«Ντροπή σας. Ντροπή στην Ευρώπη. Σταματήστε αυτό το τσίρκο τώρα!».
Τα λόγια δεν ανήκουν σε κάποιον οργισμένο διαδηλωτή, αλλά στον υπουργό Οικονομικών της Γαλλίας, Μπρουνό Λεμέρ, και η εικόνα είναι από τη σύσκεψη του τελευταίου Eurogroup το οποίο ολοκληρώθηκε το βράδυ της προηγούμενης Πέμπτης 9 Απρίλη.
Τα λόγια του Λεμέρ απευθύνονταν στο «μπλοκ των Βορείων» – δηλαδή στα κράτη μέλη που, συσπειρωμένα γύρω από τη Γερμανία (Αυστρία, Ολλανδία, Φιλανδία, κλπ, που συχνά περιγράφονται με τον όρο «γερμανικός άξονας»), απαντούσαν αρνητικά στο αίτημα των χωρών του ευρωπαϊκού νότου για την έκδοση ενός ειδικού ομολόγου (Ευρωομολόγου ή Κορονο-ομολόγου) για να αντιμετωπιστεί η κρίση του κορονοϊού στην Ευρώπη. Με παρόμοιες εκφράσεις και σε παρόμοιους τόνους εκφράστηκαν στη διάρκεια των προηγούμενων βδομάδων εκπρόσωποι των κυβερνήσεων της Ιταλίας και της Πορτογαλίας.
Η σύγκρουση Βορρά-Νότου δεν ήταν ποτέ πιο έντονη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Και παρότι κατέληξαν τελικά σε ένα συμβιβασμό, στον οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω, η (νέα) κρίση της ΕΕ κάθε άλλο παρά έληξε, στην πραγματικότητα είμαστε ακόμα στην αρχή της.
Χιλιάδες νεκροί, καταστροφική οικονομική κρίση
Η διαμάχη αφορά το πώς θα αντιμετωπιστεί η πιο μεγάλη οικονομική αλλά και κοινωνική κρίση που έζησε η Ευρώπη μετά τον β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην παγκόσμια οικονομική και κοινωνική κρίση που προκάλεσε ο Covid 19, η Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο, με εκατόμβες νεκρών. Τη στιγμή που γράφεται το άρθρο αυτό (14 Απρίλη) σε σύνολο περίπου 115.000 νεκρών (επίσημα) παγκόσμια, οι 78.500 θάνατοι είναι στην Ευρώπη, με τους 52.000 απ’ αυτούς να συγκεντρώνονται σε τρεις μόνο χώρες της νότιας Ευρώπης, την Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία.
Οι μέχρι στιγμής υπολογισμοί είναι ότι στο οικονομικό επίπεδο η Ευρωζώνη θα έχει διπλάσιου μεγέθους κρίση από αυτή του 2008, γύρω στο -10% μείωση του ΑΕΠ για το 2020. Με τα σημερινά δεδομένα η Ευρώπη φαίνεται πως θα είναι το τμήμα του πλανήτη που θα κτυπηθεί χειρότερα από οποιοδήποτε άλλο – τουλάχιστο σε σχέση με τις βιομηχανικές χώρες.
Η κρίση κτυπάει χειρότερα τη νότια Ευρώπη από τη βόρεια, με εξαίρεση τη Βρετανία. Πέρα από τις δεκάδες χιλιάδες των νεκρών, η νότια Ευρώπη έχει οδηγηθεί σε μαζικό κλείσιμο των παραγωγικών και οικονομικών της δραστηριοτήτων, με πιο μεγάλη ταχύτητα και σε πιο μεγάλη έκταση από τη βόρεια Ευρώπη, για τον επιπλέον λόγο ότι τα συστήματα Υγείας είναι πολύ πιο αδύναμα στις χώρες του νότου.
Αλληλεγγύη; Ούτε να το σκέφτεστε
Μπροστά σ’ αυτή την εικόνα της ολικής καταστροφής οι χώρες του Νότου ζητούν την αλληλεγγύη του συνόλου της ΕΕ και της Ευρωζώνης (ΕΖ). Έτσι στο δεύτερο μισό του Μάρτη, 9 χώρες (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, κλπ) που αντιπροσωπεύουν το 57% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης ζήτησαν την από κοινού αντιμετώπιση του προβλήματος.
