Αναδημοσιεύουμε από το ιστολόγιο της ΠΡΩΣΥΝΑΤ (Πρωτοβουλία Συνεννόησης για την Διαχείριση των Απορριμμάτων) άρθρο του Τάσου Κεφαλά που δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς λειτουργεί το σύστημα της ανακύκλωσης στην Ελλάδα και αποκαλύπτει την πλήρη απουσία δημόσιου ελέγχου και διαφάνειας, την εκμετάλλευσή του από τα ιδιωτικά συμφέροντα, τις παραβατικές συμπεριφορές κ.α.
Η διαχείριση των αποβλήτων στη χώρα μας ακόμη ψάχνει να βρει βηματισμό. Ένα νέο και φιλόδοξο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ) είναι έτοιμο, από τον Ιούνη και περιμένει τη νομική του θωράκιση και υλοποίηση. Το πλαίσιο πρέπει να συμπληρωθεί με τους περιφερειακούς σχεδιασμούς (ΠΕΣΔΑ), που πρέπει να αναθεωρηθούν τάχιστα και, για πρώτη φορά, με τα τοπικά σχέδια διαχείρισης (ΤΣΔ) των δήμων. Δεν είναι αντικείμενο αυτού του άρθρου τα πως και τα γιατί, απλά σημειώνουμε ότι όλη αυτή η διαδικασία γίνεται με αργό και βασανιστικό τρόπο. Μερικές φορές και με βήματα προς τα πίσω. Εντελώς ανεξήγητα, αφού η κατάσταση βρίσκεται σε οριακό σημείο, με κάποιες περιφέρειες και μεγάλες πόλεις τους βουτηγμένες στα σκουπίδια. Κάτι που κινδυνεύει να βιώσει και η περιφέρεια της Αττικής, αφού η Φυλή, το μεγάλο χωνευτήρι των σκουπιδιών της και, ταυτόχρονα, «πλυντήριο» της υποκρισίας μας, εξαντλείται.
Σε αυτές τις συνθήκες, ο τομέας της ανακύκλωσης θα έπρεπε και θα μπορούσε να είναι το «φωτεινό» κομμάτι του συστήματος και ένα σημαντικό εργαλείο για ένα άλλο μοντέλο διαχείρισης των αποβλήτων, σε όφελος της κοινωνίας. Αποφορτίζοντας και μέρος της πίεσης που έχουν δημιουργήσει οι λαθεμένες επιλογές, οι καθυστερήσεις και η επιδίωξη μεγάλων οικονομικών ομίλων να «αλώσουν» όλες τις σχετικές δραστηριότητες. Αντί γι αυτό, έχει φτάσει (ο τομέας της ανακύκλωσης) στο σημείο να αποτελεί μέρος της όλης προβληματικής διαχείρισης. Η διαπίστωση αυτή φαίνεται ότι είναι γενικότερα αποδεκτή, παρά το ότι η κριτική δεν ασκείται πάντα από την ίδια σκοπιά και παρά το ότι οι προσδοκίες από τις αλλαγές, για τις οποίες όλοι μιλούν, δεν είναι ταυτόσημες.
Αλλαγές, αλλά προς ποια κατεύθυνση;
Οπότε και η κριτική πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί και η κατεύθυνση των επιθυμητών αλλαγών να αρχίσει να περιγράφεται. Από την υποχρέωση αυτή δεν εξαιρείται η συντεταγμένη πολιτεία και, ειδικότερα, η κυβέρνηση, το υπουργείο περιβάλλοντος και ενέργειας και οι αρμόδιες υπηρεσίες του. Καθώς, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, υπάρχει ένα συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο για τις αναγκαίες αλλαγές στον τομέα της ανακύκλωσης, ούτε και η απαραίτητη σαφήνεια στους προσανατολισμούς.
