του Χάρη Σαββίδη
Τι κι αν η Ευρωζώνη βρίσκεται σε ύφεση επί έξι διαδοχικά τρίμηνα! Οι δείκτες στα χρηματιστήρια οδεύουν ολοταχώς προς τα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών. Τι κι αν η αμερικανική οικονομία αδυνατεί να σταθεροποιηθεί σε τροχιά ανάκαμψης. Οι δείκτες στη Wall Street «πετούν» καθημερινά από ρεκόρ σε ρεκόρ. Τι κι αν το ιαπωνικό ΑΕΠ δεν έχει καταφέρει να επιστρέψει στο επίπεδο που βρισκόταν πριν την παγκόσμια κρίση. Ο δείκτης Nikkei καταγράφει κέρδη 85% το τελευταίο εξάμηνο.
Τα χρηματιστήρια δείχνουν να έχουν αποσυνδεθεί πλήρως από την πραγματική οικονομία με αποκλειστική ευθύνη των κεντρικών τραπεζών. Σε Ιαπωνία, ΗΠΑ και Βρετανία ο ρυθμός εκτύπωσης χρήματος αυξάνεται διαρκώς, προσφέροντας στις αγορές αφειδώς ρευστότητα. Τα κεφάλαια αυτά τροφοδοτούν το ράλι στα χρηματιστήρια αλλά και ενισχύουν τις τιμές των ομολόγων, μειώνοντας το κόστος δανεισμού των κρατών. Στις ΗΠΑ το κόστος 10ετούς δανεισμού βρέθηκε κάτω και από το 1,5% ενώ στην Ιαπωνία υποχώρησε ακόμα και στο 0,45%.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι η μόνη που δεν τυπώνει χρήμα, αν και οι οικονομίες της Ευρωζώνης βρίσκονται ακόμα σε ύφεση. Το τελευταίο διάστημα φάνηκε, όμως, ότι αρκεί να τυπώνονται γεν στην άλλη όχθη του πλανήτη για να υποχωρήσει το κόστος δανεισμού στον ευρωπαϊκό Νότο. Ιταλία και Ισπανία δανείζονται πλέον με επιτόκια αντίστοιχα εκείνων πριν την κρίση ενώ στη Γαλλία το κόστος δανεισμού έχει υποχωρήσει στα χαμηλότερα επίπεδα εδώ και δεκαετίες. Ακόμα και η Πορτογαλία ή η Ελλάδα αν επέστρεφαν σήμερα στις αγορές και δανείζονταν με τα επιτόκια που αντιστοιχούν στις σημερινές τιμές των ομολόγων τους, θα εξυπηρετούσαν το χρέος τους περίπου με το κόστος που το έκαναν πριν την κρίση. Οι επενδυτές αναζητούν ευκαιρίες ακόμα και στην Αφρική – στις αρχές Μαΐου το κόστος 10ετούς δανεισμού της Ρουάντας υποχώρησε κάτω από το 7%!
Για την πραγματική οικονομία, όμως, η εκτύπωση χρήματος λίγα έχει καταφέρει. Η διατήρηση του κόστους δανεισμού σε χαμηλά επίπεδα είναι μια θετική συνέπεια, στο βαθμό που δεν επιβαρύνει περαιτέρω τα υπερχρεωμένα κράτη. Ακόμα και αυτή, βέβαια, δεν ισχύει για την Ευρωζώνη, όπου οι κυβερνήσεις επιμένουν έτσι κι αλλιώς στις καταστροφικές πολιτικές λιτότητας. Αν το χρήμα που τυπώνεται κατέληγε στα νοικοκυριά ή έστω τις επιχειρήσεις, οι οικονομίες θα «έπαιρναν μπρος». Αντί γι’ αυτό, παγιδεύεται στο χρηματοοικονομικό σύστημα και τις τράπεζες – τους μεγάλους ωφελημένους της ακολουθούμενης πολιτικής.
Φαίνεται, μάλιστα, να μην υπάρχουν αρνητικές συνέπειες από την επιλογή των κεντρικών τραπεζών. Θεωρητικά η εκτύπωση χρήματος απειλεί να ευτελίσει την αξία του, δηλαδή να προκαλέσει υψηλό πληθωρισμό. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε επειδή υπάρχει πολύ χρήμα στην οικονομία, είτε επειδή οι αλλοδαποί επενδυτές αποφεύγουν ένα νόμισμα που τυπώνεται μαζικά. Στην παρούσα φάση, όμως, το χρήμα που τυπώνεται δεν καταλήγει στην πραγματική οικονομία και άρα δεν δημιουργεί πληθωριστικές πιέσεις. Όσο για τις υποτιμητικές πιέσεις στο νόμισμα, αυτές δεν υπάρχουν καθώς σχεδόν όλες οι μεγάλες οικονομίες τυπώνουν (π.χ. γιατί να διολισθήσει το δολάριο έναντι του γεν ή της λίρας) ενώ πάνω από την Ευρωζώνη (που δεν τυπώνει) υπάρχει ο κίνδυνος της διάλυσης.
Οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να συνεχίσουν, δηλαδή, να τυπώνουν χωρίς να υπάρχει κάποιο πρόβλημα και άρα η «φούσκα» στις αγορές θα συνεχίζει να μεγαλώνει για πάντα. Προφανώς και αυτό ακούγεται παράλογο – καμία φούσκα δεν μπορεί να μεγαλώνει για πάντα, ούτε οι αγορές είναι δυνατόν να αποκλίνουν όλο και περισσότερο από την πραγματικότητα.
Οι περισσότεροι αναλυτές των αγορών παραδέχονται ότι όλα θα τελειώσουν με ένα… τεράστιο «μπαμ» αλλά προτρέπουν τους επενδυτές να συνεχίσουν να επωφελούνται της τρέχουσας κατάστασης όσο αυτή ισχύει.
Προς το παρόν η μόνη συνέπεια που φαίνεται να υπάρχει είναι μια αυξανόμενη νευρικότητα στις αγορές, που το τελευταίο διάστημα συνεχίζουν μεν την ανοδική τους πορεία αλλά αντιδρούν έντονα σε γεγονότα που φαινομενικά δεν έχουν μεγάλη σημασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα πολύτιμα μέταλλα, που ενώ παραδοσιακά είναι από τα ασφαλέστερα καταφύγια, τελευταία έχουν εξελιχθεί σε στοίχημα υψηλού ρίσκου και… μεταβλητότητας στην τιμή (απώλειες 15% σε δύο ημέρες ή βουτιά 10% που ακολουθείται από κέρδη 12% και μετά υποχώρηση 5% μέσα σε μία ημέρα).
Εκείνο που απασχολεί περισσότερο από όλα τους «επενδυτές» είναι, βέβαια, η συνέχιση της εκτύπωσης χρήματος. Η παραμικρή νύξη από αρμόδια χείλη ότι μπορεί έστω να περιοριστεί προκαλεί πανικό στις αγορές. Μόλις αυτό συμβαίνει, οι εκπρόσωποι των κεντρικών τραπεζών σπεύδουν να διαβεβαιώσουν ότι η εκτύπωση θα συνεχιστεί για όσο χρειαστεί. Και έτσι η «φούσκα» συνεχίζει να μεγαλώνει…
