Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την εισήγηση της σ. Νατάσσας Αργυράκη στην εκδήλωση του σχήματος «Μαχητικές και Ελεύθερες», που έγινε στις 3 Μάρτη στην Αθήνα, στο χώρο «Rosa Parks»
Η σημερινή συζήτηση γίνεται με αφορμή την 8η Μάρτη, παγκόσμια μέρα της γυναίκας, η οποία κάθε χρόνο γιορτάζεται με αρκετή υποκρισία, σαν μια μέρα που οι γυναίκες μπορούν να ξεχάσουν για λίγο τα «παραδοσιακά» τους καθήκοντα και να γιορτάσουν. Οι άντρες τους τους παίρνουν δώρα, τα μαγαζιά τους κάνουν προσφορές και έτσι η 8η Μάρτη, καταλήγει να θεωρείται κάτι σαν τη μέρα του Αγίου Βαλεντίνου.
8 Μάρτη: πώς καθιερώθηκε
Στην πραγματικότητα όμως η μέρα της γυναίκας καθιερώθηκε για να τιμήσει τις απεργίες, τους αγώνες και τα κινήματα των εργατριών στα τέλη του 1800 και τις αρχές του 1900 που ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ. Απεργίες και αγώνες εκατοντάδων χιλιάδων γυναικών, πρώτα στην Αμερική και έπειτα στην Ευρώπη, που διεκδικούσαν καλύτερους μισθούς, καλύτερες συνθήκες δουλειάς, δικαίωμα ψήφου κοκ. Η μέρα αυτή καθιερώθηκε μετά από πρόταση της επαναστάτριας Κλάρα Τσέτκιν το 1910, στο 2ο παγκόσμιο συνέδριο σοσιαλιστριών γυναικών, σε ανάμνηση μιας μεγάλης εκδήλωσης διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Μαρτίου του 1857 από τις εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, οι οποίες διαδήλωναν ζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ήταν μία από τις πρώτες κινήσεις διεκδίκησης δικαιωμάτων από γυναίκες, που εκείνη την εποχή δούλευαν στην παραγωγή 16 ώρες τη μέρα και με μισθούς πολύ χαμηλότερους από τους ήδη χαμηλούς μισθούς των ανδρών. Στην πραγματικότητα λοιπόν, η 8η Μάρτη είναι μέρα απεργίας και αγώνα, δεν είναι μέρα γιορτής.
Ο τίτλος της εκδήλωσης είναι «επικίνδυνες αποστολές» και είναι ενδεικτικός της κατάστασης της γυναίκας σήμερα. Όλες έχουμε βιώσει την αίσθηση ότι ακόμη και το να γυρίζεις σπίτι σου το βράδυ, μπορεί να είναι πραγματικά «επικίνδυνη αποστολή». Τα θέματα είναι πολλά, θα προσπαθήσω να πιάσω κάποια από αυτά, ελπίζοντας τα υπόλοιπα να ανοίξουν στη συζήτηση.
Γυναίκα και εργασία
Ένα από τα πρόσφατα παραδείγματα σχετικά με τις αντιλήψεις που κυκλοφορούν για τις γυναίκες, μπορεί να συνοψιστεί στις παρακάτω δηλώσεις:
«Όσοι ξέρουν από καλό management, λένε πως ποτέ δεν αφήνεις πολλές γυναίκες μόνες σ’ έναν εργασιακό χώρο, δίχως να βάλεις ανάμεσα τους κάποιον (ταλαίπωρο) άντρα που λειτουργεί εξισορροπητικά. Διαφορετικά, είναι ζήτημα χρόνου να πλακωθούν οι γυναίκες μεταξύ τους για γελοίους ανταγωνισμούς και η δουλειά να πάει κατά διαόλου. Τώρα λοιπόν που άδειασε μια θέση στο υπουργείο εργασίας, ας χώσει εκεί ο Πρωθυπουργός κάποιο αρσενικό, ώστε να πάψει η γελοία πολεμική κατάσταση που επικρατούσε ως χθες με τις υπουργίνες, τις αναπληρώτριες και τις υφυπουργίνες».
Αυτό ήταν το σχόλιο του δημοσιογράφου Δημήτρη Καμπουράκη με αφορμή την παραίτηση της Ο. Αντωνοπούλου από τη θέση της αναπληρώτριας Υπουργού Εργασίας . σχόλια σαν το παραπάνω, αποτυπώνουν γλαφυρά τις διαδεδομένες αντιλήψεις που επικρατούν σε σχέση με τις γυναίκες στην εργασία, οι οποίες εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να μη χαίρουν ίσης μεταχείρισης και εκτίμησης.
Το ερώτημα είναι, υπάρχει τελικά ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών στην εργασία; Είναι φανερό πως αυτό δε συμβαίνει, ενώ ούτε καν η ίδια η ΕΕ και τα όργανά της δεν ισχυρίζονται κάτι τέτοιο. Αντίθετα, ανά συχνά χρονικά διαστήματα καλούν πανευρωπαϊκά συνέδρια με θέμα την ανισότητα ανδρών και γυναικών. Πολλά στοιχεία μάλιστα για την ανισότητα προέρχονται από έρευνες οργάνων της ΕΕ.
