση) και είναι πολιτική που εφαρμόζουν σχεδόν όλες οι μεγάλες εταιρίες. Προσέξτε, δεν είναι αδυναμία να παράγουμε πιο καλά προϊόντα, επίτηδες τα φτιάχνουμε χειρότερα απ’ ότι μπορούμε! Ας σκεφτούμε δύο λεπτά πάνω σε αυτό, πόσο παρανοϊκά αντιπαραγωγικό είναι…
δ. Μήπως στην διαδικασία της παραγωγής όμως ο ιδιωτικός τομέας είναι παραγωγικός; Πως να είναι όταν τις αποφάσεις για το τι θα παραχθεί και πως τις παίρνουν κουστουμαρισμένα στελέχη που σχεδόν πάντα δεν έχουν καμία σχέση με το αντικείμενο, αλλά το μόνο που ξέρουν είναι οι τιμές στα χρηματιστήρια; Ακόμα και στον καπιταλισμό, σε επιχειρήσεις που οι εργαζόμενοι συμμετείχαν στην λήψη των αποφάσεων, η παραγωγικότητα ανέβηκε κατακόρυφα. Γιατί οι εργαζόμενοι, οι μόνοι που ξέρουν πραγματικά τι γίνεται στην παραγωγή, στον καπιταλισμό δεν έχουν κανένα κίνητρο να σκεφτούν και να προτείνουν βελτιώσεις. Ίσα-ίσα, που από τη στιγμή που κάθε βελτίωση έχει σαν συνέπεια να γίνεται η δουλειά σε λιγότερο χρόνο και άρα σημαίνει απολύσεις, συνήθως και να έχουν ιδέες δεν τις λένε. Έτσι, γίνεται σπατάλη της συλλογικής διάνοιας των εργαζομένων που αν ήταν οργανωμένη αλλιώς η παραγωγή θα μπορούσε να δώσει τεράστια ώθηση στην παραγωγικότητα.
ε. Τέλος, πόσο παραγωγική είναι η ιδιωτική οικονομία που κάθε λίγα χρόνια ρίχνει την παγκόσμια οικονομία σε κρίση και ύφεση; Πόσο παραγωγικό είναι ένα σύστημα που οι ιδιωτικές τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τζογάρουν δις οδηγώντας την οικονομία να κρασάρει και μετά ζητάνε από τα δημόσια ταμεία να τους σώσουν; Σήμερα κυριολεκτικά δεν υπάρχει τράπεζα που να μην ζει με δημόσιο (δηλαδή δικό σου και δικό μου) χρήμα. Καλά ρε τσακάλια, αφού θέλετε το ελεύθερο χέρι της αγοράς να λειτουργεί μόνο του γιατί δέχεστε κρατικό χρήμα; Ποιος πληρώνει την ενσωματωμένη απερισκεψία του συστήματος, το χάος στην παραγωγή, την κατάρρευση; Μήπως δεν τα πληρώνουμε όλοι εμείς; Αυτό δεν είναι μέρος του λογαριασμού του «παραγωγικού» ιδιωτικού τομέα;
Και αν όχι ιδιωτικό, μήπως το δημόσιο όπως είναι σήμερα είναι λύση;
Κάθε λογικός άνθρωπος που έχει επαφή με την πραγματικότητα ξέρει ότι το δημόσιο δεν λειτουργεί όπως πρέπει. Σε αυτό δεν χωράει αμφιβολία, αν και πάλι η προπαγάνδα των ΜΜΕ δημιουργεί μια στρεβλή εικόνα για το τι ακριβώς δεν πάει καλά και γιατί. Αλλά έστω.
Το θέμα είναι αν για τα προβλήματα του δημοσίου φταίει το γεγονός ότι είναι δημόσιο ή κάτι άλλο.
Η ιδιωτική οικονομία έχει φτιάξει έναν κρατικό μηχανισμό καθ` εικόνα και ομοίωση της, να λειτουργεί δηλαδή με βάση το ατομικό κέρδος. Έτσι, οι ιδιωτικές εταιρίες λυμαίνονται κάθε δημόσιο ίδρυμα και κλέβουν όλους εμάς με τις εργολαβίες, τις προμήθειες, της «υπηρεσίες» που παρέχουν. Για κάθε διεφθαρμένο στέλεχος του δημοσίου που τα παίρνει, υπάρχει ένας εξίσου διεφθαρμένος κεφαλαιοκράτης που πλουτίζει, αυτόν συνήθως «τον ξεχνάμε», γιατί δεν βολεύει στην προπαγάνδα για το «κακό δημόσιο». Το δημόσιο λοιπόν λειτουργεί τελικά προς το συμφέρον συγκεκριμένων ιδιωτών. Και γι’ αυτό και δεν υπάρχει κανένα κίνητρο για τους δημοσίους υπαλλήλους (ούτε για τους πολίτες) να αφιερώσουν ενέργεια, σκέψεις, να καταθέσουν προτάσεις, γιατί τελικά όσο καλοί και αν είναι, πάλι κάποιο άλλοι θα κερδίσουν από αυτό. Αυτό δεν σημαίνει ότι δικαιολογούμε τα στραβά που συμβαίνουν στις δημόσιες υπηρεσίες. Για να τα διορθώσουμε όμως πρέπει να καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν πρώτα.
Χρειαζόμαστε λοιπόν ένα δημόσιο που να δουλεύει για το δημόσιο συμφέρον. Έτσι θα υπάρχει κίνητρο για όλους να ασχοληθούν, να βοηθήσουν, να είναι καλοί στη δουλειά τους. Γιατί κάθε βελτίωση θα τους επιστρέφεται. Η ανθρώπινη φύση, όπως λέει η προπαγάνδα, δεν είναι εμπόδιο για κάτι τέτοιο. Με το θέμα αυτό καταπιάνεται πιο αναλυτικά το άρθρο: “αποτελεί η ανθρώπινη φύση εμπόδιο για μια σοσιαλιστική κοινωνία;”.
Στην αρχαία Ελλάδα, ιδιώτης ήταν αυτός που αρνούνταν να συμμετέχει στα κοινά. Στα αγγλικά η λέξη idiot (ηλίθιος) έχει αυτή τη ρίζα. Ας περάσουμε ως κοινωνία από την εποχή της ιδιώτευσης και της ηλιθιότητας στην εποχή της συλλογικής παραγωγής, που θα θέσει τις βάσεις για μια δίκαιη και ανθρώπινη (δηλαδή σοσιαλιστική) κοινωνία.
