Viki Lara, Ισπανία
Στις 14 Οκτωβρίου έφτασε στο Κοινοβούλιο ο νόμος που εγγυάται τη σεξουαλική ελευθερία, γνωστός και με τη φράση «μόνο το “ναι” σημαίνει ναι». Σύντομα κατάφερε να ξεπεράσει και τα πρώτα «εμπόδια», δηλαδή τα δύο αντινομοσχέδια που κατέθεσαν το συντηρητικό δεξιό κόμμα PP και το ακροδεξιό Vox.
Ο νόμος αναμένεται να εγκριθεί οριστικά το επόμενο έτος, γεγονός που θα αποτελέσει μια πρώτη νίκη για τα αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την υπόθεση βιασμού που είναι γνωστή ως «υπόθεση της αγέλης των λύκων» (manada).
Το κύριο σημείο αυτού του νόμου είναι ότι μετατρέπει τη συναίνεση σε σημείο – κλειδί για την εκδίκαση των σεξουαλικών εγκλημάτων. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, συναίνεση υπάρχει μόνο όταν αυτή έχει εκφραστεί ελεύθερα και αντικατοπτρίζει σαφώς τη βούληση του ατόμου. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, όταν τελικά εγκριθεί ο νόμος, «η σιωπή ή η παθητικότητα δεν θα θεωρείται συναίνεση».
Η «αγέλη των λύκων»
Στην αποκαλούμενη «υπόθεση της αγέλης των λύκων», μια 18χρονη κοπέλα βιάστηκε από 5 άνδρες (μεταξύ των οποίων ένα μέλος της ισπανικής Πολιτοφυλακής –σώμα της αστυνομίας– και ένα μέλος του ισπανικού στρατού) τον Ιούλιο του 2016 στην Παμπλόνα. Αυτό αποτέλεσε μια σαφή απόδειξη του πατριαρχικού και μισογύνικου χαρακτήρα του δικαστικού συστήματος στην Ισπανία, καθώς οι δράστες αρχικά κρίθηκαν ένοχοι μόνο για «σεξουαλική κακοποίηση» και όχι για βιασμό (πράγμα που σημαίνει ότι οι ποινές που επιβλήθηκαν στους θύτες ήταν σημαντικά μικρότερες).
Ο νόμος που είναι ακόμα σε ισχύ έκρινε σε αυτή την περίπτωση –όπως και σε πολλές άλλες– ότι δεν υπήρξε βιασμός επειδή το θύμα δεν πρόβαλε σωματική αντίσταση.
Οι μαζικές διαδηλώσεις που έγιναν στην Παμπλόνα και σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα όταν ανακοινώθηκαν οι ποινές, έστειλαν ένα πολύ σαφές μήνυμα στους δικαστές: ότι η κοπέλα μπορεί να μην είχε υποστεί σωματική βία, αλλά είχε εκφοβιστεί και επομένως αυτό αποτελεί βιασμό. Το κίνημα έθετε επίσης το ερώτημα γιατί οι γυναίκες πρέπει να τραυματιστούν σοβαρά ή ακόμα και να χάσουν τη ζωή τους, για να θεωρούνται θύματα βιασμού. Μαζί με συνθήματα όπως: «Σε πιστεύω» και «Αδελφή μου, εδώ είναι η αγέλη σου», το κίνημα έβαζε επίσης μπροστά τα συνθήματα: «Το όχι είναι όχι, και όλα τα άλλα είναι βιασμός», ή «Ντυμένη ή γυμνή, το σώμα μου δεν μπορεί να αγγιχτεί».
Οι γυναίκες και ιδιαίτερα οι πολύ νεαρές γυναίκες και τα κορίτσια, συμμετείχαν μαζικά σε αυτές τις διαδηλώσεις. Έθεταν πολύ ξεκάθαρα στο επίκεντρο της συζήτησης για τη σεξουαλική βία, το ζήτημα της ξεκάθαρης/ενεργητικής συναίνεσης.
