Σαν σήμερα, στις 15 Ιανουαρίου του 1902 γεννήθηκε ο ποιητής Ναζίμ Χικμέτ. Με αυτή την αφορμή αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο.
«Στάχτη θὰ γίνεις κόσμε γερασμένε
σοῦ ῾ναι γραφτὸς ὁ δρόμος
τῆς συντριβῆς
καὶ δὲ μπορεῖς νὰ μᾶς λυγίσεις
σκοτώνοντας τ᾿ ἀδέρφια μας τῆς μάχης
καὶ νὰ τὸ ξέρεις
θὰ βγοῦμε νικητὲς
κι ἂς εἶναι βαριές μας
οἱ θυσίες…» (από το ποίημα Στους δεκαπέντε συντρόφους)
Ο Ναζίμ Χικμέτ γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου του 1902 στην Θεσσαλονίκη και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη. Τα πρώτα ποιήματά του δημοσιεύθηκαν σε ηλικία δεκαεπτά ετών και έμελλε να γίνει ο ποιητής που εξέφρασε όχι μόνο την αγωνία του τουρκικού λαού, αλλά και όλων των καταπιεσμένων του κόσμου. Φυλακίστηκε για τις κομμουνιστικές του ιδέες, του αφαιρέθηκε η τουρκική υπηκοότητα, ενώ τα έργα του στην Τουρκία ήταν για πολλά χρόνια απαγορευμένα.
Ο πατέρας του, ο Χικμέτ Ναζίμ Μπέης ήταν ανώτερος αξιωματούχος του Σουλτάνου και η μητέρα του Αϊσέ Τζελιέ Χανούμ, ήταν ζωγράφος, εγγονή του γερμανικής καταγωγής Οθωμανού στρατάρχη Μεχμέτ Αλή Πασά. Μεγάλωσε μέσα σε μια εύπορη οικογένεια που θα μπορούσε να του ανοίξει το δρόμο για μια άνετη και πλούσια ζωή.
Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, γράφτηκε στη Ναυτική Σχολή Χάλκης, το 1918, κάτω από τη διοίκηση του Κεμάλ Ατατούρκ και αρχικά o Χικμέτ έγινε γνωστός από τη συγγραφή πατριωτικών ποιημάτων. Για λόγους υγείας, το 1921, απαλλάχθηκε από την πορεία του στο Πολεμικό Ναυτικό και διορίστηκε καθηγητής στην Ανατολία.
Ο Χικμέτ και η Ρωσική Επανάσταση
Το 1922, εμπνευσμένος από τα μηνύματα της Οκτωβριανής Επανάστασης πέρασε τα σύνορα και πήγε στη Μόσχα. Ενδιαφέρθηκε έντονα για τη Ρωσική Επανάσταση και το πρώτο εργατικό κράτος, μελέτησε οικονομικά και κοινωνικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Μόσχας (1922-1924) και επηρεάστηκε καλλιτεχνικά από το κίνημα του ρωσικού φουτουρισμού, το οποίο εκπροσωπούσαν προσωπικότητες, όπως ο ποιητής Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι και ο σκηνοθέτης Βσέβολοντ Μέγερχολντ, που περιφρονούσαν τις κοινωνικές συμβάσεις και τις παραδοσιακές φόρμες.
Εκείνη την περίοδο έγραφε περιγράφοντας τις συνθήκες στη Σοβιετική Ένωση: «Στο εικοσιτετράωρο: 24 ώρες Λένιν/ 24 ώρες Μαρξ/ 24 ώρες Ένγκελς/ εκατό δράμια μαύρο ψωμί/ 20 τόνους βιβλία…»
Οι διώξεις
Ήδη από το 1923 ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας και επέστρεψε στη χώρα του, όπου ήταν ήδη γνωστός, για να γράψει για την ανυπόφορη ζωή και την εξαθλίωση της εργατικής τάξης που δεν είχε αλλάξει δραστικά από την εποχή των πασάδων. Τα έργα του και ο ίδιος όμως άρχισαν να διώκονται και να δυσφημίζονται, παρόλο που δεν μπορούσε να καμφθεί με κανέναν τρόπο η απήχηση που είχε στους απλούς ανθρώπους.
