Την Δευτέρα 20/4 η είδηση ότι στις χρηματαγορές των ΗΠΑ η τιμή του πετρελαίου είχε περάσει σε αρνητικό έδαφος έκανε το γύρο του κόσμου. Η τιμή των συμβολαίων που πουλήθηκαν και αγοράστηκαν έφτασε κάποια στιγμή τα -37$ το βαρέλι! Σε απλά ελληνικά, για να πουλήσεις ένα βαρέλι πετρέλαιο και να βρεις κάποιον να το αγοράσει, έπρεπε να πληρώσεις και σχεδόν 40$ από πάνω!
Με βάση αυτή την είδηση πολλοί άνθρωποι των λαϊκών στρωμάτων μπορεί και να σκέφτηκαν: άρα, την επόμενη φορά που θα παραγγείλουμε πετρέλαιο θέρμανσης θα είναι τσάμπα, ή ίσως μας πληρώσουν κι από πάνω για να το πάρουμε; Κάτι τέτοιο βέβαια, δεν πρόκειται να γίνει. Και για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, από τις πρώτες μέρες ξεκίνησαν δημοσιεύματα στον αμερικάνικο τύπο που ενημέρωναν τους εργαζόμενους να μην περιμένουν όταν πάνε να βάλουν βενζίνη στο αυτοκίνητο τους να βρουν αρνητικές τιμές.
Η επόμενη σκέψη έρχεται αβίαστα: μα πως στο καλό είναι κάτι τέτοιο δυνατόν; Το πετρέλαιο είναι υποτίθεται ο «μαύρος χρυσός», ένα από τα πιο «πολύτιμα αγαθά» στον πλανήτη. Για το πετρέλαιο γίνονται ολόκληροι πόλεμοι, πραξικοπήματα, περιβαλλοντικές καταστροφές… Πως γίνεται να έχει αρνητική τιμή; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Πως γίνεται;
Κατ’ αρχήν ας δούμε πως γίνεται να έχει το πετρέλαιο αρνητική τιμή. Η πανδημία του κορονοϊού και τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας έχουν οδηγήσει σε μια κάθετη και πρωτοφανή πτώση την ζήτηση του πετρελαίου. Οι διεθνείς πτήσεις έχουν μειωθεί κατακόρυφα, το ίδιο και οι μετακινήσεις με αυτοκίνητο, καθώς και τμήματα της παραγωγής. Υπολογίζεται ότι η παγκόσμια ζήτηση για το πετρέλαιο έχει πέσει κατά 30%.
Αυτό έχει οδηγήσει στο να υπάρχει αυτή τη στιγμή μια τεράστια υπερπαραγωγή πετρελαίου που δεν μπορεί να διατεθεί. Κατά συνέπεια, οι δεξαμενές αποθήκευσης πετρελαίου (που έχουν συγκεκριμένη χωρητικότητα) έχουν αρχίσει να γεμίζουν. Μάλιστα μερικοί παραγωγοί νοικιάζουν γιγαντιαία τάνκερ για να αποθηκεύσουν το πετρέλαιο που τους περισσεύει, με κόστος 100.000$ τη μέρα!
Όταν γίνονται αγοραπωλησίες πετρελαίου δεν πρέπει να φανταστούμε ότι πηγαίνει κάποιος παραγωγός με ένα βαρέλι στο παζάρι για να βρει αγοραστές. Οι αγοραπωλησίες γίνονται με συμβόλαια για την παράδοση του πετρελαίου συνήθως σε ένα μήνα και σε συγκεκριμένους χώρους. Τα συμβόλαια που ήταν υπό διαπραγμάτευση τις προηγούμενες μέρες είχαν ημερομηνίες παράδοσης τον Μάιο, και στην ουσία η αρνητική τιμή τους αντανακλούσε τον φόβο των εμπόρων ότι τον Μάη δεν θα υπάρχει αρκετός χώρος στις δεξαμενές αποθήκευσης για το πετρέλαιο που έχουν αγοράσει. Έτσι, ήθελαν να ξεφορτωθούν τα συμβόλαια αυτά, ακόμα και πληρώνοντας! Η τιμή του πετρελαίου ανέβηκε τις επόμενες μέρες, αλλά εξακολουθεί να παραμένει πολύ χαμηλή.
Επομένως, η αρνητική τιμή για την οποία διαβάσαμε δεν είναι η γενική τιμή πώλησης του πετρελαίου. Όπως και να έχει βέβαια, η τιμή του έχει πέσει πολύ όλο το τελευταίο διάστημα λόγω ακριβώς της υπερπαραγωγής που υπάρχει. Από τα ιστορικά υψηλά του πριν μερικά χρόνια που ήταν πάνω από 100$ το βαρέλι σήμερα η τιμή του είναι κάτω από 20$!
