Τις τελευταίες μέρες μεγάλες εκτάσεις δασών καταστρέφονται εξαιτίας των εγκληματικών πολιτικών της κυβέρνησης, δηλαδή της τραγικής υποχρηματοδότησης και υποστελέχωσης της Πυροσβεστικής και της Δασικής Υπηρεσίας.
Η κυβέρνηση στην ουσία αδιαφορεί για τη διάσωση του φυσικού πλούτου της χώρας και περιορίζεται στην προσπάθεια να μην υπάρξουν ανθρώπινα θύματα, γιατί φοβάται την κοινωνική οργή που θα ξεσπάσει. Την ίδια ώρα ρίχνει την ευθύνη για την κατάσταση στις δύσκολες καιρικές συνθήκες (που όμως δεν διαφέρουν ουσιαστικά από αυτές που επικρατούν σχεδόν κάθε καλοκαίρι – διαβάστε σχετικά σχόλιο του «Ξ» για το θέμα εδώ) και στην κλιματική αλλαγή.
Οι καταστροφικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο αυτή την περίοδο, όπως και αυτές στις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τη Σιβηρία και αλλού την προηγούμενη, είναι άμεσα συνδεδεμένες με την κλιματική κρίση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που μαστίζει τον πλανήτη. Οι κίνδυνοι από την κλιματική κρίση είναι γνωστοί εδώ και δεκαετίες αλλά οι κυβερνήσεις αρνούνται να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα για να την αναχαιτίσουν, γιατί αυτό έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα των πολυεθνικών, ειδικά της ενέργειας, αλλά όχι μόνο.
Το θέμα αυτό συζητήθηκε σε συνάντηση που οργάνωσε το Ξεκίνημα στο κάμπινγκ του Antinazi Zone / YRE, στο Δρέπανο Θεσπρωτίας, που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Τίτλος της συζήτησης ήταν: «Πράσινη ανάπτυξη, ή πράσινη καταστροφή;»
Το θέμα άνοιξαν τρεις εισηγητές, οι Ηλέκτρα Κλείτσα, Νίκος Κανελλής και Ανδρέας Παγιάτσος. Πιο κάτω ακολουθεί η εισήγηση της Ηλέκτρας Κλείτσας η οποία ασχολήθηκε με τη πτυχή «Η κλιματική αλλαγή και η σημασία της προστασίας των οικοσυστημάτων του πλανήτη». Οι εισηγήσεις των άλλων δύο ομιλητών θα ακολουθήσουν στις επόμενες μέρες.
Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κλιματική κρίση αποτελούν απειλή για τη ζωή στη γη και τον ανθρώπινο πολιτισμό όπως τον γνωρίζουμε. Κατά κανόνα, η συζήτηση γύρω από την υπερθέρμανση του πλανήτη και οι όποιες πολιτικές σχεδιάζονται επικεντρώνονται στη θέμα των ορυκτών καυσίμων.
Η καύση πετρελαίου, λιγνίτη, φυσικού αερίου, κλπ, είναι η βασική αιτία για την δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου και την αύξηση της θερμοκρασίας στη γη.
Ωστόσο για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή δεν φτάνει μόνο να στραφούμε σε άλλες μορφές ενέργειας, σε άλλα καύσιμα, που να είναι «καθαρά» – ακόμα και αυτό σήμερα βέβαια δεν γίνεται ούτε με την ταχύτητα, ούτε με τον τρόπο που πρέπει.
Για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή χρειάζεται κατ’ αρχήν να προστατευτούν τα οικοσυστήματα που απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και να αποκατασταθεί, ένα μέρος τουλάχιστον, από τα οικοσυστήματα που έχουν καταστραφεί.
Δεν φτάνει, δηλαδή, απλά να σταματήσουμε να εκπέμπουμε στην ατμόσφαιρα επιπλέον CO2, μεθάνιο και τα άλλα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Χρειάζεται να προστατέψουμε και να αποκαταστήσουμε τους φυσικούς μηχανισμούς που έχει ο πλανήτης, τα φυσικά οικοσυστήματα, που δεσμεύουν αυτά τα αέρια. Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να επανέλθει σταδιακά η φυσική ισορροπία στη θερμοκρασία και στο κλίμα του πλανήτη.
Οι ωκεανοί και τα δάση είναι τα πιο γνωστά οικοσυστήματα στη δέσμευση των αερίων του θερμοκηπίου. Δεν είναι τα μόνα. Οι τυρφώνες, οι βάλτοι δηλαδή, παίζουν επίσης ρόλο στη διαδικασία, όπως και άλλα οικοσυστήματα.
Αυτό που βλέπουμε σήμερα όμως είναι πολιτικές για την ανάπτυξη τεχνολογιών που χρησιμοποιούν Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, κ.α. – με πολλά προβλήματα βέβαια – αλλά ελάχιστες πολιτικές προστασίας των εναπομεινάντων οικοσυστημάτων.