Επέστρεψε για ένα διάστημα στη Σοβιετική Ένωση (1925-1928), ενώ το τουρκικό καθεστώς τον κυνηγούσε αδιάκοπα.
Το 1938 καταδικάστηκε σε φυλάκιση και σε όλη τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου, ο Χικμέτ βρέθηκε σε φυλακές σε όλη την τουρκική επικράτεια. Απελευθερώθηκε τελικά το 1950 μετά από διεθνή κατακραυγή και απεργία πείνας. Το 1951 του αφαιρέθηκε και η τουρκική ιθαγένεια.
Στη φυλακή βέβαια συνέχιζε να γράφει ποιήματα και να δίνει κουράγιο τόσο στους δικούς του ανθρώπους όσο και σε όλους τους αδικημένους («Γράμματα στην αγαπημένη»).
Ο Χικμέτ στα ελληνικά
Στην Ελλάδα τα ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ μεταφράστηκαν από τον Γιάννη Ρίτσο και ορισμένα από αυτά τα μελοποίησαν ο Μάνος Λοΐζος και ο Θάνος Μικρούτσικος.
«Μάνος Λοΐζος – Λίγα γαρούφαλα»
«Μάνος Λοΐζος – Ένα κρεβάτι εκστρατείας»
«Θάνος Μικρούτσικος – Μικρόκοσμος»
Ο ίδιος ο Ναζίμ Χικμέτ, σαν γνήσιος επαναστάτης, πίστευε βαθιά στην αλληλεγγύη των λαών και των εργαζομένων ανά τον κόσμο, ιδιαίτερα των Ελλήνων και των Τούρκων. Συγκλονίστηκε από την περίπτωση της δίκης και της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και έγραψε το ποίημα «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο».
Το μήνυμα του Χικμέτ προς τον ελληνικό λαό που μεταδόθηκε ραδιοφωνικά στη διάρκεια της δίκης του Νίκου Μπελογιάννη:
«Φίλοι κι ἀδέλφια τῆς ψυχῆς μου. Ἐσεῖς ποὺ πέσατε στὶς φυλακὲς καὶ στὰ νησιὰ τῆς κόλασης, ποὺ σᾶς κρατᾶν ἁλυσωμένους μὲς στὰ στρατόπεδα συγκέντρωσης γιατὶ πολεμᾶτε γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία, τὸ ψωμὶ καὶ τὴ λευτεριὰ τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, δεχτεῖτε τὴν ἀγάπη καὶ τὸν θαυμασμό μου.
Οἱ λαοὶ τῆς Τουρκίας καὶ τῆς Ἑλλάδας ἔχουνε τοὺς ἴδιους θανάσιμα μισητοὺς ἐχθρούς: τὸν ἀγγλοαμερικάνικο ἰμπεριαλισμὸ καὶ τοὺς ντόπιους λακέδες του.
Οἱ λαοὶ τῆς Τουρκίας καὶ τῆς Ἑλλάδας, φιλιωμένοι ὁ ἕνας με τὸν ἄλλο, μὲ τὴ βοήθεια τῶν φιλειρηνικῶν λαῶν ὅλου τοῦ κόσμου, θὰ τσακίσουνε στὸ τέλος αὐτοὺς τοὺς ἐχθρούς τους. Αὐτὸ τὸ πιστεύω. Ὁ δικός σας ἔνδοξος ἀγώνας εἶναι μία ἀπὸ τὶς πιὸ λαμπρὲς ἀποδείξεις ὅτι θὰ νικήσει ἡ ὑπόθεση τῆς εἰρήνης, τοῦ ψωμιοῦ καὶ τῆς λευτεριᾶς.
Σᾶς σφίγγω ὅλους μ᾿ ἀγάπη στὴν ἀγκαλιά μου.
ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ
10/8/1951 Βερολίνο» («Αὐτόγραφο»)
Πέθανε στη Μόσχα από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 61 ετών. Θα αποκτήσει ξανά την τουρκική υπηκοότητα μετά θάνατον. Οι στίχοι του όμως και η εμπιστοσύνη του στο ότι αυτός ο κόσμος μπορεί και πρέπει να αλλάξει θα εμπνέουν κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται για να σταματήσει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
«Τις πιο όμορφες μέρες μας δεν τις ζήσαμε ακόμα…»