Αυτό, πρακτικά, μεταφράζεται στην έκδοση ενός κοινού ευρωπαϊκού ομολόγου για την αντιμετώπιση του κορονοϊού.
Η έκδοση ευρω-ομολόγου ή κορονο-ομολόγου σημαίνει πως το σύνολο της ΕΕ προχωρά σε ένα κοινό δάνειο και διοχετεύει τα απαιτούμενα ποσά για την αντιμετώπιση του ιού ανάλογα με το μέγεθος του προβλήματος και των αναγκών σε διαφορετικές χώρες και περιοχές της ηπείρου. Ένα τέτοιο κοινό ομόλογο σημαίνει πιο ευνοϊκούς όρους δανεισμού, λόγω της ισχύος της ΕΕ σαν σύνολο αλλά και μια κατανομή των βαρών ανάλογα με την ισχύ της κάθε μιας οικονομίας – έτσι η ισχυρή Γερμανία θα συνείσφερε περισσότερα στην φτωχότερη Ιταλία που πλήττεται πολύ χειρότερα κοκ.
Σ’ αυτό ο «γερμανικός άξονας» με πρωταγωνιστή τον ιδιαίτερα προκλητικό Ολλανδό υπουργό Οικονομικών Βόκπε Χούκστρα, είπαν όχι! Με άλλα λόγια είπαν στις φτωχότερες χώρες του νότου, δικό σας το πρόβλημα, δικό σας και το κόστος της αντιμετώπισής του.
Σύγκρουση για το Ευρω-ομόλογο
Η απόφαση του Eurogroup της 9ης Απρίλη ήταν να προσφέρει μέσα από διάφορους μηχανισμούς της ΕΖ (ESM, SURE και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων) ένα σύνολο 540 δισ. ευρώ. 240 δισ. για την αντιμετώπιση του Covid-19, 100 δισ. για την επιδότηση εργαζομένων και επαγγελματιών που χάνουν μέρος ή το σύνολο του εισοδήματός τους και 200 δισ. € για την επιδότηση επιχειρήσεων.
Ένα πρώτο πρόβλημα με αυτή την απόφαση είναι ότι το ποσό είναι μικρό. Αξιωματούχοι της ΕΚΤ αλλά και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχουν ήδη μιλήσει για την ανάγκη να αποδεσμευτούν κεφάλαια ύψους 1,5 τρισ. € κι όχι μόνο 540 δισ. €. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση της Γερμανίας έχει ήδη δηλώσει δημόσια ότι θα δαπανήσει μέχρι και 500 δισ. από τον κρατικό προϋπολογισμό για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του ιού στην κοινωνία και το εργατικό δυναμικό. Όσα προσφέρονται δηλαδή για το σύνολο της ΕΖ, η Γερμανία θα δαπανήσει μόνο για τις δικές της ανάγκες.
Αυτό που είναι ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα όμως είναι ότι τα προαναφερόμενα ποσά θα έχουν τη μορφή δανεισμού προς τα κράτη μέλη – θα έχουμε δηλαδή μια νέα απογείωση του χρέους για τις χώρες που έχουν χτυπηθεί από τον ιό – κι αυτές δεν είναι άλλες απ’ αυτές που έχουν ήδη το ψηλότερο δημόσιο χρέος στην ΕΕ. Ενδεικτικά, στο τέλος του 2018 το χρέος της Ιταλίας ήταν στο 134,8% του ιταλικού ΑΕΠ το γαλλικό ήταν στο 98,4% και το ισπανικό στο 97,6%, όταν το γερμανικό ήταν στο 61,9%. Πάνω από 100% είναι και το χρέος της Πορτογαλίας, της Κύπρου κοκ. Για το ελληνικό χρέος είναι καλύτερα να μη μιλήσουμε αφού στο τέλος του 2018 ήταν στο 180% του ΑΕΠ…
Πως θα εξοφληθούν λοιπόν τα δάνεια που θα πάρουν οι διάφορες χώρες για να αντιμετωπίσουν τη νέα κρίση του Covid-19; Και, πιο συγκεκριμένα, πως θα ξεπληρώσουν τα (νέα) δάνεια τους οι χώρες που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη, το ήδη μεγαλύτερο χρέος και την πιο βαθιά κρίση;
Η Ευρώπη οδεύει προς μια νέα κρίση χρέους
Στην πραγματικότητα οδεύουμε προς μια νέα κρίση χρέους, όπως αυτή που ζήσαμε στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 2010, με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο στην Ελλάδα.