Στην Ελλάδα από την αρχή της κρίσης, η ανεργία χτύπησε πολύ περισσότερο τις γυναίκες, ενώ αυξήθηκε το ποσοστό γυναικών σε θέσεις ευέλικτης απασχόλησης, ίσως το μοναδικό τομέα εργασίας που μπορούν να σκεφτούν οι γυναίκες, προκειμένου να μπορούν να συνδυάζουν δουλειά και οικογένεια. Μια γυναίκα σήμερα, είναι πιο ευάλωτη απέναντι στην κρίση και οι περικοπές, ή οι ελλείψεις στις διάφορες κρατικές υποδομές (βρεφονηπιακοί σταθμοί, κλπ) κάνουν την κατάσταση ακόμα δυσκολότερη. Εκτιμάται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 120.000 θέσεις παιδιών στους βρεφονηπιακούς σταθμούς. Σύμφωνα με την τελευταία επίσημη απογραφή του πληθυσμού, τα παιδιά ηλικίας 1-4 ετών είναι υπερδιπλάσια και προσεγγίζουν τις 300.000. Κατά συνέπεια, πολύ περισσότερα από τα μισά παιδιά στις επιλέξιμες ηλικίες (περίπου 180.000) μένουν εκτός παιδικών σταθμών.
Εν έτει 2018, τα στοιχεία ανά τον κόσμο δείχνουν επιδείνωση των ανισοτήτων και όχι βελτίωση της θέσης της γυναίκας, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που αναδείχτηκε για ακόμη μία φορά (όπως και το 2010 και το 2012) τελευταία στην Ε.Ε. στα θέματα ισότητας φύλου.
Η ανεργία και η ενασχόληση με τη φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού είναι οι τομείς στους οποίους στην Ελλάδα η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων είναι η μεγαλύτερη από ό,τι σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ενώ σημαντικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών καταγράφονται επίσης στις αμοιβές τους, με τη γυναίκα να αμείβεται λιγότερο σε όλες τις κατηγορίες επαγγελμάτων. Σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης στην Ελλάδα, το μέσο ημερομίσθιο ενός άντρα είναι 52,59 και μιας γυναίκας 45,69 ευρώ.
Ως προς την ανισότητα στην αμοιβή, γενικά μιλώντας, ένας καθοριστικός παράγοντας είναι το είδος του επαγγέλματος. Για παράδειγμα, ένας σεκιουριτάς πληρώνεται κατά κανόνα περισσότερο από μια καθαρίστρια, παρόλο που η δουλειά της καθαρίστριας είναι πολύ πιο απαιτητική. Επαγγέλματα όπου συναντάμε περισσότερες γυναίκες, όπως δασκάλες, νοσοκόμες, πωλήτριες, κλπ, έχουν χαμηλότερα ωρομίσθια από ότι επαγγέλματα που κυριαρχούνται από άντρες, ακόμα και αν απαιτείται το ίδιο επίπεδο εμπειρίας και εκπαίδευσης.
Το φαινόμενο του μισθολογικού χάσματος δεν είναι βέβαια μόνο ελληνικό, αφού αγεφύρωτες παραμένουν και οι μισθολογικές διαφορές ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες στην ΕΕ, με τις γυναίκες να πληρώνονται κατά 16,3% λιγότερο. Είναι ενδεικτικό το παράδειγμα της Αγγλίας, όπου το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει μια διαμάχη στην οποία πρωταγωνιστεί η βρετανική αλυσίδα σουπερμάρκετ Tesco, σχετικά με την ισότητα στις αποδοχές γυναικών και αντρών. Η αφορμή για τη διαμάχη ξεκίνησε από «ψηλά» τον περασμένο μήνα με την παραίτηση της Κάρι Γκράτσι, συντάκτριας θεμάτων Κίνας στο BBC, που αμοιβόταν λιγότερο από άντρες συναδέλφους της και οδήγησε στη διεξαγωγή έρευνας για την ανισότητα στις αμοιβές. Αυτή τη στιγμή, μετά από τις καταγγελίες των υπαλλήλων στην Tesco, εκτιμάται ότι θα αναγκαστεί να καταβάλει περίπου 4,5 δισ. ευρώ εν είδει αποζημιώσεων, ώστε να εξισώσει εκ των υστέρων τους μισθούς των γυναικών υπαλλήλων της με εκείνους των ανδρών. Αναμένεται επίσης, το συγκεκριμένο θέμα να πυροδοτήσει κι άλλες διεκδικήσεις εργαζομένων γυναικών.
Όλα αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνουν στην πραγματικότητα μια καθημερινότητα που βιώνουν οι εργαζόμενες γυναίκες στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο, μια καθημερινότητα στην οποία οι ίδιες βιώνουν μια «διπλή καταπίεση», τόσο δηλαδή από το καπιταλιστικό σύστημα ως εργαζόμενες όσο και από την πατριαρχία επιστρέφοντας στο σπίτι.