Σπαζοκεφαλιά;
Θα μπορούσε να ρωτήσει ένας άνθρωπος με το φτωχό μυαλό του: μα καλά, αφού υπάρχει μειωμένη ζήτηση γιατί δεν μειώνουν την παραγωγή; Πράγματι, κάτι τέτοιο θα ήταν λογικό, αλλά υπάρχει μια λεπτομέρεια, ότι ζούμε στον καπιταλισμό, που μόνο λογικός δεν είναι…
Όταν ξεκίνησε να πέφτει η ζήτηση του πετρελαίου, έγινε μια σύσκεψη του OPEC (ο οργανισμός των βασικών χωρών που παράγουν και εξάγουν πετρέλαιο- και που ελέγχεται κατά βάση από την Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου) μαζί με την Ρωσία. Σε αυτή τη σύσκεψη η Σ. Αραβία έκανε πρόταση προς τη Ρωσία να μειώσουν όλοι μαζί την παραγωγή πετρελαίου. Η Ρωσία για δικούς της λόγους αρνήθηκε να συμφωνήσει. Ποια ήταν η απάντηση της Σ. Αραβίας; Να αυξήσει την ημερήσια παραγωγή πετρελαίου από 9,7 εκατομμύρια βαρέλια τη μέρα σε 12,3 εκ βαρέλια τη μέρα! Αντίστοιχα και η Ρωσία ανακοίνωσε αύξηση της παραγωγής κατά 300.000 βαρέλια τη μέρα! Με αυτό τον τρόπο η υπερπαραγωγή έγινε ακόμα μεγαλύτερη. Γιατί;
Η μείωση και το σταμάτημα της εξαγωγής πετρελαίου έχει ένα σημαντικό κόστος, καθώς αν σταματήσει η άντληση χρειάζονται μετά σημαντικά έξοδα για να επανεκκινήσει. Το κόστος αυτό δεν θέλει να το πληρώσει καμία χώρα, αντίθετα θέλει να το φορτώσει στους ανταγωνιστές της. Έτσι, όσο και αν φαίνεται σπαζοκεφαλιά, η μείωση της ζήτησης οδηγεί στην όξυνση του ανταγωνισμού, η οποία στην προκειμένη περίπτωση οδηγεί στην αύξηση της παραγωγής!
Κάποια στιγμή βέβαια οι ανταγωνιστές αναγκάστηκαν να βάλουν ένα φρένο σε αυτή την τρέλα, συμφωνώντας για μείωση της παγκόσμιας παραγωγής κατά 10 εκ βαρέλια τη μέρα. Ακόμα και αυτή η μείωση βέβαια δεν είναι αρκετή, όπως έδειξε το επεισόδιο με τις αρνητικές τιμές που έγινε κάποιες μέρες αργότερα από αυτή τη συμφωνία…
Τι καλά που δουλεύει ο ανταγωνισμός
Η φωνή της λογικής βέβαια και πάλι θα ρωτήσει: καλά, δεν συμφέρει στους παραγωγούς να είναι πιο υψηλή η τιμή του πετρελαίου; Δεν μπορούν με αυτό τον τρόπο να βγάζουν περισσότερα παράγοντας λιγότερο, και άρα με μικρότερο κόστος, και άρα με μεγαλύτερο κέρδος; Και να μην προκαλείται υπερπαραγωγή με αυτό τον τρόπο; Λογικό, αλλά είπαμε, ζούμε στον καπιταλισμό…
Η κάθε πετρελαιοπαραγωγός χώρα έχει διαφορετικά κόστη εξόρυξης, και οι διαφορές είναι σημαντικές. Για παράδειγμα στη Σαουδική Αραβία και το Ιράκ το κόστος για ένα βαρέλι πετρέλαιο είναι περίπου 10$. Από την άλλη στην Βρετανία, το κόστος είναι σημαντικά μεγαλύτερο και φτάνει τα 50$ το βαρέλι. Στον Καναδά είναι 40$, στις ΗΠΑ 36$, κοκ. Μια χαμηλότερη τιμή του πετρελαίου φυσικά βλάπτει όλους τους παραγωγούς, και ιδιαίτερα τις χώρες που οι προϋπολογισμοί τους βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου. Όμως, η πτώση των τιμών για μια χρονική περίοδο, θα έχει σαν συνέπεια να «πεταχτούν έξω» από την αγορά οι εταιρείες που παράγουν με μεγαλύτερο κόστος, και να κυριαρχήσουν περισσότερο αυτοί που μπορούν να παράγουν με μικρότερο.
Υπό αυτό το πρίσμα, για κάποιους βγάζει νόημα (!) να αυξάνουν την παραγωγή ακόμα και όταν η ζήτηση μειώνεται, και να αρνούνται να την μειώσουν όσο χρειάζεται.
