«Στ’ αλήθεια πιστεύω ότι κάτι ιδιαίτερο συμβαίνει εδώ. Η θετική διάθεση, η αισιοδοξία, η ελπίδα, η ορμή, η αποφασιστικότητα, απλά μεγαλώνουν. Θα παραμείνω συγκεντρωμένος στα αποτελέσματα και στη διατήρηση αυτής της ορμής…»
Σουλτάν Αλ Τζαμπέρ, πρόεδρος Cop28, 4/12/23
Η Cop28, η φετινή σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα έληξε στις 13/12, μία ημέρα αργότερα από ότι σχεδιαζόταν αρχικά, με μια απόφαση την οποία ο μεγάλος όγκος των κυρίαρχων ΜΜΕ όπως και οι βασικοί πρωταγωνιστές της, χαιρέτισαν ως «ιστορική», ενώ στην πραγματικότητα είναι «μια από τα ίδια». Η «ελπίδα», η «ορμή», η «αισιοδοξία», τελικά κατέληξαν σε μια απόφαση που μιλάει γενικά για την ανάγκη «απομάκρυνσης» (transition away) από τα ορυκτά καύσιμα, αντί για δέσμευση για τη γρήγορη τους κατάργηση (phase out) που είναι απαραίτητη τουλάχιστον για να μη συνεχιστεί η διόγκωση του προβλήματος.
Αυτό που προηγήθηκε της απόφασης ήταν ίσως η πιο επεισοδιακή σύνοδος για το κλίμα των τελευταίων ετών. Μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις ανάμεσα στις φτωχότερες, πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή χώρες και το μπλοκ των πολυεθνικών των ορυκτών καυσίμων που προσπαθούσε να μπλοκάρει ακόμη και την αναφορά σε αυτά στο κείμενο της απόφασης, βρέθηκε αυτή η «συμβιβαστική λύση», που στην πραγματικότητα είναι έτη φωτός μακριά από τις ανάγκες.
Το βασικό επιχείρημα όσων πανηγυρίζουν είναι ότι ποτέ στο παρελθόν δεν έχει υπάρξει απόφαση συνόδου για το κλίμα η οποία να κάνει οποιαδήποτε αναφορά στις επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών καυσίμων και την ανάγκη έστω να μειωθεί η χρήση τους. Ο Σουλτάν Αλ Τζαμπέρ ανακοίνωσε πανηγυρικά ότι για πρώτη φορά «έχουμε αναφορά στα ορυκτά καύσιμα στην τελική μας συμφωνία». Αυτό είναι από μόνο του εξοργιστικό. Η σχέση των ορυκτών καυσίμων με την κλιματική αλλαγή είναι αποδεκτή από το σύνολο σχεδόν του επιστημονικού κόσμου και οι ηγέτες του πλανήτη πανηγυρίζουν γιατί κατάφεραν να αναφέρουν την απλή αυτή αλήθεια. Αλλά η αναφορά δεν λύνει έτσι κι αλλιώς οποιοδήποτε πρόβλημα, καθώς τα ορυκτά καύσιμα συνεχίζουν όχι απλά να κυριαρχούν αλλά και να αυξάνονται.
Η αναφορά στα ορυκτά καύσιμα δεν σημαίνει ότι θα παρθούν πράγματι μέτρα για τη μείωση, πόσο μάλλον για την κατάργησή τους, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τον περιορισμό της καταστροφικής ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5βαθμό Κελσίου (σε σχέση με τα επίπεδα στα οποία βρισκόταν πριν τη βιομηχανική επανάσταση). Αυτός υποτίθεται ότι είναι ο στόχος που έχει τεθεί από τη σύνοδο του 2015 στο Παρίσι (Cop21) για τα επόμενα χρόνια. Πέρα όμως από το να βάζουν ενίοτε στόχους, αυτές οι σύνοδοι δεν κατάφεραν ποτέ να πάρουν αποφάσεις με δεσμευτικό χαρακτήρα με αποτέλεσμα οι στόχοι αυτοί να μένουν πάντα «άπιαστοι». Η Cop28 δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά ένα ακόμη φιάσκο.
