Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την εισήγηση της συντρόφισσας Μαριάννας Τσακίρη, στην εκδήλωση με θέμα «Η κουλτούρα του βιασμού στην κοινωνία και στις σχέσεις μας», που διοργανώθηκε στα πλαίσια του διημέρου της «Ανοιχτής πρωτοβουλίας για ένα Αυτοοργανωμένο Thessaloniki Pride» στη Θεσσαλονίκη, στις 26/11
Αφορμή για την σημερινή εκδήλωση είναι το γεγονός ότι όλο και πιο συχνά βγαίνουν στο φως περιστατικά βιασμών, δεν είναι μια νέα πραγματικότητα αλλά μοιάζει να είναι πιο έντονη και πιο συχνή. Τον Αύγουστο ο βιασμός και η δολοφονία της νεαρής διεμφυλικής στη Τουρκία, το Σεπτέμβρη το περιστατικό στη Λάρισα με την 16χρονη κοπέλα, τον Οκτώβρη η φοιτήτρια στο ΑΠΘ, το Νοέμβρη η 17χρονη στη Δράμα. Όλες ήταν υποθέσεις που βγήκαν στο φως της δημοσιότητας αλλά προκάλεσαν και διαδηλώσεις ή κινητοποιήσεις από την πλευρά του κινήματoς.
Επίσημα στοιχεία
Για να δούμε τι λένε όμως τα επίσημα στοιχεία.
Παγκοσμίως, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, συμβαίνουν 1,3 βιασμοί το λεπτό ενώ στην Ελλάδα το 2015 καταγράφηκαν 122 βιασμοί και 54 απόπειρες από 88 ημεδαπούς και 54 αλλοδαπούς άντρες ενώ το 2016 τα αντίστοιχα νούμερα ήταν 134 βιασμοί και 64 απόπειρες από 108 ημεδαπούς και 54 αλλοδαπούς. Αυτά βασικά μας κάνουν 1 βιασμό ανά 3 ημέρες στην Ελλάδα.
Αυτά είναι τα επίσημα στοιχεία. Τα νούμερα σε κάποιους μπορεί να φαίνονται σχετικά μικρά ή αντιμετωπίσιμα.
Θα πρέπει να πούμε ότι για μας ούτε ένας βιασμός δεν είναι ανεκτός! Αλλά και πέρα από αυτό, ο πραγματικός αριθμός των βιασμών είναι πολύ μεγαλύτερος καθώς τα παραπάνω νούμερα αντιπροσωπεύουν μόνο το 8% των βιασμών (στην καλύτερη περίπτωση) και είναι οι βιασμοί εκείνοι που φτάνουν στην αστυνομία και καταγγέλλονται!
Λοιπόν πριν ξεκινήσουμε πρέπει να έχουμε στο νου μας κάποια βασικά πράγματα και κάποιους μύθους που πρέπει να αποδομήσουμε
- Οι βιαστές βιάζουν –και θα αναλύσουμε το γιατί– όχι οι Έλληνες, όχι οι αλλοδαποί αλλά οι βιαστές.
- Δεν βιάζουν μόνο οι άντρες, δεν βιάζονται μόνο οι στρέιτ γυναίκες, αλλά αναφέρομαι σε αυτές λόγω των αριθμών και της συχνότητας. Θα άξιζε μια αναφορά στην καταπίεση και τη βία και τους βιασμούς που υφίστανται τα τρανς άτομα και ειδικά οι τρανς γυναίκες – ελπίζω να πιαστεί στην κουβέντα και να επανέλθουμε στο κλείσιμο.