Σαν σημείο αναφοράς και συνεννόησης, πάντως, μπορούμε να έχουμε μερικές βασικές διαπιστώσεις και επιλογές του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων. Μας το επιτρέπει το γεγονός ότι αυτό το σχέδιο είναι, κυρίως, προϊόν των διεργασιών που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στα κινήματα και στην κοινωνία και, δευτερευόντως, προϊόν επεξεργασιών στο εσωτερικό των κομμάτων που κυβερνούν. Παραθέτουμε, αποσπασματικά, κάποια από αυτά τα σημεία:
- Κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης στερεών αποβλήτων με στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο μιας πολιτικής βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, με όρους αειφορίας.
- Αναβάθμιση των δημόσιων και δημοτικών υπηρεσιών διαχείρισης αποβλήτων προς τους πολίτες και τους παραγωγούς αποβλήτων.
- Ευαισθητοποίηση και ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών μέσω εκτενούς διαβούλευσης και μέσω συμμετοχής στις δράσεις διαχείρισης μικρής κλίμακας και κοντά στην παραγωγή των αποβλήτων.
- Ριζική αναθεώρηση της λειτουργίας των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) και επανασχεδιασμός τους, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων.
- Επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου με στόχο την βελτιστοποίηση της λειτουργίας, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης σε άλλα υλικά, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα (με αναβάθμιση του ΕΟΑΝ).
- Τα έσοδα των ΣΕΔ αποτελούν δημόσιο πόρο και πρέπει να εξεταστεί ο έλεγχός τους μέσω κρατικού λογιστικού συστήματος για να αποτελέσουν επενδυτικό κονδύλι για την ανάπτυξη των συστημάτων της νέας διαχείρισης αποβλήτων.
Οι στόχοι αυτοί δεν μπορούν να υπηρετηθούν από το παλιό, φιλοεργολαβικό, συγκεντρωτικό μοντέλο, που είχε «ναυαρχίδα» τα φαραωνικά εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων, δηλαδή ανάκατων και χωρίς προδιαλογή, αποβλήτων. Και επειδή στα ζητήματα αυτά τα κινήματα είναι μερικά βήματα πιο μπροστά από την πολιτεία, αξίζει να σημειώσουμε πως το εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης των αστικών αποβλήτων υπάρχει και έχει περιγραφεί με μεγάλη σαφήνεια. Συνηθίζουμε να το λέμε αποκεντρωμένη διαχείριση, με δημόσιο χαρακτήρα και έμφαση στην προδιαλογή των υλικών. Πυρήνας αυτού του μοντέλου διαχείρισης είναι οι δημοτικές ή διαδημοτικές υποδομές ανακύκλωσης και κομποστοποίησης προδιαλεγμένων υλικών (ανακυκλώσιμων και οργανικών), που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος των αστικών αποβλήτων. Αυτές οι υποδομές μπορούν να υποκαταστήσουν το βασικό κορμό του υφιστάμενου συστήματος ανακύκλωσης. Όποιος/α από τους βασικούς εμπλεκόμενους καμώνεται πως δεν το ξέρει, απλά δε λέει την αλήθεια!
Η δομή και η εποπτεία του συστήματος της ανακύκλωσης
Πριν λίγες μέρες, η Πρωτοβουλία συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ) προχώρησε ξανά σε καταγγελία των πρακτικών πλήρους αδιαφάνειας και απόκρυψης βασικών πτυχών των δραστηριοτήτων του συστήματος. Επειδή, όμως, αυτές οι πρακτικές είναι στενά δεμένες με την παρωχημένη δομή, το χαρακτήρα και τον προσανατολισμό του συστήματος θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε τις βασικές παθογένειές του.
Σαν διαχειριστική προτεραιότητα, η διαχείριση των στερεών αποβλήτων βρίσκεται χαμηλά στο οργανόγραμμα του υπουργείου περιβάλλοντος και ενέργειας. Υπό τη Γενική Γραμματεία του ΥΠΕΚΑ βρίσκεται η Γενική Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Πολιτικής και κάτω από αυτήν η Διεύθυνση προστασίας βιοποικιλότητας, εδάφους και διαχείρισης αποβλήτων. Στην τελευταία υπάγεται το «τμήμα διαχείρισης αστικών, βιομηχανικών και συναφών αποβλήτων». Λόγω της σημασίας της, έχει δημιουργηθεί -σωστά- και ειδικό «τμήμα ανακύκλωσης – εναλλακτικής διαχείρισης».
