Η φράση του τίτλου είναι παρμένη από μια κουβέντα που ο γράφοντας έκανε με μια συντρόφισσα οργανωμένη σε συλλογικότητα της Αριστεράς. Εν είδει αστείου η εν λόγω συντρόφισσα είπε αυτή την φράση ενώ συζητούσαμε για τα ψυχολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο καθένας και η καθεμιά από εμάς και για το πώς θα μπορέσουμε να συνδυάσουμε την πολιτική πάλη με την προσπάθεια να ξεπεραστούν αυτά τα προβλήματα.
Δεν είναι μυστικό ότι διανύουμε μια περίοδο όπου ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού στη χώρα μας είναι αντιμέτωπο –πέρα από τα προβλήματα της επιβίωσης– με σοβαρά ή λιγότερο σοβαρά προβλήματα που επηρεάζουν την ψυχική του υγεία. Αυτή η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο έντονη εξαιτίας των σοβαρών ηττών που έχει δεχτεί η Αριστερά και τα κινήματα τα τελευταία χρόνια. Κι αυτό ενισχύει τις τάσεις παραίτησης τόσο από την κινηματική δραστηριότητα, όσο και εν γένει από την κοινωνική ζωή.
Η άρχουσα τάξη και τα επιτελεία της, βέβαια, επενδύουν σε αυτή την τάση αποστράτευσης προωθώντας το δόγμα «ο καθένας μόνος του».
Ποια είναι όμως η σχέση μεταξύ της αντιμετώπισης των προσωπικών προβλημάτων του καθενός και της συλλογικής δράσης;
Για το προσωπικό και το συλλογικό
Σε μια υγιή κινηματική, ιδιαίτερα μια μαρξιστική συλλογικότητα δεν θα βρει κανείς «υπερανθρώπους» χωρίς προσωπικά προβλήματα και αδυναμίες. Όμως η συλλογική δράση για να ερμηνεύσεις και να αλλάξεις τον κόσμο σε μια απελευθερωτική κατεύθυνση είναι μια διαδικασία που βοηθάει το άτομο να ερμηνεύσει και να αλλάξει και τον εαυτό του.
Μια συλλογικότητα (κινηματική, μαρξιστική) δεν αποτελείται απλά από διαφορετικές προσωπικότητες που λειτουργούν μαζί. Αποτελείται από ανθρώπους που συλλογικά παλεύουν αναδεικνύοντας τις πιο θετικές πλευρές και τα ταλέντα του καθενός και της καθεμιάς ξεχωριστά, ενώ ταυτόχρονα μέσω της κοινής τους πάλης καταπολεμούν τις όποιες αδυναμίες ή προβλήματα έχει ο καθένας και καθεμιά σαν άτομο. Στην πραγματικότητα η μάχη για έναν καλύτερο κόσμο με τη μάχη ενάντια σε προβλήματα όπως η κατάθλιψη, η μοναξιά ή το άγχος, προβλήματα τόσο συνηθισμένα στις μέρες μας, δεν έρχονται σε αντίφαση. Αντίθετα, μέσα από αυτή την διαδικασία η μάχη για ένα προσωπικό πρόβλημα γίνεται και αυτή συλλογική.
Περί «ισοπέδωσης της προσωπικότητας»
Η ένταξη σε μια υγιή αριστερή, κινηματική, μαρξιστική συλλογικότητα παρουσιάζεται από τους υπερασπιστές του συστήματος σαν μια πράξη που οδηγεί στην ισοπέδωση της προσωπικότητας του ατόμου. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: αν κάποιος προωθεί με χίλιους τρόπους αυτή την ισοπέδωση είναι το ίδιο το σύστημα: συγκεκριμένα πρότυπα εμφάνισης και συμπεριφοράς, επιβολή της ίδιας (υπο)κουλτούρας, πνίξιμο κάθε καλλιτεχνικής έκφρασης που δεν συνάδει με συγκεκριμένα καλούπια κι αντιλήψεις, πραγματικές δυνατότητες και μέσα ανέλιξης, δημιουργίας και έκφρασης μόνο σε ένα μηδαμινό ποσοστό της κοινωνίας, κοκ.
Από την άλλη, η πάλη για μια κοινωνία ισότητας, ελευθερίας και αλληλεγγύης είναι πάλη για μια κοινωνία που θα μπορούν όλοι να είναι διαφορετικοί και να χαίρονται αυτή τη διαφορετικότητα. Σε μια τέτοια κοινωνία τα μέσα για ελευθερία έκφρασης, δημιουργίας κλπ δεν θα ανήκουν σε μια ισχνή μειοψηφία που έχει τα μέσα, όπως συμβαίνει στον καπιταλισμό, αλλά σε όλη την κοινωνία και στον καθένα και καθεμιά ξεχωριστά.
Η συμμετοχή σε μια υγιή μαρξιστική ή κινηματική συλλογικότητα όχι μόνο δεν οδηγεί στο να χάσει κανείς την προσωπικότητα του –όπως προσπαθεί να μας πείσει το σύστημα και τα φερέφωνα του– αλλά, αντίθετα, βοηθάει την κάθε ξεχωριστή προσωπικότητα να αναπτυχθεί μέσω της κοινής πάλης, της ανταλλαγής απόψεων και της ανιδιοτελούς μάχης για να αλλάξει η ζωή όλων των καταπιεσμένων.