- Οι βιαστές δεν είναι ψυχικά πάσχοντες. Και εδώ να δώσουμε έμφαση, είτε αποδεχόμαστε είτε όχι την ύπαρξη της ψυχικής ασθένειας, με τα κριτήρια που υπάρχουν το 97% των βιαστών δεν εμφανίζει κάποια ψυχοπαθολογία. Αυτή είναι η γραμμή υπεράσπισης των θυτών «είναι τρελός, είναι άρρωστος, δεν ήξερε τι έκανε». Όχι δεν είναι τίποτα από αυτά, είναι βιαστής, ήξερε τι έκανε και υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να το είχε προσχεδιάσει. Αν θέλουμε να μιλήσουμε για ψυχοπαθολογία θα είχε ενδιαφέρον να δούμε την αντίθετη πλευρά. Σε έρευνα που έγινε το 40% γυναικών με κάποια ψυχική πάθηση είχε υποστεί βιασμό. Γιατί; Γιατί αυτές οι γυναίκες ήταν πιο αδύναμες, πιο ευάλωτες και ακόμα πιο σιωπηλές.
- Ο βιασμός δεν είναι κάτι σπάνιο, δεν γίνεται σε σκοτεινά σοκάκια. Οι βιασμοί κατά 40% γίνονται από γνωστά και συγγενικά πρόσωπα, γίνονται στα σπίτια, γίνονται στην «ασφάλεια» της συζυγικής κρεβατοκάμαρας. Και εδώ πρέπει να τονίσουμε κάτι ακόμα. Το σεξ μεταξύ συζύγων όταν δεν είναι συναινετικό δεν είναι σεξ, είναι βιασμός.
Τι είναι λοιπόν η κουλτούρα του βιασμού;
Ο όρος αυτός αναλύει και ερμηνεύει την σεξουαλική βία που υφίστανται οι γυναίκες και προέρχεται από το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του 1970:
«Ήταν τότε που ο βιασμός θεωρήθηκε πράξη βίας που σχετίζεται με την εξουσία που δίνει η πατριαρχία και εντάσσεται σε μια προσπάθεια επιβολής, η οποία έχει άμεση σχέση με την ανισότητα των φύλων και όχι κυρίως με το σεξ και την “ενστικτώδη” σεξουαλική ορμή των ανδρών. Η κουλτούρα του βιασμού μεταβάλλεται κοινωνικά μέσα στο χρόνο και τον τόπο, καθώς επηρεάζεται από τις αλλαγές των έμφυλων ρόλων. Συμπεριφορές που συνήθως συνδέονται με την κουλτούρα βιασμού είναι να κατηγορούμε το θύμα, η σεξουαλική αντικειμενοποίηση, η υποτίμηση του βιασμού, η άρνηση της ευρείας διάδοσής του και η μη αναγνώριση των επιπτώσεων των διαφόρων μορφών σεξουαλικής βίας. Η κουλτούρα του βιασμού είναι συνυφασμένη με τη διαπόμπευση του θύματος ως πόρνης (“slut shaming”) στο βαθμό που θα πρέπει να ντρέπεται και να αισθάνεται ένοχη για συγκεκριμένες σεξουαλικές συμπεριφορές που υπερβαίνουν τα έμφυλα στερεότυπα». (Δήμητρα Κογκίδου – Unfollow)
Όταν μιλάμε για κουλτούρα του βιασμού μιλάμε για όσα έχουμε ακούσει, για όσα έχουν διαποτίσει το μεγάλωμα γενεών και γενεών:
«Δεν πρέπει να γυρνάς μόνη σου τα βράδια», «Μην δείχνεις τόσο πολύ δέρμα», «Άσε και κάτι στην φαντασία», «είχες πιει;», «φλέρταρες μαζί του;», «φορούσες κοντή φούστα;», «πως κάνεις έτσι, σε θέλει γι’ αυτό συμπεριφέρεται έτσι», «φέρσου σαν άντρας», «οι άντρες είναι άντρες», «άντρας είσαι βαλ’ την κάτω»
και ο κατάλογος δεν έχει σταματημό. Μεγαλώνουμε οι γυναίκες μαθαίνοντας να φταίμε, μαθαίνοντας να φταίμε για όσα κάνουμε αλλά και όσα δεν κάνουμε.