Ο τομέας της ανακύκλωσης υπάγεται στο δεύτερο τμήμα και λειτουργεί με την ευθύνη του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), ενός νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ), με πλήρη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και με μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Βασικός σκοπός του είναι «ο σχεδιασμός και η εφαρμογή της πολιτικής για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και των άλλων προϊόντων». «Το διοικητικό συμβούλιο του Ε.Ο.ΑΝ. συγκροτείται από εκπροσώπους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, αιρετούς εκπροσώπους των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και εκπροσώπους συλλογικών φορέων και περιβαλλοντικών οργανώσεων». Ο ΕΟΑΝ στεγάζεται στο ίδιο κτήριο με το τμήμα ανακύκλωσης – εναλλακτικής διαχείρισης, μαζί και με άλλες υπηρεσίες του υπουργείου.
Η χαμηλή ιεράρχηση στην πυραμίδα της διοικητικής οργάνωσης είναι ένα σημαντικό πρόβλημα. Το ακόμα μεγαλύτερο είναι η χρόνια υποστελέχωση, τόσο του τμήματος ανακύκλωσης -διακινδυνεύουμε να πούμε ότι έχει διακοσμητικό ρόλο- όσο και του ίδιου του ΕΟΑΝ, που με μεγάλη δυσκολία ανταποκρίνεται στις στοιχειώδεις αρμοδιότητες και υποχρεώσεις του. Όσο περιορισμένες κι αν είναι αυτές, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Αδυνατεί να ελέγξει ουσιαστικά ή να επιβάλλει τους προβλεπόμενους κανόνες λειτουργίας, έστω αυτούς τους ανεπαρκείς, στα διάφορα μέρη του συστήματος. Τους τελευταίους μήνες έχει απομείνει χωρίς διοίκηση και πολλές φορές γίνεται συνένοχος της πλημμελούς λειτουργίας των συστημάτων που εποπτεύει. Αρνείται και ο ίδιος να δώσει βασικές πληροφορίες για τη λειτουργία και τις επιδόσεις στον τομέα της ανακύκλωσης και εδώ δεν υπάρχει κανένα ελαφρυντικό και καμία δικαιολογία.
Προτού, όμως, απαριθμήσουμε άλλες δικές μας κριτικές παρατηρήσεις, έχει σημασία να αναφέρουμε τις προβληματικές πτυχές του συστήματος, όπως τις καταγράφει ο ίδιος ο ΕΟΑΝ, σε δελτίο τύπου, μετά από μια ημερίδα απολογιστικού χαρακτήρα, τον Απρίλιο του 2015:
- Δυσχέρεια στην εφαρμογή των επιχειρησιακών σχεδίων των ΣΕΔ (σημ. συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης).
- Ύπαρξη αισχροκερδικών κυκλωμάτων.
- Προβλήματα με την επίτευξη των στόχων.
- Εισφοροδιαφυγή και μη εγγραφή όλων των υπόχρεων διαχειριστών σε Συστήματα.
- Ελλιπής, σε ορισμένες περιπτώσεις, συνεργασία των ΟΤΑ με τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης.
- Νομοθετικά κενά που δημιουργούν εμπόδια.
- Ατελέσφορη επιβολή κυρώσεων.
- Ανεπαρκής ενημέρωση των πολιτών.
- Δράση μη νόμιμων κυκλωμάτων και ύπαρξη λαθρεμπορίου σε απόβλητα που έχουν εμπορική αξία.
