Οι τελευταίοι μήνες του πολέμου στην Ουκρανία αποτελούν ανάμεσα σε άλλα μια νέα φάση μεγάλων εκπτώσεων σε ό,τι έχει να κάνει με την προστασία του περιβάλλοντος.
Η ανάγκη των δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων να απεξαρτηθούν το συντομότερο δυνατό από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, έχει δώσει νέα ώθηση στις συζητήσεις –σε πολλές περιπτώσεις και σε πράξεις– προώθησης της πυρηνικής ενέργειας, επιστροφής της καύσης άνθρακα/λιγνίτη, ή αναζήτησης υδρογονανθράκων σε περιοχές του πλανήτη που μέχρι πρόσφατα είχαν γλιτώσει από την επέλαση των εταιρειών ενέργειας.
Έχουν επίσης ανοίξει την όρεξη των επιχειρηματιών που εξορύσσουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο στις ΗΠΑ για αύξηση της παραγωγής τους (αφού πλέον τροφοδοτούν σε μεγάλο βαθμό την αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Παράλληλα, έχει ανοίξει η συζήτηση στην ίδια την Ευρώπη για το ενδεχόμενο χαλάρωσης των περιορισμών στη χρήση της μεθόδου του fracking για την αξιοποίηση των εγχώριων κοιτασμάτων.
Το fracking (όπως θα δούμε παρακάτω) είναι μια μέθοδος εξόρυξης με πολύ σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες, εξαιτίας των οποίων είναι απαγορευμένη σε πολλές χώρες της Ευρώπης ανάμεσα στις οποίες η Γαλλία, η Δανία, η Βουλγαρία, η Ολλανδία, η Γερμανία και η Βρετανία.
Η βρετανική κυβέρνηση που είχε απαγορεύσει το fracking μέχρι να αποδειχτεί ότι είναι ασφαλές, λέει πλέον ανοιχτά πως όλες οι επιλογές βρίσκονται στο τραπέζι στο όνομα της πολυπόθητης ενεργειακής αυτονομίας. Πρόσφατα δε, η πετρελαϊκή Ineos «προσφέρθηκε» να προχωρήσει σε δοκιμαστική διάνοιξη πηγαδιών στη χώρα για να αποδείξει την υποτιθέμενη ασφάλεια της μεθόδου.
Ευκαιρία για κέρδη
Έτσι παρά τους μεγάλους κινδύνους, το fracking κερδίζει έδαφος κάτω από τις νέες συνθήκες του πολέμου και της ενεργειακής κρίσης. Στις ΗΠΑ βέβαια βρίσκεται σε «άνθιση» εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας υπολογίζεται ότι δαπανήθηκαν στις ΗΠΑ 340 δισ. δολάρια για την επέκταση της μεθόδου του fracking.
Έτσι σήμερα οι ΗΠΑ εξάγουν μεγάλες ποσότητες πετρελαίου και LNG (υγροποιημένου φυσικού αερίου που μεταφέρεται σε όλο τον κόσμο με τεράστια δεξαμενόπλοια) και η προσπάθεια της Ε.Ε. να απεξαρτηθεί από τη ρωσική ενέργεια είναι ένα μοναδικό δώρο για τις αμερικανικές εταιρείες. Τον περασμένο Μάρτη το 65% της παραγωγής LNG των ΗΠΑ κατευθύνθηκε στην Ευρώπη, ενώ μέσα στον ίδιο μήνα οι εξαγωγές αυξήθηκαν συνολικά κατά 16%.
Τι είναι το fracking;
Το «hydraulic fracturing» (υδραυλική ρωγμάτωση – εν συντομία fracking) είναι μια μέθοδος εξόρυξης φυσικού αερίου και πετρελαίου που επιτρέπει την αξιοποίηση κοιτασμάτων που βρίσκονται σε μεγάλο βάθος και δεν είναι συμπαγή, αλλά «παγιδευμένα» ανάμεσα σε πετρώματα. Πρακτικά, το fracking κερδίζει έδαφος σαν μέθοδος επειδή έχει δώσει στις εξορυκτικές εταιρείες πρόσβαση σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων τα οποία δεν θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν διαφορετικά.