Όταν μιλάμε για κουλτούρα του βιασμού μιλάμε και για κάτι ακόμα. Για όσα ακούγονται μετά από ένα βιασμό που έγινε γνωστός, το ψάξιμο της ζωής μιας γυναίκας, την ευθύνη της, το πόσο προκαλούσε ή ενθάρρυνε, εκείνο το φοβερό «ε και τι περίμενε».
Η απάντηση είναι μια και πρέπει να είναι ξεκάθαρη: περίμενε να μη βιαστεί. Ότι και να φοράει μια γυναίκα, όσο και να πιει, όσα ναρκωτικά και να πάρει, ακόμα και να κυκλοφορεί γυμνή στη μέση της Αριστοτέλους, ο βιασμός δεν είναι λογικός, δεν είναι φυσικός, δεν είναι φυσιολογικός.
Ποιος φταίει
Ερχόμαστε λοιπόν σε ένα μεγάλο ερώτημα: «Ποιος φταίει;»
Δεν φταίει η χώρα καταγωγής, δεν φταίει η ψυχοπαθολογία, δεν φταίει το ανδρικό γένος. Φταίει το σύστημα στο οποίο μεγαλώνουμε. Φταίει η πατριαρχία. Φταίει ο σεξισμός. Φταίει η θρησκεία.
Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε μέσα σε ένα σύστημα που μας φορά καθημερινά συγκεκριμένα έμφυλα χαρακτηριστικά, συγκεκριμένους ρόλους που πρέπει να παίξουμε και να ταιριάξουμε σε αυτούς. Σχολείο, οικογένεια, ΜΜΕ, παντού υπάρχουν πρότυπα καταπιεστικά και για τα δύο φύλα τα οποία πρέπει να ακολουθήσουμε διαφορετικά δεν ταιριάζουμε και περιθωριοποιούμαστε.
Οι γυναίκες, γεννιόμαστε με την ταμπέλα του ωραίου φύλου, του ασθενές, του αδύναμου. Και όπου υπάρχει αδυναμία υπάρχει και δύναμη που επιβάλλεται, μας επιβάλλεται. Πρέπει να είμαστε ήσυχες, υπομονετικές, να καταλαβαίνουμε, να χαμηλώνουμε το βλέμμα, να μην φωνάζουμε γιατί τότε είμαστε υστερικές, να δεχόμαστε και να ανεχόμαστε, να φροντίσουμε εμάς και τους άλλους, να είμαστε όμορφες, προσεγμένες, αυτό το οποίο όταν ο άλλος γυρνά στο σπίτι να του αρέσει να το βλέπει, σαν ένα βάζο.
Οι άντρες γεννιούνται με την ταμπέλα του ισχυρού, του δυνατού, του δεν κλαίω, δεν φοβάμαι, δεν εκδηλώνομαι. Ζουν με τον φόβο μην υποτιμηθούν. Πρέπει να είναι απότομοι, δυναμικοί, να βγαίνουν μπροστά, να διεκδικούν ότι θέλουν και να το παίρνουν, να είναι ηγέτες, να είναι αρρενωποί, να είναι άντρες των σπηλαίων γιατί αυτό μετράει. Μια ζωή πρέπει να δείχνουν τη δύναμη τους, να νικάν ακόμα και με τη βία. Ο βιαστής δεν ερεθίζεται από τα ρούχα που φοράει ή δεν φοράει μία γυναίκα αλλά από το γεγονός ότι επιβάλλεται κυριαρχικά πάνω στην ατομικότητα της. Νιώθει ανώτερος την ώρα που υποτάσσει το θύμα του.
Το υπάρχον σύστημα ευνοεί τέτοιου είδους συμπεριφορές. Το υπάρχον σύστημα που μας αποξενώνει, μας μειώνει, μας υποτάσσει, αυτό που μας μαθαίνει πως μόνο αν επιβληθούμε θα νικήσουμε και μάλιστα επιβάλλεται να επιβληθούμε με όποιον τρόπο.