Πως λειτουργεί, στην πράξη, το σύστημα της ανακύκλωσης
Πέρα από την εποπτεία του συστήματος, όμως, σημασία έχει η καταγραφή του τρόπου λειτουργίας του συστήματος της ανακύκλωσης, στην πράξη. Και αυτή είναι πολύ πιο αποκαλυπτική. Ας δούμε τις πιο βασικές πτυχές της:
- Η λειτουργία της ανακύκλωσης, στο μεγαλύτερο και πιο ουσιαστικό της μέρος, έχει ανατεθεί σε ιδιωτικές εταιρείες, που δραστηριοποιούνται στην ανακύκλωση διαφόρων κατηγοριών υλικών (συσκευασίες, ελαστικά, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, συσσωρευτές κλπ.). Είναι τα λεγόμενα (ατομικά ή συλλογικά) συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης – ΣΕΔ. Σε κάθε κατηγορία ανακυκλώσιμων υλικών μπορεί να δραστηριοποιούνται παραπάνω από ένα σύστημα (ΣΕΔ). Ένα από τα πιο γνωστά ΣΕΔ είναι και αυτό της «περίφημης» ΕΕΑΑ ΑΕ, με τον μπλε κάδο, που κυριαρχεί στην κατηγορία των συσκευασιών.
- Κατά κανόνα, συγκροτούνται με μορφή ανώνυμων εταιρειών (ΑΕ), με μετόχους τους ίδιους τους βασικούς παραγωγούς ή διαχειριστές των συγκεκριμένων κατηγοριών ανακυκλώσιμων αποβλήτων, με το πρόσχημα της αυξημένης ευθύνης του παραγωγού. Μέρος της δραστηριότητάς τους είναι ο έλεγχος της εκπλήρωσης των υποχρεώσεων -κυρίως, των οικονομικών- των παραγωγών και των διαχειριστών, δηλαδή των ιδίων. Και εδώ υπάρχει μια πρώτη, μεγάλη αντίφαση.
- Στις εταιρείες αυτές η πολιτεία έχει εναποθέσει την αποκλειστική ευθύνη της διαχείρισης των οικονομικών εισφορών, που εισρέουν στα συστήματα. Οι πόροι του συστήματος προέρχονται από τους παραγωγούς και τους διαχειριστές και έχουν είτε τη μορφή του τέλους ανακύκλωσης, είτε τη μορφή της εισφοράς του παραγωγού (ανάλογα με την κατηγορία των υλικών). Στην ουσία και στις δύο περιπτώσεις, οι παραγωγοί και οι διαχειριστές ενσωματώνουν -άμεσα ή έμμεσα- την οικονομική υποχρέωσή τους στο κόστος του προϊόντος και την μετακυλύουν στον τελικό καταναλωτή. Άρα, σε τελική ανάλυση, έχουμε να κάνουμε με ένα δημόσιο πόρο προορισμένο να ενισχύσει περαιτέρω τις δράσεις της ανακύκλωσης και όχι για μια «χάρη» των παραγωγών στο σύστημα της ανακύκλωσης.
- Η συμμετοχή των υπόχρεων παραγωγών στα συστήματα είναι υποχρεωτική. Στην πράξη, μεγάλο μέρος τους δε συμμετέχει και δεν καταβάλει τις προβλεπόμενες εισφορές. Παρόλο που τα συστήματα επιβαρύνονται με το κόστος συλλογής και διαλογής (και) των δικών τους προϊόντων. Μόλις τώρα αρχίζει να δημιουργείται το μητρώο υπόχρεων παραγωγών σε κάποιες κατηγορίες ανακυκλώσιμων υλικών. Επιπλέον, δεν είναι βέβαιο ότι και αυτοί που καταβάλουν εισφορές καταβάλουν αυτές που πρέπει, αφού όλα στηρίζονται στις δηλώσεις των ίδιων των παραγωγών για τις ποσότητες των προϊόντων που διακινούν στην αγορά. Μπορεί ένα σύστημα, που έχει τους ίδιους σαν μετόχους, να ελέγξει αν λειτουργούν σύννομα; Ο ίδιος ο Ελληνικός οργανισμός ανακύκλωσης – ΕΟΑΝ έχει αναγνωρίσει πως υφίσταται τεράστιο πρόβλημα διαφυγής εισφορών και πως ο ίδιος αδυνατεί να κάνει τους σχετικούς ελέγχους και πως αποδεικνύεται ατελέσφορη η επιβολή κυρώσεων.
