Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, οι καμένες εκτάσεις του φετινού καλοκαιριού είναι αυξημένες κατά 450% σε σχέση με τον μέσο όρο της περιόδου 2008-2020. Όπως είναι φυσικό, σε ολόκληρη τη χώρα και πολύ περισσότερο στις περιοχές από τις οποίες πέρασαν οι μεγάλες πυρκαγιές, η οργή και η θλίψη για την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή είναι τα κύρια αισθήματα που επικρατούν. Η απαίτηση για άμεση αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων, η αγωνία για τη μετατροπή τους ξανά σε δάσος, κυριαρχεί. Πως όμως θα ανακάμψουν οι καμένες δασικές εκτάσεις; Τι απειλεί την αναγέννησή τους και πως μπορούμε να τα επαναφέρουμε στην προηγούμενη τους κατάσταση;
Η κυβέρνηση διά στόματος πρωθυπουργού, διαβεβαιώνει ότι το δάσος θα ξαναγίνει δάσος όπως ορίζει το Σύνταγμα, η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΕ) ανακοίνωσε ότι ανοίγει λογαριασμό 500.000 ευρώ για τις ανάγκες των πυρόπληκτων αλλά και για αναδασώσεις, ενώ η «ιδιωτική πρωτοβουλία» αναμένεται να κάνει την εμφάνισή της και στο πεδίο των αναδασώσεων, καθώς επιχειρήσεις καλούνται να συμμετάσχουν στη διαδικασία. Η συζήτηση για τις αναδασώσεις, το αν χρειάζονται, σε ποιες περιπτώσεις και πως πρέπει να γίνονται, έχει αναπόφευκτα ανοίξει. Ας δούμε όμως αρχικά τη μέχρι στιγμής εμπειρία από τις αναδασώσεις του πρόσφατου παρελθόντος στη χώρα μας.
Αναδασώσεις – φιέστες
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα των αναδασώσεων – φιέστα, είναι αυτές που διοργανώνει εδώ και αρκετά χρόνια (σε συνεργασία με φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης και με ιδιωτικές εταιρείες) ο ΣΚΑΙ. Πρόκειται για πολυδιαφημισμένες «περιβαλλοντικές» γιορτές, στις οποίες επιλέγεται συμβολικά μια καμένη έκταση και καλείται ο κόσμος να συμμετέχει στη δεντροφύτευσή της. Ο ΣΚΑΙ και διάφοροι επιχειρηματίες πουλάνε περιβαλλοντικό προφίλ, ενώ δήμοι και περιφέρειες που δεν έχουν φροντίσει να προστατέψουν τις δασικές εκτάσεις των περιοχών τους ξεπλένονται συμμετέχοντας υποτίθεται στην αποκατάσταση της περιοχής.
Ταυτόχρονα σε πολλές περιπτώσεις, εκατοντάδες, ή ακόμη και χιλιάδες άνθρωποι, αναμφισβήτητα με πολύ καλές προθέσεις, ποδοπατούν τη φυσική αναδάσωση (μικρά δεντρύλλια που οριακά μπορεί κανείς να παρατηρήσει) προσπαθώντας να φυτέψουν μεγαλύτερα σε ηλικία δεντράκια, τα περισσότερα εκ των οποίων θα πεθάνουν σύντομα εξαιτίας του μεταφυτευτικού σοκ. Ο ΣΚΑΙ όμως, όπως και οι διάφορες ιδιωτικές επιχειρήσεις που «συμβάλουν στις αναδασώσεις» θα έχουν χτίσει μια φιλοπεριβαλλοντική εικόνα, που μέχρι και σήμερα ο περισσότερος κόσμος σέβεται χωρίς δεύτερη σκέψη, καθώς η ενημέρωση που παίρνει για περιβαλλοντικά ζητήματα, προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις ειδήσεις του ίδιου του ΣΚΑΙ…
Φυσική αναδάσωση ή ανθρώπινη παρέμβαση;