Παρέλαση στελεχών της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων
Οι ενδείξεις ότι η Cop28 θα ήταν ένας άνευ προηγουμένου τραγέλαφος εμφανίστηκαν ήδη πριν από την έναρξη της συνόδου. Στις 28/11, ρεπορτάζ του BBC ανέφερε ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που φιλοξενούσαν τη σύνοδο, η ADNOC (Abu Dhabi National Oil Company – η κρατική εταιρεία πετρελαίου της χώρας) και ο Σουλτάν Αλ Τζαμπέρ που εκτός από πρόεδρος της συνόδου είναι και επικεφαλής της ADNOC, προσπαθούσαν να αξιοποιήσουν τη διαδικασία προκειμένου να κλείσουν μεγάλες συμφωνίες γύρω από εξορύξεις και μεταφορά ορυκτών καυσίμων με διάφορες από τις χώρες που θα συμμετείχαν, ανάμεσά στις οποίες η Βραζιλία, η Κίνα, κα.
Λίγες μέρες μετά την έναρξη της Συνόδου, ήρθαν στη δημοσιότητα πρόσφατες δηλώσεις του Αλ Τζαμπέρ στις οποίες υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να πιστοποιούν ότι απαιτείται μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων προκειμένου να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου! Ισχυρίζεται επίσης ότι ενδεχόμενη συνολική κατάργησή τους, θα οδηγούσε τον κόσμο «πίσω στις σπηλιές».
Ήταν έτσι κι αλλιώς μια σύνοδος που κατακλύστηκε από εκπροσώπους εταιρειών ενέργειας και εξορύξεων και των μεγαλύτερων πετρελαιοπαραγωγών χωρών του πλανήτη, όπως η Σαουδική Αραβία, τα ίδια τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και άλλες χώρες που παίζουν σημαντικό ρόλο στον ΟΠΕΚ. Σύμφωνα με δηλώσεις της εκπροσώπου του βρετανικού «Πράσινου Κόμματος» Καρολάιν Λούκας, η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων ήταν πανταχού παρούσα στη σύνοδο, με 2.500 αντιπροσώπους.
Κοροϊδία…
Προσπαθώντας να απαντήσει στις κατηγορίες εναντίον του και συνολικά στις φωνές που ακούστηκαν ενάντια στην τόσο προκλητική διοργάνωση, ο Αλ Τζαμπέρ δεν σταμάτησε να επαναλαμβάνει ότι οι θέσεις του είναι «πεντακάθαρες», «κρυστάλλινες» και ότι συμβαδίζουν πλήρως μα την επιστήμη. Ένα ακόμη από τα υποτιθέμενα μεγάλα βήματα που πανηγύρισε, ήταν η «τεράστια», «ιστορική» επιτυχία της συμφωνίας κατά την πρώτη μέρα της συνόδου για μεγάλες χορηγίες στο «ταμείο απωλειών και ζημιών», ένα ταμείο που υποτίθεται ότι θα βοηθάει τις φτωχότερες χώρες να ανακάμψουν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Τα ποσά για τα οποία δεσμεύτηκαν μια σειρά χώρες και ιδρύματα, ξεπέρασαν τα 700 εκατομμύρια δολάρια. Πρακτικά δηλαδή, περίπου το 0,2% του ποσού που απαιτείται για να αντιμετωπιστούν πράγματι οι ζημιές και οι απώλειες που προκαλεί η κλιματική αλλαγή στις αναπτυσσόμενες χώρες, που υπολογίζονται στα 400 δις δολάρια τον χρόνο. Επιπλέον, τα ποσά αυτά είναι εθελοντικές εισφορές και όχι δεσμεύσεις ή υποχρεώσεις των πλούσιων χωρών. Ακόμη κι αν δοθούν (σε πολλές περιπτώσεις τα ποσά αυτά δηλώνονται αλλά δεν δίνονται – τουλάχιστον όχι στο σύνολό τους) θα αξιοποιηθεί απλά για την ανακούφιση κάποιων ελάχιστων επιπτώσεων του προβλήματος. Όσο για το ίδιο το πρόβλημα θα συνεχίσει να διογκώνεται.
