Το 2025 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την εγκατάσταση της σχολής τεχνών και αρχιτεκτονικής Bauhaus στην πόλη Ντεσάου, στο ανατολικό γερμανικό κρατίδιο Σαξονία-Άνχαλτ. Με αυτή την αφορμή σχεδιάζεται να πραγματοποιηθεί μια γιορτή για τη συνεισφορά του Bauhaus, καθώς διαμόρφωσε το μοντέρνο σχεδιασμό που ακόμα και σήμερα συνεχίζει να εμπνέει αρχιτέκτονες και σχεδιαστές σε όλο τον κόσμο.
Αυτή τη γιορτή, το ακροδεξιό AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία) προσπάθησε να την ακυρώσει, καθώς θεωρεί πως το Bauhaus ήταν «η εκτροπή της νεωτερικότητας». Μάλιστα, κατέθεσε πρόταση στο τοπικό κοινοβούλιο προκειμένου να αποτρέψει οποιαδήποτε εκδήλωση εορτασμού, καθώς σύμφωνα με τους ακροδεξιούς βουλευτές η αρχιτεκτονική του Bauhaus ήταν μια «ομοιόμορφη μάζα» που «οδήγησε σε μείωση των τοπικών χαρακτηριστικών και τυποποίηση της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού, που είναι επιζήμια για τον πολιτισμό».
Η πρόταση που κατέθεσε το AfD συζητήθηκε και απορρίφθηκε από το τοπικό κοινοβούλιο. Δημιουργούνται όμως εύλογα πολλοί παραλληλισμοί με το ναζιστικό κόμμα που τη δεκαετία του ’30 πολέμησε τη σχολή του Bauhaus.
Στην πραγματικότητα, οι ακροδεξιοί του AfD ενοχλούνται για τους ίδιους ακριβώς λόγους για τους οποίους ενοχλήθηκαν οι Ναζί κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του (1919 – 1933).
Πρόκειται για μια σχολή που παρουσίασε καινοτόμες ιδέες, οι οποίες έγιναν αντικείμενο έντονης κριτικής από τις δεξιές συντηρητικές δυνάμεις της εποχής, με αποτέλεσμα να τις θεωρήσουν «Μπολσεβίκικες και αριστερές» ζητώντας το κλείσιμο της σχολής. Ταυτόχρονα η σχολή είχε ιεραρχήσει ψηλά τη μαζική παραγωγή προϊόντων που θα ήταν φτηνά και προσιτά για τα πλατιά στρώματα της κοινωνίας.
Μάλιστα, το 1927 ανέλαβε τη διοίκηση της σχολής ο Ελβετός αρχιτέκτονας Χάνς Μέγιερ, ο οποίος ήταν γνωστός μαρξιστής και κάλεσε ανοιχτά αριστερούς σπουδαστές να φοιτήσουν στο Bauhaus με στόχο να συνδέσει τη σχολή και την παραγωγή προϊόντων με την κοινωνία και τις ανάγκες της. Όταν το 1933 ανέβηκε ο Χίτλερ στην εξουσία, η σχολή έκλεισε οριστικά. (Διαβάστε περισσότερα σχετικά με τη σχολή του Bauhaus εδώ).
Επομένως, βλέπουμε ότι όπως οι Ναζί τη δεκαετία του ’30 έτσι και οι ακροδεξιοί του AfD σήμερα προσπαθούν πολεμήσουν το Bauhaus για τις ιδέες του που συνδέθηκαν με τα πλατιά στρώματα και την Αριστερά ενώ την ίδια στιγμή το κατηγορούν ότι αναιρεί τις γερμανικές παραδόσεις. Είναι η ίδια ρητορική που ανέπτυξαν οι Ναζί προκειμένου να επιτεθούν στο Bauhaus, προβάλλοντας «την προστασία της γερμανικής κουλτούρας».
Ο πόλεμος των Ναζί ενάντια στη μοντέρνα τέχνη
Δεν πρόκειται βέβαια για μια τυχαία ταύτιση απόψεων ανάμεσα στο Ναζιστικό κόμμα και το ακροδεξιό AfD. Στην ουσία είναι η διαχρονική απέχθεια των φασιστών και των ακροδεξιών απέναντι στη μοντέρνα τέχνη και για αισθητικούς αλλά κυρίως για ιδεολογικούς λόγους.
Το ναζιστικό κόμμα από την πρώτη στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία, διαμόρφωσε μια ιδεολογία που πολεμούσε ανοιχτά τη μοντέρνα τέχνη, την οποία χαρακτήριζε ως «εκφυλισμένη» (Entartete Kunst). Οι Ναζί θεωρούσαν ότι η μοντέρνα τέχνη, με τις καινοτόμες φόρμες και τις προοδευτικές ιδέες, απειλούσε τις αξίες της «καθαρότητας» που προωθούσαν. Στη συνέχεια απαγορεύτηκε με τη δικαιολογία ότι η φύση της μοντέρνας τέχνης ήταν μη-γερμανική και «Εβραίο-μπολσεβίκικη».