- Έτσι εξηγείται και η αλλεργία σε κάθε μορφή δημοσιοποίησης του τρόπου με τον οποίο οι εταιρείες αυτές διαχειρίζονται τις εισφορές που εισπράττουν. Δηλαδή, αν μιλήσουμε για τον τομέα των συσκευασιών: ποιες είναι οι εισφορές που εισπράχθηκαν από τους παραγωγούς και ποιες οι βασικές κατηγορίες διάθεσής τους (σε αποθεματικό ΣΕΔ, σε λειτουργικά έξοδα ΣΕΔ, σε ενίσχυση ΚΔΑΥ, σε ενίσχυση δήμων, σε προμήθεια οχημάτων και κάδων, σε συλλογή βιομηχανικών – εμπορικών αποβλήτων συσκευασία [ΒΕΑΣ] κλπ.);
- Στους πόρους του συστήματος θα έπρεπε να συνυπολογίζεται και η εμπορική αξία των ανακυκλούμενων υλικών, αφαιρουμένου του κόστους της διαλογής και διάθεσης. Αυτός ο πόρος, όμως, κατευθύνεται αποκλειστικά στις απολήξεις του συστήματος ανακύκλωσης, που είναι, συνήθως, άλλες εταιρείες – υπεργολάβοι των ΣΕΔ, όπως τα γνωστά κέντρα διαλογής και ανακύκλωσης υλικών (ΚΔΑΥ), με τα οποία συνεργάζεται η ΕΕΑΑ ΑΕ στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών.
- Στην προκειμένη περίπτωση, οι δήμοι επωμίζονται το κόστος της συλλογής και μεταφοράς στα ΚΔΑΥ του περιεχομένου των μπλε κάδων, χωρίς να επωφελούνται καθόλου από την εμπορική διάθεση των υλικών. Είναι τυχαίο ότι οι δήμοι, παρ’ ότι έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν δημοτικά συστήματα ανακύκλωσης, αποθαρρύνονται να το κάνουν;
- Όλα τα ΣΕΔ λειτουργούν στη βάση αναλυτικών επιχειρησιακών σχεδίων, που εγκρίνονται από τον ΕΟΑΝ και τα οποία, ανάμεσα στα άλλα, περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας και τις υποχρεώσεις τους. Υπάρχουν φορείς και δήμοι, ενταγμένοι ή συνεργαζόμενοι με τα ΣΕΔ, που δεν έχουν ιδέα για τα επιχειρησιακά σχέδιά τους, τα οποία παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό με την αιτιολογία του εταιρικού απορρήτου. Είναι ή δεν είναι καραμπινάτη αποξένωση της κοινωνίας από μια διαδικασία, που, από τα πράγματα, έχει καθαρά δημόσιο χαρακτήρα;
Παραβατικές συμπεριφορές
- Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν είναι δύσκολο να αναπτυχθούν παραβατικές συμπεριφορές. Κάποια από τα συστήματα – ΣΕΔ έχουν κατηγορηθεί για παραβίαση των κανόνων λειτουργίας τους και σε κάποια από αυτά έχει ανακληθεί η άδεια λειτουργίας τους.
- Τεράστιο πρόβλημα παρουσιάζεται στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών, που αποτελούν την πιο μεγάλη κατηγορία των ανακυκλώσιμων υλικών. Το ένα από τα δύο βασικά ΣΕΔ (ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΕ) βρίσκεται σε χρόνια δικαστική διαμάχη με τον ΕΟΑΝ, με την άδεια λειτουργίας του πότε να ανακαλείται και πότε να επιστρέφεται.