Η αντιστροφή της πραγματικότητας, οι προκλήσεις, η υποκρισία των συνόδων για το κλίμα, έφτασαν στο αποκορύφωμά τους με την Cop28. Δεν υπάρχει καμία απολύτως απόφαση που να υποχρεώνει τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων να σταματήσει να εξορύσσει και να πουλάει πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακα κλπ. Ταυτόχρονα θα συνεχίσουν να παρουσιάζουν καταστροφικά έργα, όπως γιγάντια αιολικά πάρκα σε θάλασσες και βουνά, ως πράσινη εναλλακτική. Υπάρχει πια αρκετή εμπειρία από τις συνόδους του ΟΗΕ για το κλίμα. Δεν έχουμε να περιμένουμε τίποτα από όλους αυτούς. Η μόνη δύναμη που μπορεί να βάλει φρένο στην κλιματική κρίση είναι τα κινήματα και οι κοινωνίες, οι εργαζόμενοι, η νεολαία, οι ιθαγενείς, οι πληθυσμοί των φτωχότερων και πιο ευάλωτων χωρών του πλανήτη, αν οργανωθούν και απαιτήσουν τον τερματισμό της καταστροφής μέσα από την ανατροπή του συστήματος που την οργανώνει.
Cop28: ευχολόγια για ένα πιο «βιώσιμο» σύστημα παραγωγής τροφής
Μεγάλα μέσα ενημέρωσης και συμμετέχοντες στην Cop28 έσπευσαν να πανηγυρίσουν ως μεγάλη τομή την κοινή διακήρυξη που υπογράφηκε τη δεύτερη μέρα της συνόδου από 134 χώρες, με την οποία συμφωνούν στην ανάγκη ενός πιο βιώσιμου μοντέλου παραγωγής τροφής, στο πλαίσιο της μάχης για την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής. Μόνο που όπως συνηθίζεται με τις διακηρύξεις των συνόδων για το κλίμα, η «απόφαση» αυτή δεν περιέχει καμία συγκεκριμένη δέσμευση, αλλά τη γενική διαπίστωση ότι το σημερινό μοντέλο αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής αποτελεί έναν βασικό παράγοντα επιδείνωσης της κλιματικής κρίσης και την εξίσου γενικόλογη υπόσχεση ότι θα χρηματοδοτήσουν την «έρευνα» και την «καινοτομία», ότι θα αναπτύξουν σχέσεις συνεργασίας με μικρούς καλλιεργητές και ιθαγενικές κοινότητες και άλλα εύηχα παραμύθια.
Μόνο που οι καταστροφικές πρακτικές που εφαρμόζονται από τη βιομηχανία παραγωγής τροφής, δεν είναι καταστροφικές επειδή λείπει η «έρευνα» και η «καινοτομία». Είναι καταστροφικές επειδή οι πολυεθνικές τροφίμων εξαφανίζουν αχανείς δασικές εκτάσεις -κυρίως στην Ασία και τη Νότια Αμερική- τοποθετώντας στη θέση τους γιγάντιες κτηνοτροφικές μονάδες και καλλιέργειες που προορίζονται κατά κύριο λόγο για ζωοτροφές. Ισοπεδώνουν σπάνια οικοσυστήματα, στερούν τον πλανήτη από δασικές εκτάσεις ικανές να αναχαιτίσουν σε μεγάλο βαθμό τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (απορροφώντας και αποθηκεύοντας μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα) και εκπέμπουν επιπλέον μεγάλες ποσότητες ρύπων από τις εγκαταστάσεις παραγωγής τροφίμων και τη διαδικασία μεταφοράς των προϊόντων τους.
Αυτό βέβαια δεν είναι κανένα συνταρακτικό νέο. Η συμβολή της βιομηχανίας παραγωγής τροφής στην καταστροφή του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα στην επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης, όπως και οι επιπτώσεις της σε τοπικές αγροτικές και ιθαγενικές κοινότητες, είναι στοιχεία γνωστά εδώ και δεκαετίες. Αποτελούν σταθερό θέμα διαμαρτυρίας από περιβαλλοντικά κινήματα και οργανώσεις. Κυβερνήσεις και μεγάλες εταιρείες αγνοούν επιδεικτικά αυτές τις διαμαρτυρίες.