Κατά τη διάρκεια της εκδίκασης της υπόθεσης της αγέλης επιχειρήθηκε ξεκάθαρα να κατηγορηθεί το θύμα, καθώς προσωπικά στοιχεία της κοπέλας, συμπεριλαμβανομένου και του δελτίου ταυτότητάς της, δημοσιεύτηκαν σε σεξιστικά διαδικτυακά φόρουμ, με σαφή πρόθεση να την εκφοβίσουν. Το ίδιο συνέβη και στο δικαστήριο, όταν οι δικαστές δέχτηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία αναφορές σχετικά με την καθημερινή ζωή του θύματος μετά την επίθεση, προϊόντα έκθεσης ιδιωτικών ντετέκτιβ που είχε προσλάβει η ομάδα υπεράσπισης των δραστών. Ρίχνοντας λάδι στη φωτιά, οι δικαστές άφησαν τους δράστες ελεύθερους με εγγύηση για περισσότερο από έναν χρόνο μέχρι την τελική εκδίκαση και καταδίκη τους. Εκείνη την περίοδο όχι μόνο είχαν ήδη καταδικαστεί για σεξουαλικό έγκλημα, αλλά δικάζονταν και για προηγούμενη υπόθεση που αφορούσε βίντεο το οποίο η αστυνομία εντόπισε στα κινητά τους τηλέφωνα και στο οποίο φαίνονταν να αγγίζουν το στήθος μιας αναίσθητης κοπέλας μέσα σε ένα αυτοκίνητο (για τη συγκεκριμένη υπόθεση, τελικά κρίθηκαν ένοχοι, αλλά μόνο για σεξουαλική κακοποίηση).
Αυτές και πολλές άλλες αποφάσεις κατέστησαν σαφές ότι τα δικαιώματα του κοριτσιού-θύματος του βιασμού δεν αποτελούσαν προτεραιότητα των δικαστών.
Έγινε επίσης καθαρό πως όταν τελικά οι δράστες καταδικάστηκαν για βιασμό, οπότε οι ποινές τους έγιναν βαρύτερες και φυλακίστηκαν άμεσα, αυτό ήταν αποτέλεσμα της πίεσης που ασκήθηκε από το φεμινιστικό κίνημα.
Οι διαδηλώσεις χιλιάδων γυναικών σε δεκάδες πόλεις δεν οργανώθηκαν μόνο μετά την πρώτη καταδίκη, αλλά και μετά από διάφορες άλλες δικαστικές αποφάσεις. Τα συνθήματα κατά της σεξουαλικής βίας γενικά, αλλά και εκείνα που αποτελούσαν αναφορές στη συγκεκριμένη υπόθεση, ήταν κεντρικά και στις διαδηλώσεις της 25ης Νοεμβρίου, ή εκείνων που οργανώθηκαν κατά τη φεμινιστική απεργία της 8ης Μαρτίου το 2018 και το 2019. Εκείνες τις ημέρες, εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες συμμετείχαν σε απεργιακές δράσεις ή κατέβηκαν στους δρόμους, ενάντια σε κάθε είδους βία και διακρίσεις κατά των γυναικών.
Αυτές οι απεργίες αποτέλεσαν αναμφίβολα τις μεγαλύτερες φεμινιστικές κινητοποιήσεις στην ιστορία της Ισπανίας, καθιστώντας το φεμινιστικό κίνημα το σημαντικότερο των τελευταίων ετών, αν και όχι το μοναδικό.
Νίκες του φεμινιστικού κινήματος
Αυτές οι τεράστιες κινητοποιήσεις έχουν επιτύχει σημαντικές νίκες, όπως η δεύτερη καταδίκη της «αγέλης» που αναφέρθηκε ήδη, η οποία τελικά τους έστειλε στη φυλακή. Οι κινητοποιήσεις υιοθέτησαν και πέτυχαν και οικονομικά αιτήματα, όπως σημαντικές αυξήσεις του κατώτατου μισθού από τη σημερινή κυβέρνηση PSOE-Podemos.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το φεμινιστικό κίνημα επιδίωξε τη σύνδεση με το εργατικό, υιοθετώντας εργατικά αιτήματα. Το κίνημα σωστά απέρριψε την ιδέα ότι αποτελούσε κίνημα «όλων των γυναικών», αποκλείοντας έτσι γυναίκες της άρχουσας τάξης . Αντ’ αυτού, πρόβαλε τα δικαιώματα των εργαζόμενων γυναικών, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστριών, καθώς και αιτήματα για αξιοπρεπείς θέσεις και συνθήκες εργασίας, για στέγαση και δημόσια αγαθά, καθώς και για τον τερματισμό των επισφαλών συνθηκών που πλήττουν ιδιαίτερα τις γυναίκες.