Αντιθέτως έχουμε και στην Ελλάδα και διεθνώς συνέχιση της ρύπανσης, της υποβάθμισης και της καταστροφής και των δασών και των θαλασσών και άλλων οικοσυστημάτων, ενώ πολλές φορές η καταστροφή αυτή γίνεται με το πρόσχημα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Η ταχύτητα με την οποία υποβαθμίζονται ή καταστρέφονται τα διάφορα οικοσυστήματα, παίζει και αυτή σημαντικό ρόλο στην ταχύτητα με την οποία ανεβαίνει η θερμοκρασία του πλανήτη και αλλάζει το κλίμα. Ωστόσο αυτό δεν αντανακλάται αρκετά στις διάφορες συζητήσεις, στα άρθρα και τις αναλύσεις για την κλιματική κρίση.
Τα δάση του πλανήτη
Σήμερα η αποψίλωση των δασών και οι αλλαγές στις χρήσεις γης ευθύνονται για περίπου το 1/5 των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Πώς γίνεται αυτό;
Τα δέντρα, όπως όλα τα φυτά, για να αναπτυχθούν δεσμεύουν CO2 και όσο ζουν το «αποθηκεύουν» στο σώμα τους και στο έδαφος. Όταν ένα δέντρο κοπεί ή καεί το CO2 που έχει δεσμεύσει για χρόνια ή δεκαετίες απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα. Κάθε δάσος που καταστρέφεται είναι πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Και την ίδια στιγμή, βέβαια, με κάθε δάσος που καταστρέφεται χάνουμε ένα οικοσύστημα που απορροφούσε και δέσμευε αέρια του θερμοκηπίου! Η καταστροφή δηλαδή είναι διπλή!
Την τελευταία δεκαετία καταστρέφονται 100.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα κάθε χρόνο. Χάνουμε δηλαδή κάθε χρόνο μια έκταση δασών ίση με το μέγεθος της Ισλανδίας. Κάποια από τα κατεστραμμένα δάση αποκαθίστανται, ωστόσο οι απώλειες παραμένουν τεράστιες.
Η καταστροφή των δασών είναι αποτέλεσμα της δραστηριότητας των εταιρειών εξόρυξης (έχουμε χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ελλάδα με τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική και με τα μεταλλεία Βωξίτη στον Ελικώνα, τον Παρνασσό, τη Γκιώνα). Στην Αφρική, στην Ασία, στη Λατινική Αμερική οι εκτάσεις που καταστρέφονται λόγω των εξορύξεων είναι πραγματικά αχανείς. Τα δάση καταστρέφονται επίσης από τις εταιρείες ξυλείας, από τις πυρκαγιές που με την κλιματική αλλαγή γίνονται όλο και πιο συχνές, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο οι περικοπές στις πυροσβεστικές και στις δασικές υπηρεσίες έχουν κάνει τη μάχη με τις πυρκαγιές ακόμη πιο δύσκολη.
Και βέβαια τα δάση καταστρέφονται από τις μεγάλες αγροτικές εταιρείες, οι οποίες αποψιλώνουν μαζικά δασικές εκτάσεις, ιδιαίτερα στις τροπικές περιοχές της Ασίας, της Λ. Αμερικής και της Αφρικής για να τα αντικαταστήσουν με καλλιέργειες που προορίζονται για ζωοτροφές βοοειδών και χοιρινών για να συντηρείται η υπερκατανάλωση κρέατος στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Τα χρήματα και τα συμφέροντα πίσω από αυτές τις πολυεθνικές είναι τεράστια, και αυτός είναι ένας λόγος που η σημασία της προστασίας τους, η καθοριστική συμβολή τους στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης υποβαθμίζεται.
Πρόσφατο άρθρο της βρετανικής εφημερίδας Guardian αναφέρεται σε μια έρευνα γύρω από τον Αμαζόνιο. Σύμφωνα με αυτή, η περιοχή του δάσους του Αμαζονίου εκπέμπει περισσότερο CO2 από αυτό που απορροφά. Οι πυρκαγιές και η καταστροφή του δάσους από τις πολυεθνικές των εξορύξεων και την αγροτική βιομηχανία εκπέμπουν περισσότερο CO2 σε σχέση με το CO2 που το εναπομείναν δάσος απορροφά!
Δεν είναι όμως μόνο ο Αμαζόνιος. Όλα δείχνουν ότι αν συνεχίσουμε με τις σημερινές πολιτικές, τα μεγάλα τροπικά δάση του πλανήτη μέσα σε λίγες δεκαετίες θα καταστρέφονται με ταχύτατους ρυθμούς.