Επίσης παρόλο που οι γυναίκες συνολικά υποτιμώνται και καταπιέζονται, δεν είναι όλες οι γυναίκες το ίδιο. Μια λευκή γυναίκα, μορφωμένη με οικονομική άνεση δεν υφίσταται την ίδια καταπίεση με μια φτωχή μετανάστρια, ενδεχομένως να μην υφίσταται και τους ίδιους κινδύνους. Αν λοιπόν γιαυτήν ο βιασμός είναι κάτι τόσο βάναυσο και εξευτελιστικό μπορούμε να σκεφτούμε τι είναι για την δεύτερη. Δεν ξεχνάμε την περίπτωση της μαθήτριας από την Βουλγαρία που βιάστηκε και στην συνέχεια εξευτελίστηκε από τα ΜΜΕ ακριβώς λόγω της ιδιότητάς της. Σε μια κοινωνία που την κινεί το χρήμα ακόμα και αυτοί που υποτιμώνται βρίσκονται σε κατηγορίες .
Θύματα του συστήματος που δημιουργεί συγκεκριμένους ρόλους, κοινωνικούς ρόλους που οι άντρες και οι γυναίκες καλούνται να καλύψουν. Θύματα της θρησκείας, ανεξάρτητα της θρησκείας, που κάνει την γυναίκα κατώτερη. Θύματα της κουλτούρας που σε πολλά μέρη του κόσμου η γυναίκα θεωρείται σημαντική όσο ένα αντικείμενο, το ίδιο και η ζωή της. Αλλά και στην πολιτισμένη Δύση, θύματα του καπιταλισμού, που λατρεύει να διαχωρίζει, να κατακερματίζει, να χωρά τους ανθρώπους σε όλο και περισσότερες υποκατηγορίες ώστε να εχθρεύονται μεταξύ τους και όχι να παλεύουν για να αλλάξουν την κατάσταση.
«Στη Δύση τα πράγματα δεν είναι καλύτερα;» θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος. Πράγματι, σε χώρες λιγότερο οικονομικά ανεπτυγμένες και θεοκρατικές οι γυναίκες θεωρούνται αντικείμενα και οι ζωές τους δεν αξίζουν τίποτα. Είναι κτήματα του άντρα, του πατέρα, του αδερφού, του συζύγου. Οι βιασμοί και οι θάνατοι είναι πολλοί καθημερινά.
Η οικονομική ανάπτυξη στον «Δυτικό κόσμο» είναι αυτή που έδωσε την ευκαιρία στις γυναίκες για αγώνες και κινήματα, για να σταθούν στα πόδια τους και να παλέψουν για όσα θέλουν. Τις έφερε σε μια καλύτερη θέση, αλλά οι βιασμοί δεν σταμάτησαν. Παρόλα αυτά ακόμα και αύριο να άλλαζε το σύστημα τα έμφυλα στερεότυπα είναι πολύ έντονα, έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές με αυτά και θέλει διπλό αγώνα για να τα υπερνικήσουμε. Όμως σε μια κοινωνία με βάση την αλληλεγγύη , που ο στόχος δεν θα είναι το κυνήγι της εξουσίας, μια κοινωνία ανθρώπινη θα έχουν μπει η βάσεις για να τα αλλάξουμε όλα αυτά.
Τι θέλουμε
Γυρνώντας στο κομμάτι του βιασμού και της κουλτούρας του βιασμού μιλάμε για ένα έγκλημα όπου το θύμα είναι περισσότερο ατιμασμένο από το θύτη. Στις ακροαματικές διαδικασίες στα δικαστήρια δεν αναζητείται η ενοχή ή η αθωότητα του κατηγορούμενου αλλά η αξιοπιστία του θύματος.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Η γυναίκα είναι καλή όσο είναι αγνή, άρα πρέπει να θεωρεί τον βιασμό της χειρότερο και από το θάνατο. Αν λοιπόν η γυναίκα προτιμήσει να ζήσει, αν δεν παλέψει μέχρι θανάτου, αν δεν ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου εξευτελίζεται και ανακρίνεται γιατί θεωρείται πως έχει συναινέσει σε κάποιο βαθμό.