Το ναζιστικό καθεστώς προσπάθησε να «καθαρίσει» τον πολιτισμό από τον «εκφυλισμό». Δημιουργοί της μοντέρνας τέχνης υπέστησαν διώξεις και τους επιβλήθηκαν ποινές. Πάνω από 20.000 βιβλία κάηκαν μέσα σ’ ένα βράδυ. Πολλοί καλλιτέχνες απομακρύνθηκαν από θέσεις διδασκαλίας σε πανεπιστήμια και σχολές, τους απαγορεύτηκε να εκθέτουν και να πωλούν έργα τους, ενώ σε ορισμένους απαγορεύτηκε συνολικά να δημιουργούν έργα. Τον Σεπτέμβριο του 1933 ιδρύθηκε το Πολιτιστικό Επιμελητήριο του Ράιχ (Reichskulturkammer), με επικεφαλής τον Γκαίμπελς και με επιμέρους τμήματα για διάφορες τέχνες στα οποία μέλη γίνονταν μόνο «φυλετικά αγνοί» καλλιτέχνες που υποστήριζαν το ναζιστικό κόμμα.
Ο πόλεμος του ναζιστικού καθεστώτος στη μοντέρνα τέχνη (έργα του κυβισμού, εξπρεσιονισμού, ντανταϊσμού και της Νέας Πραγματικότητας) κορυφώθηκε τον Ιούνιο του 1937 στο Μόναχο, όπου πραγματοποιήθηκε η «Έκθεση της Εκφυλισμένης Τέχνης». Ήδη οι Ναζί είχαν αρπάξει περίπου 20.000 έργα μοντέρνας τέχνης από 1.400 καλλιτέχνες και 100 μουσεία. Από αυτά, 600 περίπου έργα εκτέθηκαν με στόχο τη δημόσια περιφρόνηση, τον διασυρμό καλλιτεχνών όπως ο Πικάσο, ο Κλέε, ο Καντίνσκι κ.ά. παρουσιάζοντας το έργο τους ως παρακμιακό και αντεθνικό. Οι Ναζί φρόντισαν να κρεμάσουν τους πίνακες λοξά προκειμένου να υποτιμήσουν ακόμα περισσότερα τα έργα και την ίδια στιγμή να δώσουν μια αρνητική αίσθηση.
Άλλωστε, ο Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου» έγραφε με πολύ καθαρό τρόπο για τον ρόλο της τέχνης μέσα στο ναζιστικό καθεστώς:
«Θέατρο, τέχνη, λογοτεχνία, κινηματογράφος, ο Τύπος, οι αφίσες και οι βιτρίνες πρέπει να καθαριστούν από όλες τις εκδηλώσεις του σάπιου κόσμου μας και να τεθούν στην υπηρεσία μιας ηθικής, πολιτικής και πολιτιστικής ιδέας».
Φασιστικός κλασικισμός
Την ίδια στιγμή που ο Ναζισμός αντιτάχθηκε στη μοντέρνα τέχνη, προώθησε μια ιδεολογικά ελεγχόμενη αισθητική που αποθέωνε τον μιλιταρισμό και τη φυλετική ανωτερότητα.
Ο φασιστικός κλασικισμός, που έχει τις ρίζες του στη φασιστική Ιταλία και άνθισε υπό το ναζιστικό καθεστώς, αντλούσε έμπνευση από την αρχαιότητα και την ελληνορωμαϊκή κλασική τέχνη, διαστρεβλώνοντας τα κλασικά πρότυπα προκειμένου να εξυπηρετήσει τη Ναζιστική προπαγάνδα.
Επί της ουσίας οικειοποιήθηκαν την κλασική τέχνη για να ενισχύσουν την ιδέα μιας ανώτερης, κυρίαρχης φυλής και να προωθήσουν την εθνικιστική, ιμπεριαλιστική και αυταρχική τους ιδεολογία.
Με όπλο την τέχνη ενάντια στην Ακροδεξιά
Σήμερα, είναι ξεκάθαρο ότι τόσο οι φασίστες όσο και οι ακροδεξιοί έχουν σημαντικούς λόγους για να στέκονται ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης που έχει προοδευτικά χαρακτηριστικά και ειδικά σε καλλιτέχνες και δημιουργούς που έχουν ταυτιστεί με τα κινήματα και την Αριστερά. Καλλιτέχνες που μέσα από τα έργα τους αποκαλύπτουν τη σαπίλα του συστήματος ή παίρνουν θέση απέναντι στην άνοδο της Ακροδεξιάς.
Καθόλου τυχαία, ο πρώην υπουργός Πολιτισμού της κυβέρνησης Μελόνι, Τζενάρο Σαντζουλιάνο, είχε δηλώσει κατά τη διάρκεια της ορκωμοσίας του ότι θα «διαλύσει την αριστερή πολιτιστική ηγεμονία».
Οι ακροδεξιοί και οι φασίστες γνωρίζουν πολύ καλά ότι η τέχνη που τροφοδοτείται από τα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό στοιχείο συνειδητοποίησης, αλλά και όπλο στα χέρια των κινημάτων. Γι’ αυτό βρίσκονται απέναντι είτε σε ιστορικά καλλιτεχνικά κινήματα είτε σε σύγχρονους καλλιτέχνες που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη των κινημάτων και στη δημιουργία ανεξάρτητα σκεπτόμενων ανθρώπων και απελευθερωμένων συνειδήσεων.
Απέναντι σε κάθε προσπάθεια φασιστών και ακροδεξιών να πολεμήσουν αυτά τα καλλιτεχνικά κινήματα, οφείλουμε εργαζόμενοι, νεολαία και καλλιτέχνες να δώσουμε από κοινού τη μάχη. Γιατί ακόμα και μέσα από την τέχνη διαμορφώνεται η σύγκρουση δυο κόσμων: του αυταρχισμού και της συντήρησης ενάντια στη δημιουργικότητα και τις ανατρεπτικές ιδέες.