Ένα άλλο εξαιρετικά σημαντικό τροπικό δάσος, αυτό της λεκάνης απορροής του ποταμού Κονγκό, απορροφά ένα τρίτο λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα από ό,τι τη δεκαετία του 1990, εξαιτίας της γρήγορης αποψίλωσης του.
Όλα δείχνουν ότι αυτή η τάση θα συνεχιστεί και ότι οι περιοχές των τροπικών δασών μέχρι το 2060 θα εκπέμπουν περισσότερο CO2 από αυτό που θα απορροφούν.
Πέρα από την απορρόφηση CO2 τα δάση παίζουν ρόλο στην οικολογική ισορροπία της γης και με άλλους τρόπους.
Παράγουν σχεδόν το 20% του οξυγόνου του πλανήτη (το υπόλοιπο 80% παράγεται στους ωκεανούς από το φυτοπλαγκτόν και άλλα υδρόβια φυτά), ρυθμίζουν τη θερμοκρασία σε τοπικό επίπεδο, διαμορφώνουν τις υπόγειες αποθήκες νερού, συγκρατούν το έδαφος.
Όλες αυτές τους οι ιδιότητες τα κάνουν ένα από τα ισχυρότερα όπλα που διαθέτουμε ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Όμως ο καπιταλισμός σήμερα, συμπεριλαμβανομένου του «πράσινου καπιταλισμού» και των μεγάλων εταιρειών που μιλάνε στο όνομα της «πράσινης ανάπτυξης» (που επενδύουν δηλαδή σε ΑΠΕ στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος) συνεχίζει να τα καταστρέφει.
Τυρφώνες (βάλτοι και έλη)
Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους τυρφώνες – τους βάλτους και τα έλη. Οι τυρφώνες αντιπροσωπεύουν μόνο το 3% της επιφάνειας της γης, ωστόσο αποθηκεύουν διπλάσιο CO2 από όλα τα δάση του κόσμου.
Από τη δεκαετία του ’70 σχεδόν το 1/5 των τυρφώνων έχει καταστραφεί, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες CO2 και μεθανίου στην ατμόσφαιρα.
Ωκεανοί
Οι ωκεανοί έχουν απορροφήσει το 30-50% του επιπλέον CO2 που έχει παραχθεί από την βιομηχανική εποχή.
Οι βασικοί τρόποι με τους οποίους γίνεται η απορρόφηση είναι δυο. Κάποιες ποσότητες CO2 διαλύονται στο νερό με την επαφή του αέρα με το θαλασσινό νερό. Ο δεύτερος τρόπος είναι μέσω του φυτοπλαγκτού. Το φυτοπλαγκτόν δεσμεύει CO2 για να κάνει φωτοσύνθεση. Η διαδικασία αυτή δεν είναι δευτερεύουσα. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το 80% του οξυγόνου που παράγεται στον πλανήτη (που είναι προϊόν της φωτοσύνθεσης) προέρχεται από το φυτοπλαγκτόν.
Η όλο και αυξανόμενη ρύπανση των ωκεανών με χημικά, πλαστικά κ.α. έχει αρχίσει και επηρεάζει και την ποσότητα του φυτοπλαγκτού στη θάλασσα και την δυνατότητα του να φωτοσυνθέτει. Και αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τις δυνατότητες των ωκεανών να απορροφήσουν CO2 και επιταχύνει έμμεσα την κλιματική αλλαγή.
Όμως, κανένα σοβαρό μέτρο δεν έχει αναγγελθεί μέχρι σήμερα για την προστασία των ωκεανών!
Αντίθετα, κυβερνήσεις και εταιρείες, όταν μιλάνε για ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής επικεντρώνουν αυστηρά στο ζήτημα της ενέργειας και των εναλλακτικών καυσίμων και προωθούν τη λεγόμενη «πράσινη ενέργεια», αφήνοντας στην πραγματικότητα εκτός την προστασία και αποκατάσταση των διάφορων οικοσυστημάτων που είναι κρίσιμα για την ανάσχεση της κλιματικής κρίσης και την αποκατάσταση της ισορροπίας στον πλανήτη.
Αξίζει επομένως να σταθούμε και στην ίδια την πράσινη ενέργεια για να δούμε πόσο πραγματικά πράσινη είναι – στα χέρια αυτού του συστήματος.
Ανεμογεννήτριες και Φωτοβολταϊκά
Σε παγκόσμιο επίπεδο γίνονται μαζικές επενδύσεις σε ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά.
Αν ρίξουμε μια ματιά στις επενδύσεις αιολικών, το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδιάζει να τετραπλασιάσει την ισχύ της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας που παράγει σε 40 γιγαβάτ έως το 2030, στην Αυστραλία σχεδιάζονται περισσότερα από δέκα υπεράκτια αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος 25 γιγαβάτ, στις ΗΠΑ, το σχέδιο της αιολικής επέκτασης περιλαμβάνει την εγκατάσταση χιλιάδων ανεμογεννητριών στις Μεγάλες Λίμνες στα σύνορα με τον Καναδά. Μόνο σε μια από τις πέντε Μεγάλες Λίμνες, τη λίμνη Έρι, σχεδιάζεται να κατασκευαστούν 1.600 ανεμογεννήτριες.