Όταν καίγεται ένα ώριμο δάσος κωνοφόρων (τα τυπικά δηλαδή μεσογειακά δάση που αποτελούνται κατά κύριο λόγο από πεύκα, έλατα, κυπαρίσσια, κέδρους κλπ) ο σπόρος που θα δημιουργήσει τα επόμενα δέντρα απελευθερώνεται, καθώς τα κουκουνάρια ανοίγουν εξαιτίας της έκθεσής τους στις υψηλές θερμοκρασίες. Έτσι, τα πιο ισχυρά από τα νέα φυτά θα επιβιώσουν και θα αρχίσουν σύντομα να ποτίζονται από τις βροχές που ακολουθούν τους επόμενους μήνες. Σε μερικά χρόνια θα φτάσουν στο ύψος του ανθρώπου, ενώ σε μερικές δεκαετίες θα αποτελούν και πάλι τμήμα του αναγεννημένου δάσους. Επομένως, το μόνο που χρειάζεται για να αναγεννηθεί μετά τη φωτιά ένα δάσος κωνοφόρων δεν είναι ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά προστασία από όλους τους παράγοντες που μπορούν να ανακόψουν τη διαδικασία της φυσικής αναδάσωσης. Από τη βόσκηση κοπαδιών, μέχρι την επέλαση κάθε είδους «ανάπτυξης», αλλά και από αναδασώσεις – φιέστες που γίνονται μόνο για επικοινωνιακούς λόγους.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχημένης φυσικής αναδάσωσης είναι οι καμένες εκτάσεις του 2007 στο Πήλιο (περίπου 60.000 στρέμματα). Δύο χρόνια μετά τις φωτιές, ο Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος, από το Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Θ. Σφουγγάρης έλεγε ότι η φύση:
«δουλεύει από μόνη της και δεν πρέπει να γίνονται αναδασώσεις. Τουλάχιστον πριν περάσουν δύο ή τρία χρόνια από την πυρκαγιά για να δούμε πόσο η φύση αναγεννήθηκε δεν πρέπει να κάνουμε παρεμβάσεις. Μέσα στην έκταση που κάηκε πέφτουν εκατομμύρια σπόροι από τα πεύκα και κάποιοι από αυτούς θα φυτρώσουν … Οι αναδασώσεις είναι πιο επιζήμιες για το περιβάλλον. Για να φυτρώσεις πεύκα, πρέπει να πας την μπουλντόζα και να κάνει αναβαθμίδες. Δηλαδή έχεις ένα συμπαγές βουνό, που το σκάβεις, πέφτουν τα χώματα και έχουμε διάβρωση, ενώ τα πεύκα τοποθετούνται ανά 1,5 μέτρο πολλά από τα οποία ξεραίνονται. Η φύση δεν σκάβει, δεν προκαλεί διάβρωση και στην ίδια έκταση θα έχει σπείρει χιλιάδες σπόρους, από τους οποίους θα φυτρώσουν τουλάχιστον εκατοντάδες δέντρα».
Ανθρώπινη παρέμβαση χρειάζεται στις περιπτώσεις δασών κωνοφόρων που καίγονται πριν προλάβουν τα δέντρα να ενηλικιωθούν, πριν δηλαδή έχουν δημιουργήσει τον σπόρο που απαιτείται για τη φυσική αναδάσωση. Αυτό συμβαίνει όταν ένα δάσος καίγεται για δεύτερη φορά, αρκετά σύντομα μετά την πρώτη. Και πάλι όμως, η διαδικασία αυτή απαιτεί σοβαρή μελέτη και σχεδιασμό, που να περιλαμβάνει όχι μόνο τη διαδικασία της φύτευσης, αλλά και του ποτίσματος και της προστασίας των δεντρυλλίων μέχρι να μεγαλώσουν αρκετά, καθώς είναι εξαιρετικά απίθανο να καταφέρουν να επιβιώσουν μόνα τους.
Η ιδιωτική πρωτοβουλία, τώρα και στις αναδασώσεις…
Τις τελευταίες μέρες η κυβέρνηση εξαγγέλλει μια νέα πρακτική στον τομέα της αποκατάστασης των καμένων περιοχών. Προτείνει σε ιδιώτες να γίνουν «ανάδοχοι αναδάσωσης», δηλαδή να εκπονήσουν με δικά τους έξοδα μελέτη για την προστασία και την αποκατάσταση των καμένων περιοχών που θα επιλέξουν οι ίδιοι. Η μελέτη αυτή, την οποία θα πρέπει να εγκρίνει το τοπικό δασαρχείο, θα περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλα και τεχνητή αναδάσωση.