Όταν εγκριθεί τελικά ο νέος νόμος για τη σεξουαλική ελευθερία, θα είναι κατά βάση μια σημαντική νίκη για το φεμινιστικό κίνημα, και όχι αποτέλεσμα μιας «προοδευτικής, φεμινιστικής κυβέρνησης», όπως την παρουσιάζει ο συνασπισμός PSOE-Podemos. Πρώτα απ’ όλα, ο νόμος έρχεται έτσι κι αλλιώς με μεγάλη καθυστέρηση, καθώς πηγάζει από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2011 και επικυρώθηκε από το ισπανικό κράτος το 2014. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα πώς οι θεσμοί και οι κυβερνήσεις έχουν διαφορετικές προτεραιότητες από την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα, αφού από την άλλη, οι ντιρεκτίβες της Ευρώπης σχετικά με περικοπές στον προϋπολογισμό επιβάλλονται άμεσα και βάναυσα.
Όπως εξηγήσαμε, ο νέος νόμος θα ορίζει πως η ενεργητική συναίνεση θα αποτελεί το βασικό κριτήριο ως προς το αν υπάρχει ή όχι βιασμός, αντί να εξετάζεται αν το θύμα εξαναγκάστηκε σωματικά. Η χρήση ουσιών για τη νάρκωση του θύματος θα αποτελεί επιβαρυντική περίσταση, αντί να οδηγεί, όπως τώρα, σε μια ηπιότερη ποινή, με τη δικαιολογία ότι το θύμα δεν έχει προβάλει σωματική αντίσταση στην επίθεση. Άλλες σημαντικές αλλαγές που εισάγει ο νόμος είναι ότι βάζει στόχο την εκπαίδευση και τη δημιουργία μιας κουλτούρας σε όλη την κοινωνία κατά της σεξουαλικής βίας και προβλέπει τη δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης των γυναικών και παιδιών θυμάτων σεξουαλικής βίας, σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.
Ωστόσο, όλες οι αλλαγές που φέρνει αυτός ο νόμος, είναι μεν ευπρόσδεκτες, αλλά δεν θα σημαίνουν τίποτα αν δεν εφαρμοστούν σωστά. Χρειάζεται παράλληλα να καταπολεμήσουμε τις μισογύνικες ιδέες που υπάρχουν στην κοινωνία, και ιδιαίτερα στα απομεινάρια του φρανκικού κράτους που δεν απομακρύνθηκαν ποτέ από τις θέσεις τους – για παράδειγμα στις δυνάμεις ασφαλείας ή στο δικαστικό σύστημα. Επιπλέον, παρόμοια εκπαιδευτικά μέτρα με αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών ή των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων που υπάρχουν ήδη, υπονομεύονται από τις περικοπές στον προϋπολογισμό, ή δέχονται επιθέσεις από την ακροδεξιά ρητορική. Άλλοι νόμοι, όπως το δικαίωμα στην άμβλωση, δέχονται σημαντικές επιθέσεις από οπισθοδρομικά νοσοκομεία και γιατρούς, πράγμα που σημαίνει ότι πολλές φορές οι γυναίκες μπορούν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη τους μόνο ταξιδεύοντας σε άλλη αυτόνομη κοινότητα, ή πηγαίνοντας σε ιδιωτικό νοσοκομείο αντί για το πλησιέστερο δημόσιο.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι το κίνημα δεν μπορεί να περιορίζεται στον θεσμικό αγώνα, αλλά ότι οι αγώνες στους δρόμους είναι εξίσου σημαντικοί, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, αν θέλουμε να πετύχουμε πραγματικές αλλαγές στην κοινωνία που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εργατικής τάξης και των φτωχών γυναικών, και αν θέλουμε να σταματήσουμε τις επιθέσεις της ακροδεξιάς στους μετανάστες, τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, το φεμινιστικό κίνημα και το εργατικό κίνημα στο σύνολό του.