Στον παγκόσμιο Νότο, αλλά και σε πολλές χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά τοποθετούνται σε βουνά και παράκτιες περιοχές με δάση. Για να εγκατασταθούν αυτές οι ΑΠΕ αποψιλώνονται μεγάλες δασικές εκτάσεις, καταστρέφονται δηλαδή φυσικά οικοσυστήματα ή τμήματα οικοσυστημάτων που δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα – κι αυτό γίνεται στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος.
Οι εγκαταστάσεις αυτές, μαζί με τους δρόμους που χρειάζεται να ανοιχτούν για να φτιαχτούν και να συντηρηθούν διασπούν την ενότητα των οικοσυστημάτων. Ένα δάσος σ’ ένα βουνό, όπως για παράδειγμα η Πίνδος, είναι ένα ενιαίο οικοσύστημα. Όταν αυτό το οικοσύστημα διασπαστεί σε πολλά μικρότερα κομμάτια λόγω των δρόμων και των διάφορων ΑΠΕ, πολλά ζώα και φυτά απειλούνται γιατί τους έχει στερηθεί ο ενιαίος χώρος που ήταν απαραίτητος για να μπορούν να επιβιώσουν.
Οι επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στη θάλασσα είναι ακόμα αντικείμενο μελέτης, καθώς αποτελούν πρόσφατη εξέλιξη. Ωστόσο, στη Βόρεια θάλασσα όπου έχουν τοποθετηθεί κατά δεκάδες χιλιάδες, έχει παρατηρηθεί ότι έχουν εκτοπίσει μια σειρά είδη θαλάσσιων θηλαστικών, τα οποία δεν μπορούν να ζήσουν δίπλα στα υπεράκτια αιολικά πάρκα.
Μεγάλες είναι και οι απώλειες πουλιών από τα αιολικά πάρκα σε θάλασσες και βουνά, ιδιαίτερα όταν τα αιολικά πάρκα έχουν τοποθετηθεί στις διαδρομές των αποδημητικών πτηνών (σύμφωνα με έρευνες, μόνο στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι σκοτώνονται κάθε χρόνο 140.000 – 330.000 πτηνά).
Με δυο λόγια, στα χέρια των πολυεθνικών, των τραπεζών και των σημερινών κυβερνήσεων οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούν τις ΑΠΕ, δεν τοποθετούνται, μετά από σοβαρές μελέτες, σε μέρη όπου θα έχουν τη μικρότερη δυνατή επίπτωση στο φυσικό περιβάλλον.
Αυτό συμβαίνει επειδή κινητήρια δύναμη για την τοποθέτηση των αιολικών και φωτοβολταϊκών είναι τα κέρδη (μέσω των επιδοτήσεων, και της πώλησης της «πράσινης ενέργειας») και όχι η προστασία του περιβάλλοντος και η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Αν πραγματικά τους απασχολούσε η προστασία του περιβάλλοντος θα κάνανε σοβαρές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα τοποθετούσαν τις ΑΠΕ σε περιοχές όπου δεν θα απειλούν δάση και θάλασσες, ή θα προσπαθούσαν να τις ενσωματώσουν στις πόλεις, στους αυτοκινητόδρομους κλπ, και δεν θα αντιμετώπιζαν τα εναπομείναντα οικοσυστήματα σαν τζάμπα οικόπεδα.
Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούν τον αέρα και τον ήλιο για να παράγουν ενέργεια μπορούν να αποτελέσουν βασικό σύμμαχο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Για να συμβεί αυτό όμως απαιτείται σοβαρή μελέτη γύρω από τη χωροθέτησή τους, σε περιοχές όπου δε θα απειλούν τη φύση, αλλά και μαζικά κονδύλια στην έρευνα για την εξέλιξη αυτών των τεχνολογιών ώστε να έχουν τις μικρότερες δυνατές επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Υπάρχουν αρκετά ακόμα παραδείγματα υποτιθέμενων πράσινων τεχνολογιών που μόνο πράσινες, δεν είναι. Το συμπέρασμα που πρέπει να βγάλουμε απ’ όλα αυτά είναι ότι το σημερινό σύστημα είναι ανίκανο να αντιμετωπίσει πραγματικά την κλιματική κρίση. Τα κέρδη μπαίνουν πάνω από τις ζωές μας ακόμα και στο παρά πέντε της κατάρρευσης του πολιτισμού και της ζωής όπως την ξέρουμε πάνω στη γη.