- Το άλλο και μεγαλύτερο, «ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» ΤΗΣ ΕΕΑΑ ΑΕ, έχει αποδειχθεί διάτρητο στη λειτουργία του και αδιαφανές στη δημοσιοποίηση στοιχείων. Χρησιμοποιεί τα κέντρα διαλογής και ανακύκλωσης υλικών – ΚΔΑΥ (ιδιόκτητα ή συνεργαζόμενων υπεργολάβων), στα οποία υποδέχεται το περιεχόμενο των μπλε κάδων των δήμων. Αρνείται να δημοσιοποιήσει ποιους δήμους εξυπηρετούν τα ΚΔΑΥ και ποιες είναι οι επιδόσεις των δήμων. Αρνείται να δώσει στοιχεία για το πόσα είναι τα έσοδά της, από που προέρχονται και πως διανέμονται, παρ’ ότι η ανακύκλωση έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα και το ίδιο το ΣΕΔ υποτίθεται ότι δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα.
- Κάποια από τα ΚΔΑΥ, ιδιαίτερα της Αττικής, έχουν κατηγορηθεί ότι εμπλέκονται σε παράνομη διακίνηση σύμμεικτων απορριμμάτων, για παράδειγμα από νησιά του Αιγαίου ή από την Πελοπόννησο, με το μανδύα των ανακυκλώσιμων. Κάποια, επίσης, ΚΔΑΥ, επειδή ασκούν και άλλες δραστηριότητες φέρονται να εμπλέκονται με διακίνηση επικίνδυνων αποβλήτων, χωρίς τις απαραίτητες άδειες. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ΚΔΑΥ στον Ασπρόπυργο, της εταιρείας ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΕ, που λίγους μήνες πριν κάηκε ολοσχερώς, φέρνοντας στην επιφάνεια μια ανεξέλεγκτη συγκέντρωση τοξικών υλικών.
Η πρόληψη και η εκπλήρωση των στόχων
- Όσο καλά και να λειτουργεί ένα σύστημα δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωσή του να συμβάλλει στην πρόληψη και στη μείωση των αποβλήτων. Στην προκειμένη περίπτωση των ανακυκλώσιμων υλικών. Μπορεί ένα, καθολικά ιδιωτικοποιημένο, σύστημα ανακύκλωσης να κινηθεί προς την κατεύθυνση της μείωσης του τζίρου των μετόχων του; Ή προς την κατεύθυνση περιορισμών στο θέμα της συσκευασίας, όταν αυτή έχει εξελιχθεί σε βασικό παράγοντα της προώθησης ενός προϊόντος;
- Εξίσου σημαντικό είναι και το θέμα της εκπλήρωσης των στόχων στην ανακύκλωση, που έχουν τεθεί σε εθνικό ή και σε περιφερειακό επίπεδο. Υπάρχουν τεράστια κενά, τουλάχιστον στις επίσημες εκθέσεις των ΣΕΔ, για το αν και πως τεκμηριώνεται η εκπλήρωση ή μη των στόχων, που έχει θέσει η πολιτεία για κάθε επιμέρους κατηγορία ανακυκλώσιμων υλικών. Έχει αμφισβητηθεί η εγκυρότητα των στοιχείων που διαβιβάζονται στην πολιτεία και από την πολιτεία στην ΕΕ, ως προς αυτούς τους στόχους.
- Μια αξιόπιστη παρακολούθηση της εκπλήρωσης των στόχων, στον τομέα της ανακύκλωσης, προϋποθέτει δύο πράγματα. Αφενός μια έγκυρη εκτίμηση για τις ποσότητες των παραγόμενων αστικών αποβλήτων και για τη σύνθεσή τους, δηλαδή για το πόσα από αυτά είναι ανακυκλώσιμα και τι είδους ανακυκλώσιμα. Αφετέρου, μια τεκμηριωμένη καταγραφή των ποσοτήτων των ανακυκλώσιμων υλικών, που συλλέγονται πραγματικά στα ΚΔΑΥ. Αν το πούμε με τη γλώσσα των απλών μαθηματικών, για την τιμή ενός κλάσματος χρειάζεται να ξέρουμε τον αριθμητή και τον παρονομαστή. Η ΠΡΩΣΥΝΑΤ έχει εκφράσει δημόσια τις αμφιβολίες και για τις δυο κατηγορίες πληροφοριών που χρησιμοποιούνται, δηλαδή για την ακρίβεια και του αριθμητή και του παρονομαστή, θεωρώντας ότι ωραιοποιείται η υφιστάμενη κατάσταση.