Η αλήθεια είναι μάλιστα, πως η γυναικεία ανεργία και η ανισότητα στην εργασία εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εργοδοτών, δεδομένου ότι η πρόσληψη μιας γυναίκας είναι πολύ πιο «ασύμφορη» (επιδόματα, γονικές άδειες, κλπ).
Η σχετική βελτίωση των εργασιακών συνθηκών στον 21ο αιώνα, είναι αποτέλεσμα αγώνων του γυναικείου κινήματος και τίποτα δεν χαρίστηκε στις γυναίκες, όπως βέβαια και στο σύνολο του εργατικού κινήματος. Πολλά από αυτά που κερδήθηκαν, σήμερα προσπαθούν να τα πάρουν πίσω, όπως δείχνει και η τελευταία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου να επιτρέπονται οι απολύσεις εγκύων στα πλαίσια των ομαδικών απολύσεων (λίγο – πολύ λέει πως δεν υπάρχει πρόβλημα αν απολυθεί μια έγκυος εργαζόμενη, αν αυτό συμβεί στο πλαίσιο ομαδικών απολύσεων, αφού σε αυτή την περίπτωση, ο λόγος της απόλυσης δεν είναι η εγκυμοσύνη). Λες και οι επιχειρήσεις σήμερα δεν προχωράνε μαζικά σε ομαδικές απολύσεις, αναζητώντας νέους εργαζομένους με ελάχιστα εργασιακά δικαιώματα.
Σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία
Πριν λίγο καιρό το χάσταγκ #meToo κατέκλυσε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε όλο τον κόσμο, προτρέποντας τις γυναίκες να το χρησιμοποιήσουν, προκειμένου να μιλήσουν ανοιχτά για τη δική τους εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης.
Μέσα σε διάστημα λιγότερο από ένα μήνα, το χάσταγκ χρησιμοποιήθηκε σε περισσότερες από 14.000.000 αναρτήσεις σε facebook και twitter σε 85 χώρες του κόσμου, αριθμός που δείχνει την τεράστια έκταση του προβλήματος!
Την ίδια στιγμή όμως, είναι γνωστή και η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν πρόκειται να καταγγείλουν τέτοιες περιπτώσεις πέρα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εκεί έρχονται αντιμέτωπες με το χλευασμό, την αμφισβήτηση των λεγομένων τους, ακόμα και με περιστατικά αντεκδίκησης.
Έτσι, προτιμούν να αποσιωπήσουν τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, αφού είναι σπάνιες οι περιπτώσεις στις οποίες τελικά αποδίδεται δικαιοσύνη.
Στο εργασιακό περιβάλλον η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη, καθώς ο φόβος της απόλυσης και της ανεργίας σε περίπτωση καταγγελίας είναι πολύ μεγάλος, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για σεξουαλική παρενόχληση από το αφεντικό, ή κάποιον πελάτη, ή από υψηλά ιστάμενα στελέχη μιας επιχείρησης. Οι επιπτώσεις που έχει η αποσιώπηση της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι σκληρές και δρουν μακροπρόθεσμα στην ψυχολογία των γυναικών που συνεχίζουν να δουλεύουν στο ίδιο περιβάλλον με το άτομο που τις παρενόχλησε, ή συνεχίζει να τις παρενοχλεί!
Στην Ελλάδα, το 43%, δηλαδή περίπου μία στις δύο γυναίκες, έχουν υποστεί κάποιου είδους σεξουαλική παρενόχληση, ενώ το 11% των παραπάνω περιπτώσεων σχετίζονται με το χώρο της εργασίας τους!
Συμπερασματικά
Σίγουρα λοιπόν, το γεγονός πως στις μέρες μας οι γυναίκες είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό ενταγμένες στην αγορά εργασίας, και πολλές έχουν καταφέρει να «μπουν» σε παραδοσιακά «αντρικά» επαγγέλματα, σε αντίθεση με όσα συνέβαιναν σε προηγούμενες εποχές, δε σημαίνει πως η ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα έχει κατακτηθεί.
Κλείνοντας, όλα αυτά τα αναφέρω, γιατί αυτό που παρέμεινε σταθερό και απαράλλακτο, είναι το καπιταλιστικό σύστημα που εντείνει την ανισότητα ανδρών και γυναικών όποτε το συμφέρει ή όποτε είναι σε κρίση.
Προκαλεί και εντείνει την ανισότητα, γιατί όταν είμαστε διαχωρισμένοι σε άντρες – γυναίκες, Έλληνες – μετανάστες, δημόσιοι υπάλληλοι – ιδιωτικοί υπάλληλοι και πάει λέγοντας, το σύστημα κερδίζει και συνεχίζει να επιβιώνει σε βάρος μας. Επομένως, ο αγώνας για τη χειραφέτηση των γυναικών συνδέεται με τον αγώνα ενάντια σε αυτό το σύστημα. Μπορούμε βέβαια να έχουμε μικρές νίκες και οφείλουμε να παλεύουμε για αυτές, αλλά πλήρης ισότητα ανδρών – γυναικών δεν μπορεί να επιτευχθεί στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος.