Η διαδικασία περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός κάθετου πηγαδιού, το οποίο μπορεί να φτάσει σε βάθος αρκετών χιλιομέτρων και στη συνέχεια προχωράει σε οριζόντια πορεία. Από το πηγάδι διοχετεύονται στο υπέδαφος μεγάλες ποσότητες νερού υπό πίεση, μαζί με ένα μίγμα χημικών και άμμου, προκειμένου να δημιουργηθούν ρωγμές και να παραμείνουν ανοιχτές, έτσι ώστε το παγιδευμένο στα πετρώματα πετρέλαιο ή φυσικό αέριο να αντληθεί στην επιφάνεια.
Στην περίπτωση του fracking, σε αντίθεση με την παραδοσιακή εξόρυξη από συμπαγή κοιτάσματα, η παραγωγή πέφτει σχετικά σύντομα μετά το αρχικό άνοιγμα του πηγαδιού και έτσι απαιτείται διαρκώς η δημιουργία νέων.
Μια διαδρομή διαρροών
Η χρήση πετρελαίου και φυσικού αερίου στην παραγωγή ενέργειας ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που απειλούν το κλίμα του πλανήτη. Τα αέρια αυτά εκλύονται κατά κύριο λόγο κατά την καύση τους, όμως οι εκπομπές ξεκινάνε πολύ νωρίτερα, από την εξόρυξη και τη μεταφορά τους. Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, η βιομηχανία φυσικού αερίου στις ΗΠΑ έχει διαρροές 13 εκατομμυρίων μετρικών τόνων μεθανίου τον χρόνο, αριθμού που αντιστοιχεί στο 2,3% του συνόλου της παραγωγής.
Οι διαρροές αερίων του θερμοκηπίου εξακολουθούν να επηρεάζουν τον αέρα ακόμη και όταν ένα πηγάδι σταματάει να είναι παραγωγικό, αφού στη μεγάλη τους πλειοψηφία τα ανενεργά πηγάδια δε σφραγίζονται, αλλά εγκαταλείπονται στην τύχη τους και συνεχίζουν να απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα αέριους ρύπους. Οι ρύποι αυτοί και κυρίως το μεθάνιο (από το οποίο αποτελείται σε μεγάλο βαθμό το φυσικό αέριο) είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικοί ως προς την κλιματική αλλαγή. Για την ακρίβεια το μεθάνιο είναι ως και 35 φορές πιο επιβαρυντικό από το διοξείδιο του άνθρακα.
Το νερό και το έδαφος
Ενώ όμως κάθε είδους εξόρυξη απειλεί το κλίμα, το fracking απειλεί σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό το τοπικό περιβάλλον στις περιοχές όπου γίνονται οι εξορύξεις. Το πρώτο βασικό πρόβλημα είναι η κατασπατάληση μεγάλων ποσοτήτων νερού. Υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο η διάνοιξη ενός πηγαδιού απαιτεί οκτώ εκατομμύρια λίτρα νερού, όσο δηλαδή καταναλώνει σε μία μέρα μια πόλη 65.000 ανθρώπων. Το 2015 στις ΗΠΑ υπήρχαν 1,7 εκατομμύρια πηγάδια και ο αριθμός τους αυξάνεται διαρκώς.
Το νερό αυτό εμπλουτίζεται με ένα μίγμα που αποτελείται από διάφορες χημικές ουσίες, κάποιες από τις οποίες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, όπως το βενζόλιο (για να αναφέρουμε μόνο ένα παράδειγμα) η παρουσία του οποίου στο πόσιμο νερό μπορεί να οδηγήσει σε παθήσεις του αίματος, ανάμεσα στις οποίες λευχαιμία.