- Ας δούμε τα παραπάνω με ένα παράδειγμα. Η μελέτη για το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (2014) περιέχει αντιφατικά στοιχεία για το ποιες είναι ακριβώς οι ποσότητες των ΑΣΑ που παράγονται. Στην περίπτωση της περιφέρειας Πελοποννήσου υπάρχει κανονικός παραλογισμός. Η μελέτη για το εθνικό σχέδιο υπολογίζει τα ΑΣΑ του 2011 128.099 τόνους. Μελέτη της περιφέρειας (2010) υπολόγιζε τα ΑΣΑ του 2013 σε 303.651 τόνους, ενώ η πιο πρόσφατη μελέτη της ΤΕΡΝΑ για τα έργα ΣΔΙΤ (2014) βασίζει το σχεδιασμό σε εκτίμηση για 217.532 τόνους/έτος. Βγάλτε συμπέρασμα…
- Σε ότι αφορά στην εκτίμηση για τη συμμετοχή των ανακυκλώσιμων υλικών στο σύνολο των ΑΣΑ, η μελέτη για το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (2014) ισχυρίζεται ότι τα ανακυκλώσιμα υλικά αποτελούν το 50% του συνόλου των αστικών αποβλήτων (ΑΣΑ). Από αυτά εκτιμά ότι το 15,5% είναι συσκευασίες και το υπόλοιπο 34,5% τα λοιπά ανακυκλώσιμα. Η μελέτη για την αναθεώρηση του περιφερειακού σχεδιασμού διαχείρισης της Αττικής (2015) δίνει, αντίστοιχα: 47,8% – 25,6% – 22,2%. Η ΕΕΑΑ ΑΕ, πάλι για την Αττική (2015), δίνει: 24,3% – 19,6% – 4,8%. Προφανώς, έχουμε να κάνουμε με τεράστιες αποκλίσεις. Από πού αντλούν αυτά τα στοιχεία οι παραπάνω μελέτες; Μας παραπέμπουν σε άλλες μελέτες, του 2006 ή του 2008, τις οποίες και αυτές αρνούνται να τις θέσουν σε δημόσια κρίση. Γιατί, άραγε;
- Τέλος, σε ότι αφορά τις πραγματικά συλλεγόμενες ποσότητες ανακυκλώσιμων υλικών και εκεί υπάρχουν αμφιβολίες. Τόσο γιατί δε δίνονται αναλυτικά στοιχεία, που να πείθουν για την προέλευση και την ακρίβειά τους, όσο και γιατί κάποια στοιχεία «μαγειρεύονται». Για παράδειγμα: στην ανάκτηση οργανικών και ανακυκλώσιμων υλικών προσμετράται το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων του εργοστασίου επεξεργασίας σύμμεικτων σκουπιδιών της Φυλής (ΕΜΑΚ), που είναι, αφενός, μια οργανική μάζα τύπου κομπόστ και μια μάζα ανάκατων υλικών (χαρτί, πλαστικό, ξύλο κλπ.), ένα δευτερογενές καύσιμο, που ονομάζεται RDF. Το τραγικό στην υπόθεση είναι ότι και οι δύο κατηγορίες υλικών οδηγούνται για ταφή στο διπλανό ΧΥΤΑ.