Πρακτικά δηλαδή, επιχειρήσεις που ενδεχομένως θα θέλουν να ξεπλυθούν από περιβαλλοντικά ή άλλα, μικρά ή μεγαλύτερα εγκλήματα, θα διοργανώσουν τις επόμενες αναδασώσεις – φιέστες πάνω στα καμένα, την ώρα που τα ήδη υποστελεχωμένα, διαλυμένα δασαρχεία, αναλαμβάνουν απλά να εγκρίνουν τα σχέδια των ευεργετών ιδιωτών. Το ερώτημα που προκύπτει, είναι τι είδους γνώσεις μπορεί να έχει ένας οποιοσδήποτε ιδιώτης γύρω από τις ανάγκες της κάθε περιοχής και τι είδους σχέδιο αποκατάστασης των καμένων μπορεί να εκπονήσει. Επίσης, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι τα σχέδια αυτά δεν θα είναι επικοινωνιακού χαρακτήρα, και όταν ο προϋπολογισμός των συγκεκριμένων επιχειρήσεων αλλάξει εμφάσεις δεν θα τα παρατήσουν ημιτελή; Και από τη στιγμή που τα δασαρχεία βρίσκονται σε οριακή κατάσταση από άποψη προσωπικού, ποιος μπορεί πραγματικά να εγγυηθεί ότι η «αποκατάσταση» δε θα είναι ακόμη πιο καταστροφική;
Δάσος ή ανάπτυξη;
Ο πιο σοβαρός κίνδυνος όμως που αντιμετωπίζουν οι καμένες εκτάσεις σήμερα, όπως εξάλλου και τα ζωντανά δάση, είναι αυτός της μετατροπής τους σε κάποιου είδους επένδυση. Από τουριστική ανάπτυξη (όπως συμβαίνει με την περίπτωση του Ερημίτη στην Κέρκυρα) μέχρι εξορύξεις πολύτιμων μετάλλων (όπως στην περίπτωση της Χαλκιδικής), ή τις χιλιάδες ανεμογεννήτριες που σχεδιάζεται να τοποθετηθούν σε δάση και βουνοκορφές το επόμενο διάστημα.
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός στην πρόσφατη συνέντευξή τύπου που έδωσε για τις πυρκαγιές, «εξήγησε» με απύθμενο θράσος ότι δεν είναι καν απαραίτητο να καεί ένα δάσος για να γεμίσει ανεμογεννήτριες. Αυτό βέβαια το ξέραμε ήδη. Η κυβέρνηση έχει φροντίσει να προετοιμάσει το έδαφος για επενδύσεις σε δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις, ακόμη και σε προστατευόμενες περιοχές και περιοχές natura, ήδη από το προηγούμενο καλοκαίρι. Ο περιβαλλοντοκτόνος νόμος Χατζηδάκη, επιτρέπει κάθε είδους επένδυση μέσα σε δασικές και προστατευόμενες εκτάσεις, από αναψυκτήρια μέχρι εγκαταστάσεις εξόρυξης ορυκτών καυσίμων, αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα, και πολλά ακόμη. Στην ίδια συνέντευξη εξάλλου, ο πρωθυπουργός μας υπενθύμισε πως οτιδήποτε μπορεί να μετατραπεί σε κάποιου είδους επένδυση, αν υπάρχουν λόγοι «εθνικού συμφέροντος».
Να προστατέψουμε τα δάση από τα σχέδιά τους!
Νούμερο ένα προτεραιότητα επομένως, για την κοινωνία και τα κινήματα, είναι η προστασία των καμένων εκτάσεων και των δασών της χώρας συνολικά, από τα καταστροφικά τους σχέδια. Αν θέλουμε να δούμε πραγματικά τα δάση να ξαναγίνονται δάση, αν θέλουμε να δούμε τη φύση να ανακάμπτει, πρέπει να αποκρούσουμε κάθε σχέδιο για μετατροπή τους σε αιολικά, φωτοβολταϊκά, ορυχεία, κλπ, πρέπει να μην επιτρέψουμε να αναλάβουν την «αποκατάσταση» ιδιώτες.
Πρέπει να διεκδικήσουμε:
- Ουσιαστική ενίσχυση σε προσωπικό και πόρους της δασικής υπηρεσίας, η οποία πρέπει να είναι η μόνη αρμόδια για τη μελέτη και την πρακτική εφαρμογή των σχεδίων προστασίας και αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων
- Απόλυτη προστασία των καμένων εκτάσεων από κάθε μορφής παρέμβαση
- Πρόβλεψη για δωρεάν ζωοτροφές για τους κτηνοτρόφους που είχαν τα κοπάδια τους σε περιοχές που πλέον έχουν καεί, προκειμένου να προστατευτεί η φυσική αναδάσωση από τη βόσκηση
- Δημιουργία επιτροπών αποκατάστασης στις καμένες περιοχές για την ουσιαστική εμπλοκή και ενημέρωση της κάθε τοπικής κοινωνίας σχετικά με τα ζητήματα αναδάσωσης, αντιπλημμυρικών έργων, προστασίας των δασών, κτλ
Όλα αυτά όμως δεν πρόκειται να τα κάνει οικειοθελώς αυτή η κυβέρνηση, ούτε και καμία άλλη που εφαρμόζει τέτοιες πολιτικές. Η προστασία της φύσης απαιτεί μαχητικές διεκδικήσεις και είναι υπόθεση των τοπικών κοινωνιών και των περιβαλλοντικών κινημάτων.