Η υποτιθέμενη λύση που έχουν βρει για την τελική απόθεση του μίγματος είναι να το θάβουν σε ακόμη μεγαλύτερα βάθη, από όπου θεωρητικά δεν μπορεί να διαρρεύσει και δεν αποτελεί απειλή. Στην πραγματικότητα σε όλα τα στάδια αυτής της διαδικασίας υπάρχει σοβαρός κίνδυνος διαρροών και ρύπανσης όχι μόνο του εδάφους αλλά και των υπόγειων πηγών πόσιμου νερού.
Σε πολλές εγκαταστάσεις τα απόβλητα απλά πετιούνται σε κάποιο κοντινό ποτάμι, ρέμα, ή οτιδήποτε άλλο βολεύει… Το 2013 δημοσιεύτηκε μελέτη για τα απόβλητα εγκαταστάσεων fracking στην Πενσυλβάνια. Επί δύο χρόνια συλλέγονταν δείγματα από τον ποταμό Blacklick Creek (όπου καταλήγει το μίγμα που χρησιμοποιείται στην εξόρυξη). Η ανάλυση των δειγμάτων έδειξε ότι στα απόβλητα υπήρχαν ακόμη και ραδιενεργά στοιχεία, (στρόντιο, ράδιο κα). Η σύγκριση των τμημάτων του ποταμού πριν και μετά τις εγκαταστάσεις εξόρυξης είναι αποκαλυπτική: ως και 200 φορές υψηλότερες συγκεντρώσεις των παραπάνω στοιχείων στο κομμάτι του ποταμού που δέχεται τα απόβλητα.
Πέρα από τους σοβαρούς κινδύνους ρύπανσης, το fracking ευθύνεται για την αποσταθεροποίηση του εδάφους και την αύξηση των σεισμών στις περιοχές όπου εφαρμόζεται. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του bloomberg η έκρηξη της εξορυκτικής δραστηριότητας έχει τα τελευταία χρόνια μετατρέψει το Τέξας σε «σεισμική πρωτεύουσα» των ΗΠΑ. Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια και η Αλάσκα που μέχρι πρόσφατα ήταν πρώτες σε συχνότητα σεισμών πάνω από 3 ρίχτερ, πλέον βρίσκονται πίσω από το Τέξας, που τα τελευταία χρόνια μετράει δεκάδες τέτοιους σεισμούς σε ετήσια βάση.
Σε ολόκληρο τον κόσμο, από τις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική, μέχρι την Ευρώπη όπου τα σχέδια δεν έχουν ακόμη προχωρήσει, η προοπτική νέων εξορύξεων (ιδιαίτερα με τη μέθοδο του fracking) προκαλεί αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες. Η μετατροπή αυτών των αντιδράσεων σε μαζικά τοπικά κινήματα με διεθνή συντονισμό είναι απαραίτητη αν θέλουμε να ανατρέψουμε τα καταστροφικά τους σχέδια.
Ένας ακόμη κίνδυνος επεκτείνεται
Τα προηγούμενα χρόνια, πριν την ενεργειακή κρίση και ιδιαίτερα πριν την επιδείνωσή της με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη προσπαθούσαν να πείσουν τον κόσμο ότι παίρνουν μέτρα για την προστασία του, ότι θέτουν στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Σήμερα ακόμη και αυτές οι απολύτως ανεπαρκείς εξαγγελίες έχουν εγκαταλειφθεί. Το fracking είναι μόνο μια από τις πτυχές της επερχόμενης καταστροφής.
Οι μεγάλες πολυεθνικές ενέργειας στρέφονται ξανά μαζικά στον άνθρακα, ενώ παράλληλα βρίσκονται στην αναζήτηση νέων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ολόκληρο τον πλανήτη. Με αυτό τον τρόπο απειλούν το εύθραυστο κλίμα του (καθώς βέβαια και τεράστιας περιβαλλοντικής σημασίας οικοσυστήματα). Την ίδια ώρα, άλλου είδους κίνδυνοι –όπως αυτός της πυρηνικής ενέργειας με το πράσινο περιτύλιγμα– κερδίζουν έδαφος. Η μάχη για το περιβάλλον πρέπει να είναι μαζική, μαχητική και διεθνής – μόνο έτσι μπορούμε να τους σταματήσουμε.