Ήδη αρκετές πετρελαϊκές εταιρείες στις ΗΠΑ έχουν κηρύξει πτώχευση ή έχουν προχωρήσει σε απολύσεις και προγράμματα «εξυγίανσης». Και εδώ έρχεται το επόμενο «τρελό» νέο. Ο Τραμπ δήλωσε ότι θα κάνει τα πάντα για να στηρίξει αυτές τις εταιρείες. Όταν ο Τραμπ λέει τα πάντα φυσικά εννοεί λεφτά. Θα δώσει λοιπόν ο Τραμπ δισεκατομμύρια από τα λεφτά του αμερικάνικου λαού στις πετρελαϊκές εταιρείες, για να συνεχίσουν να παράγουν πιο ακριβό πετρέλαιο, ενώ μπορεί να το αγοράζει πιο φτηνά, και μάλιστα σε υπεραρκετές ποσότητες!
Μήπως θα κάνει καλό στο περιβάλλον;
Εντάξει, μπορεί να πει κάποιος, το σύστημα λειτουργεί παράλογα, αλλά μήπως η κρίση αυτή στην βιομηχανία πετρελαίου μπορεί να λειτουργήσει θετικά για το περιβάλλον;
Δυστυχώς, ούτε κάτι τέτοιο θα συμβεί. Η σχετική συζήτηση για το κατά πόσο μια ύφεση μπορεί να ευνοήσει το περιβάλλον είχε αναπτυχθεί ήδη από το 2007-08 όταν ξεκινούσε η προηγούμενη οικονομική κρίση. Η εμπειρία απέδειξε ότι το αντίθετο συνέβη. Η όποια περιβαλλοντική «ανακούφιση» υπήρξε λόγω της ύφεσης υπερκαλύφθηκε από το ξεσάλωμα των καπιταλιστών που απαιτούσαν -με αφορμή την κρίση- ακόμα μεγαλύτερη άρση των περιορισμών που υπήρχαν για την προστασία του περιβάλλοντος. Κάτι τέτοιο φαίνεται να συμβαίνει και με την παρούσα κρίση (δες πιο αναλυτικά εδώ).
Στην πραγματικότητα, η κρίση είναι πιο πιθανό να οδηγήσει σε αναβολή σχεδίων σχετικά με την μετάβαση σε «πράσινες οικονομίες», καθώς αυτά θα είχαν κάποιο κόστος, ενώ η πτώση στις τιμές του πετρελαίου θα ενθαρρύνει την χρησιμοποίηση του για όλες τις ενεργειακές ανάγκες για σημαντικό χρονικό διάστημα.
Συνοψίζοντας τον παραλογισμό
Μαζεύοντας αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή μπορούμε με δύο λόγια να πούμε: Έχουμε κρίση, που σημαίνει μείωση της ζήτησης. Η προσφορά όμως δεν μειώνεται όσο χρειάζεται λόγω των ανταγωνισμών. Αυτό οδηγεί σε πτώση της τιμής του πετρελαίου κάτι που προκαλεί παραπέρα ενίσχυση της κρίσης. Κάτι τέτοιο βγάζει εκτός συναγωνισμού κάποιους παραγωγούς, που όμως θα λάβουν τεράστια ποσά επιδοτήσεων από λεφτά φορολογουμένων για να συνεχίσουν να παράγουν βρώμικο και ακριβό πετρέλαιο. Και το περιβάλλον δεν πρόκειται να ελαφρυνθεί σημαντικά από αυτές τις εξελίξεις, ούτε και το πορτοφόλι των λαϊκών στρωμάτων. Σε ποιο κόσμο φαντάζουν λογικά όλα αυτά;
Μα στον καπιταλιστικό! Σε ένα κόσμο που κυριαρχεί ο ανταγωνισμός και η εκμετάλλευση, δεν ισχύουν οι κανόνες της λογικής. Ή μάλλον καλύτερα, επικρατεί η λογική του ισχυρού, με πάντα χαμένους τους εργαζόμενους και την κοινωνική πλειοψηφία.
Για κάθε λογικό άνθρωπο, σε μια τέτοια κρίση σαν αυτή που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα θα ήταν απαραίτητη η διεθνής συνεργασία. Η επικέντρωση όλων των δυνάμεων που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο να αποτραπεί η καταστροφή πρωτίστως σε ανθρώπινες ζωές αλλά και σε παραγωγικές δυνάμεις. Και φυσικά στην αποτροπή της καταστροφής του περιβάλλοντος.
Οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες (και συνολικά ο κλάδος της ενέργειας) πρέπει να περάσουν στα χέρια της κοινωνίας. Έχουν προκαλέσει, στην ιστορική διαδρομή, ατελείωτους πολέμους, εκμετάλλευση, παραβιάσεις δικαιωμάτων και περιβαλλοντικές καταστροφές. Πρέπει να περάσουν σε κοινωνική ιδιοκτησία και να λειτουργήσουν στη βάση του κοινωνικού ελέγχου και της εργατικής διαχείρισης. Στη βάση των εθνικοποιημένων επιχειρήσεων ενέργειας μπορούν, στη συνέχεια, να εκπονηθούν τα απαραίτητα σχέδια απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και στροφής σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε ως κοινωνία από τα παιχνίδια κέρδους και πολέμου που παίζουν στις πλάτες μας.