«Ο καθένας μόνος»…
Από την πρώτη στιγμή που ερχόμαστε σε αυτό τον κόσμο το σύστημα μας διδάσκει με χίλιους τρόπους πως πρέπει να μας απασχολούν «τα δικά μας» προβλήματα και όχι τα προβλήματα «των άλλων». Στην πραγματικότητα πίσω από αυτόν τον χυδαίο διαχωρισμό δεν κρύβεται τίποτα άλλο παρά η ιδεολογία του ίδιου του συστήματος – ενός συστήματος που προάγει την λογική «όλοι εναντίον όλων».
Όμως τα βασικά προβλήματα του 90% της κοινωνίας είναι κοινά και αφορούν το επίπεδο διαβίωσης, το αν έχεις ή όχι δουλειά και με τι συνθήκες, αν έχεις πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου Υγεία και Παιδεία κοκ.
Αυτά τα προβλήματα δεν είναι «ατομικά» − είναι «συλλογικά». Αφορούν συλλογικά τα εργατικά και λαϊκά στρώματα και μόνο συλλογικά μπορούν να επιλυθούν. Οι θιασώτες του «ο καθένας μόνος του» ξεχνάν να μας πουν πως αυτοί δεν είναι καθόλου «μόνοι τους»: εκτός από τα λεφτά τους, έχουν μαζί τους τα ΜΜΕ, τη «δικαιοσύνη», την αστυνομία, τον στρατό και γενικά χίλιους τρόπους να προφυλάξουν τα συμφέροντα τους.
Για την πραγματική μοναξιά
Τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 ήταν αρκετά δημοφιλές στις τάξεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς ένα σύνθημα που έλεγε «Εκτός από τον ιμπεριαλισμό υπάρχει και η μοναξιά» − ένα σύνθημα ακόμα περισσότερο επίκαιρο σήμερα. Επίκαιρο φυσικά όχι με την έννοια ότι δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει ο ιμπεριαλισμός και το σύστημα που τον γεννά, αλλά με την έννοια ότι οι συλλογικότητες της Αριστεράς πρέπει, παράλληλα με την πάλη για τα άμεσα πολιτικά ζητήματα, να ασχολούνται και με τα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων, ειδικά των νέων, στο επίπεδο της ψυχολογίας.
Όση όμως αλήθεια κι αν κρύβει το εν λόγω σύνθημα δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ακόμη και για τη μοναξιά υπεύθυνο είναι το σύστημα κάτω από το οποίο ζούμε, που συνθλίβει προσωπικότητες και ανθρώπινες σχέσεις κάτω από το βάρος του διαρκούς άγχους της επιβίωσης, της έλλειψης προοπτικής και των όλο και πιο δύσκολων συνθηκών ζωής για την μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας.
Η καλύτερη ψυχοθεραπεία είναι η συλλογική πάλη για να αλλάξεις τον κόσμο
Ασφαλώς υπάρχουν ψυχικά προβλήματα που απαιτούν παρακολούθηση από ειδικό και ακόμη και φαρμακευτική αγωγή – καμία αντίρρηση πάνω σ’ αυτό. Όμως μια σειρά παράγοντες που εντείνουν αυτά τα προβλήματα (αίσθηση έλλειψης προοπτικής, μοναξιά, αίσθηση απόρριψης, απαισιοδοξία, άρνηση να δεις κατάματα την αλήθεια κοκ.) δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να αντιμετωπιστούν από τον συλλογικό αγώνα για την απελευθέρωση της κοινωνίας και κατ’ επέκταση του ατόμου.
Φυσικά αυτό δεν μπορεί να το προσφέρει οποιαδήποτε αριστερή συλλογικότητα, γι’ αυτό και η αναφορά πιο πάνω είναι σε «υγιή» αριστερή-μαρξιστική συλλογικότητα. Προϋπόθεση για μια υγιή αριστερή-μαρξιστική συλλογικότητα είναι να έχει ερμηνεύσει και απορρίψει τον Σταλινισμό, ο οποίος δεν σημαίνει μόνο πολιτικά λανθασμένες θέσεις, αλλά και μια σειρά πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς που καμία σχέση δεν έχουν με απελευθερωτική διαδικασία – αντίθετα αποτελούν την άρνηση της.
Συμπερασματικά
Η πάλη για το χτίσιμο μιας πραγματικά επαναστατικής Αριστεράς έχει ανάγκη ισχυρές, ανεξάρτητα σκεπτόμενες, ξεχωριστές προσωπικότητες – κι όχι κομματικά πιόνια. Τέτοιες προσωπικότητες μπορούν να χτιστούν μόνο συλλογικά – όχι βέβαια με την έννοια κάποιας «αλυσίδας παραγωγής», αλλά με έναν διαλεκτικό τρόπο όπου μέσα στη συλλογικότητα παλεύουμε μαζί για την εξέλιξη όλων με σκοπό να κάνουμε ισχυρότερη και την συλλογικότητα και τον εαυτό μας. Με τελικό σκοπό το χτίσιμο μιας κοινωνίας στην οποία δεν θα υπάρχει ούτε ιμπεριαλισμός ούτε μοναξιά.