Οι διεθνείς αναλυτές στρέφουν ήδη την προσοχή τους προς την Ιταλία, και η συζήτηση για το Italexit (την έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωζώνη) έχει ήδη ξεκινήσει. Έτσι το Bruegel (ευρωπαϊκό think tank με έδρα τις Βρυξέλλες) εκτιμά ότι το ιταλικό χρέος θα φτάσει στο 189% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του χρόνου, ενώ το Bloomberg το χαρακτηρίζει σαν «ωρολογιακή βόμβα». Με το ύψος του ιταλικού χρέους να ξεπερνά τα 2 τρισ. €, αν η χώρα οδηγηθεί σε χρεοκοπία θα συμπαρασύρει όχι μόνο το ιταλικό τραπεζικό σύστημα αλλά το ευρωπαϊκό συνολικά.
Με άλλα λόγια η γερμανική άρχουσα τάξη και οι σύμμαχοί της συμπεριφέρονται με τρόπο εντελώς στενοκέφαλο ακόμα και με βάση τα δικά τους συμφέροντα – γιατί αν καταρρεύσει η Ιταλία θα τους πάρει μαζί της.
Πάνω απ’ όλα όμως συμπεριφέρονται με τρόπο αντιδραστικό, υποκριτικό και κυνικό απέναντι στο δράμα που ζουν οι λαοί στην Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία και γενικά στον ευρωπαϊκό Νότο – ένα δράμα, στο οποίο δεν μπορούν καν να θάψουν τους νεκρούς τους την ίδια στιγμή που οδηγούνται σε μια τρομακτική οικονομική κρίση, χειρότερη από αυτή του 2008-9, με όλα τα συνεπακόλουθα, μαζική ανεργία, φτώχεια κι εξαθλίωση.
Πραγματικά ενωμένη Ευρώπη στη βάση του καπιταλισμού είναι αδύνατη
Αυτή θα είναι η τρίτη μεγάλη κρίση της ΕΕ και της ΕΖ μέσα στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας. Στο πρώτο μισό της δεκαετίας είχαμε την κρίση γύρω από το Grexit, στο δεύτερο μισό είχαμε το Brexit. Τώρα τα πράγματα είναι πάλι οριακά. Θα ξεπεράσει και αυτή τη φορά την κρίση η ΕΖ και η ΕΕ, ή θα τιναχτεί στον αέρα, σε ένα «βόρειο», γερμανοκεντρικό τμήμα και ένα «νότιο» των υπολοίπων;
Δεν μπορεί να γίνει σίγουρη πρόβλεψη αλλά ασφαλώς οι πιθανότητες είναι ανοικτές. Δεν πρέπει να αποκλειστεί, την τελευταία στιγμή, βλέποντας μπροστά της τον γκρεμό, η γερμανική άρχουσα τάξη και οι σύμμαχοί της να κάνουν κάποιες παραχωρήσεις για να αποφύγουν τα χειρότερα – στο τραπέζι έχει ήδη τεθεί η πρόταση για ένα «Ταμείο Ανάπτυξης» που μοιάζει με ευρω-ομόλογο αλλά δεν ονομάζεται έτσι.
Είναι όμως φανερό πως με την είσοδο της διεθνούς οικονομίας σε ύφεση, από το 2008 και μετά, η ΕΕ και η ΕΖ περνάνε και θα συνεχίσουν να περνάνε απανωτές κρίσεις. Έτσι, ακόμα κι αν καταφέρει να μην διασπαστεί μέσα από την παρούσα κρίση η ΕΖ, αυτό θα ισχύει μέχρι την επόμενη ή μεθεπόμενη φορά.
Αυτή είναι η μοίρα της ΕΕ των καπιταλιστών όσο επιβιώνει ο καπιταλισμός. Σε καπιταλιστική βάση είναι αδύνατο η όποια ευρωπαϊκή ενοποίηση να υπηρετεί τις ανάγκες των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων. Σε καπιταλιστική βάση είναι αδύνατο να υπάρξει ευρωπαϊκή ενότητα σε σταθερή βάση και πολύ περισσότερο είναι αδύνατο να υπάρξει ευρωπαϊκή «ολοκλήρωση», όπως αφελώς υποστηρίζει ένα κομμάτι της ευρωπαϊκής άρχουσας τάξης αλλά, τραγικά, και της ευρωπαϊκής Αριστεράς.