Πρέπει επίσης να πούμε πως δεν υπάρχει άλλο έγκλημα βίας που να έχει τόσες συνέπειες για το θύμα «Γιατί εγώ;», «γιατί δεν το απέτρεψα;», «μήπως έφταιγα;». Θέλει πολύ χρόνο από τη γυναίκα όχι να το ξεπεράσει, αυτό μπορεί να μη συμβεί και ποτέ, απλά να προχωρήσει.
Εκεί λοιπόν πρέπει να είμαστε, εκεί, εκεί πρέπει να δίνουμε χώρο και φωνή στις γυναίκες. Μια γυναίκα Θύμα απόπειρας βιασμού μου είπε τις προάλλες «Οι σύντροφοι-ισσές μου δεν ήθελα να μου πουν να πάω σε ειδικό (αυτό μπορεί να το έκανα και μόνη μου) ήθελα να μου πουν ”τι θες να κάνουμε για αυτό;”». Για μας λοιπόν το προσωπικό είναι πολιτικό. Πρέπει να βγαίνουμε μπροστά και να διεκδικούμε και να παλεύουμε για τα δικαιώματα των γυναικών, για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματός τους, να παλεύουμε ενάντια στη βία και το σεξισμό, είτε τα έχουμε υποστεί είτε όχι, είτε είμαστε άντρες είτε γυναίκες.
Να ξεκαθαρίσουμε πως οι άντρες για μας δεν είναι απέναντι, δεν είναι εχθροί, τους θέλουμε μαζί μας στην συζήτηση, στον αγώνα για να αλλάξουμε αυτόν τον κόσμο. Aυτό μας βιάζει πρώτα απ’ όλα, είναι το ίδιο το σύστημα, αλλά η συνειδητοποίηση αυτής της πραγματικότητας είναι ένα πρώτο βήμα.
Θέλουμε να παλέψουμε για μια κοινωνία όπου τα σώματα μας θα μας ανήκουν, όπου δεν θα έχουμε συγκεκριμένους ρόλους να τηρήσουμε, μια κοινωνία που δε θα είναι ο βιασμός κάτι λογικό και όταν θα υφίσταται, αν υφίσταται, θα είναι αυτονόητο το ποιος φταίει.
Θέλουμε μια κοινωνία όπου τα σεξιστικά αστεία θα είναι απλά σεξιστικά, που οι ανάγκες μας δεν θα παραβιάζονται, μια κοινωνία όπου τα σώματα μας δεν θα είναι αντικείμενα.
- Κάθε βιασμός πρέπει να απαντιέται με δημοσιοποίηση και κινητοποίηση. Να μην αφήσουμε τα θύματα μόνα τους, να ξέρουν οι θύτες πως είμαστε απέναντι.
- Να φτιάξουμε όπου γίνεται ομάδες γυναικών, στους χώρους εργασίας, στα σωματεία, στις γειτονιές που να συζητούν, να κοινοποιούν, να παρεμβαίνουν.
- Να συνειδητοποιήσουμε ότι ο σεξισμός, ο ρατσισμός, η καταπίεση, η ομοφοβία, η τρανσφοβία, οι βιασμοί συνδέονται και μεταξύ τους αλλά και με όλους τους άλλους αγώνες για μια αξιοπρεπή ζωή και πρέπει να συνδέονται στα κινήματα.
Σχετικά άρθρα
- Φταίνε οι γυναίκες στις ΗΠΑ που ψήφισαν το σεξιστή Τραμπ;
- 25 Νοέμβρη: πάλη ενάντια στη βία κατά των γυναικών – όχι στην υποκρισία του κατεστημένου
- Οι γυναίκες στην Ισλανδία διαδηλώνουν για ίσους μισθούς με τους άντρες
- Πολωνία, Ιρλανδία και Ελλάδα: οι γυναίκες παλεύουν για ελευθερία στην επιλογή