Κι αν η σημερινή εικόνα του πλανήτη είναι ανησυχητική, το μέλλον μπορεί να είναι εφιαλτικό. Όπως εξηγεί σε αφιέρωμα της εφημερίδας Guardian η βιολόγος Σάντρα Ντιάζ από την Αργεντινή, μέσα στα τελευταία 50 χρόνια, ο βασικότερος παράγοντας συρρίκνωσης της βιοποικοιλότητας του πλανήτη είναι οι αλλαγές στη χρήση γης. Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, μέσα στα τελευταία 21 χρόνια, ο κόσμος έχει χάσει 720 εκατομμύρια στρέμματα δασικών εκτάσεων. Χώρες όπως η Βραζιλία, η Ινδονησία, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Βολιβία, η Μαλαισία, κα, πρωταγωνιστούν στην καταστροφή. Εκεί δηλαδή όπου η αγροτική και κτηνοτροφική βιομηχανία (αλλά και άλλες πολυεθνικές) επιτίθενται στα τροπικά δάση του πλανήτη, έχουμε τις μεγαλύτερες απώλειες.
Οι πανηγυρισμοί για τη διακήρυξη της Cop28 για την υποτιθέμενη βιώσιμη παραγωγή τροφής δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
«Ημέρα Υγείας»: άλλη μια υποκριτική πρωτιά της Cop28
Άλλη μια πρωτιά που πανηγυρίζουν τα ΜΜΕ και οι διοργανωτές της Συνόδου ήταν η «Ημέρα Υγείας COP28», η οποία υποτίθεται ότι αξιοποιήθηκε για να συζητηθεί το θέμα της χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον ανθρώπινο οργανισμό και τα συστήματα υγείας των χωρών του πλανήτη. Σε μια Σύνοδο της οποίας ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η ειρωνεία που επικρατεί σε μια σειρά επίπεδα, η «Ημέρα Υγείας» σκοτείνιασε από την πυκνή αιθαλομίχλη που κάλυψε τον ουρανό του Ντουμπάι.
Ήταν απλά μια μικρή υπενθύμιση των αποτελεσμάτων της αδιάκοπης χρήσης ορυκτών καυσίμων. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην ανθρώπινη υγεία δεν έχουν να κάνουν μόνο με τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, αλλά και με την αδυναμία των συστημάτων υγείας των φτωχότερων χωρών να ανταποκριθούν σε έκτακτες ανάγκες όπως στο ξέσπασμα νέων επιδημιών όπως φαίνεται από το παράδειγμα μιας σειράς αφρικανικών χωρών. Η Αφρική υπολογίζεται ότι χάνει κάθε χρόνο το 5-10% του ΑΕΠ της εξαιτίας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Την ίδια ώρα τα δημόσια συστήματα υγείας των πάμφτωχων χωρών της βρίσκονται σε οριακό σημείο και βέβαια η υποτιθέμενη στήριξη από τις πλουσιότερες χώρες και τους μεγάλους οικονομικούς οργανισμούς βρίσκεται μίλια μακριά από τις πραγματικές ανάγκες. Το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε εξέλιξη επιδημία χολέρας σε δεκαοκτώ χώρες της Αφρικής, που έχει σκοτώσει τουλάχιστον 4.000 ανθρώπους. Από τον Γενάρη ως τον Νοέμβρη του 2023 η ήπειρος είδε 158 ξεσπάσματα νέων επιδημιών.
Στο μεταξύ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Αγροτικής Ανάπτυξης (FAO) εντάσσει τη διατροφική επισφάλεια στα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την κλιματική κρίση. Όπως αναφέρει σε ανακοίνωση του, το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ενώ το 2021, 3,1 δις άνθρωποι, δηλαδή το 42% του πληθυσμού του πλανήτη, δεν είχαν πρόσβαση σε μια συνολικά υγιεινή διατροφή.
Για άλλη μια φορά, πέρα από κάποιες εθελοντικές εισφορές, δεν υπήρξε καμία δεσμευτική απόφαση για σταθερή χρηματοδότηση των φτωχότερων χωρών της γης που εξακολουθούν να πληρώνουν την απληστία των πολυεθνικών με αμέτρητες ανθρώπινες ζωές και ακραία περιβαλλοντική υποβάθμιση.