Μεγάλα και πολλά τα συμφέροντα, πολλά και τα «βαρίδια» του συστήματος
Το παρακολουθήσαμε με την υποδοχή που είχε το εθνικό σχέδιο διαχείρισης, το παρακολουθούμε και με την αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδιασμών και την εκπόνηση, για πρώτη φορά, των τοπικών σχεδίων διαχείρισης, από τους δήμους. Μεγάλο μέρος του συντηρητικού πολιτικού φάσματος δυστροπεί και αντιδρά ανοιχτά σε κάθε αλλαγή. Φυσικά και τα εργολαβικά συμφέροντα. Έχουμε σοβαρούς λόγους να πιστεύουμε ότι και σημαντικό μέρος των αιρετών σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο είναι επιφυλακτικό και κουμπωμένο απέναντι στη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης, ενώ μια καθόλου ευκαταφρόνητη μερίδα τους βρίσκεται απέναντι και αγωνίζεται για να αποτύχει.
Κατά ένα περίεργο τρόπο, μια έκδηλη επιφυλακτικότητα υπάρχει και στον ΕΟΑΝ, αλλά και σε μια μερίδα ΜΚΟ, που έχει δεσμούς συνεργασίας με το υφιστάμενο σύστημα της ανακύκλωσης. Ειδικότερα, στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών, εκδηλώνεται μια πλήρης συναίνεση στην προσπάθεια διατήρησης του υφιστάμενου καθεστώτος του μπλε κάδου και των ΚΔΑΥ της ΕΕΑΑ ΑΕ. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί υποχρέωση της χώρας, κατοχυρωμένη και στο ν. 4042/2012 και στο νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων – ΕΣΔΑ, η προδιαλογή σε ξεχωριστά ρεύματα των συσκευασιών (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί). Συντηρείται, με αυτόν τον τρόπο, η συγκεντρωτική και ιδιωτικοποιημένη διαχείριση και των υλικών συσκευασίας, που επιβαρύνει τους δήμους με μεγάλα κόστη, χωρίς κανένα όφελος. Αντί να ενθαρρύνονται οι αποκεντρωμένες δημοτικές ή διαδημοτικές υποδομές υποδοχής και αξιοποίησης των ανακυκλώσιμων υλικών, με οικονομικό όφελος για τους δήμους και τους δημότες.
Από την άλλη, το υπουργείο περιβάλλοντος, μέσω του επίσης υποστελεχωμένου τμήματος εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων, παρακολουθεί σε ρόλο θεατή και, προς το παρόν τουλάχιστον, δε φαίνεται να έχει αποφασίσει να κάνει πράξη τις αλλαγές που έφερε το νέο ΕΣΔΑ. Αν και είναι παρακινδυνευμένο να βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα, δε διακρίνουμε, για την ώρα, εκείνη την αποφασιστικότητα που χρειάζεται για να σπάσουν τα αποστήματα του συστήματος.
Αλλαγή πορείας τώρα
Ένα είναι βέβαιο: η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί άλλο. Ο τομέας της ανακύκλωσης πρέπει να αλλάξει ριζικά προσανατολισμό, στο πλαίσιο μιας νέας αντίληψης για τη διαχείριση των αποβλήτων, που βασίζεται, κατά προτεραιότητα, στην πρόληψη, στην επαναχρησιμοποίηση και στην ανακύκλωση, με προδιαλογή των υλικών. Με αποκεντρωμένες, μικρής κλίμακας υποδομές ήπιας διαχείρισης, με δημόσιο χαρακτήρα, κόντρα στο συγκεντρωτικό, φιλοεργολαβικό μοντέλο της κυριαρχίας των σύμμεικτων αποβλήτων.
Από το υπουργείο περιβάλλοντος απαιτούμε να υλοποιήσει χωρίς καθυστερήσεις τη ριζική αναμόρφωση του τομέα της ανακύκλωσης, όπως προβλέπει ο νέος ΕΣΔΑ και από τους φορείς της αυτοδιοίκησης να πάρουν εκείνες τις πρωτοβουλίες, που θα ακυρώνουν, στην πράξη, τη λογική και την κυριαρχία των ιδιωτικοποιημένων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης».
