Του Μάρκους Κολμπρούνερ, μέλους του LSR (Ελευθερία, Σοσιαλισμός και Επανάσταση), βραζιλιάνικου τμήματος της CWI
Η Βραζιλία, σαν μέρος των χωρών BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια σαν «ελπίδα» για την παγκόσμια οικονομία. Αυτές οι «αναδυόμενες» οικονομίες υποτίθεται πως θα αποτελούσαν την ατμομηχανή για την διεθνή οικονομία καθώς οι παλιές οικονομικές υπερδυνάμεις, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ, επιβράδυναν.
Παρά το γεγονός πως και η βραζιλιάνικη οικονομία χτυπήθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, η επικρατούσα λογική ήταν πως με την παρέμβαση των κυβερνήσεων Λούλα και Ντίλμα (αμφότερες κυβερνήσεις του Κόμματος Εργατών – Κ.Ε.) τα χειρότερα αποφεύχθηκαν και ένας γρήγορος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα επέστρεφε στην χώρα. Έπειτα από μια πτώση 0,3% στο ΑΕΠ το 2009, υπήρξε ανόρθωση το 2010, με το ΑΕΠ να παρουσιάζει ανάπτυξη 7,5%.
Το Κ.Ε. και ο Λούλα εκμεταλλεύτηκαν αυτό το γεγονός για να παρουσιάσουν την Βραζιλία σαν μια αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη – την έκτη μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη. Αλλά παρά την κάποια οικονομική πρόοδο, οι αδυναμίες της βραζιλιάνικης οικονομίας αποκαλύπτονται και οι επιπτώσεις της κρίσης γίνονται όλο και πιο εμφανείς.
Ανάπτυξη για ποιον;
Είναι σημαντικό, κατ’ αρχήν, να θυμόμαστε τα όρια της «μείωσης της φτώχειας» για την οποία καυχιόνται οι Βραζιλιάνοι ηγέτες.
Είναι αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει κάποια καλυτέρευση στην ζωή των φτωχότερων στρωμάτων: η αύξηση του κατώτατου μισθού και τα οικογενειακά επιδόματα που καθιερώθηκαν έχουν προσφέρει κάποια ανακούφιση.
Ωστόσο, αν δει κανείς τα ποσοστά του ΑΕΠ που αντιστοιχούν στους εργαζόμενους και το κεφάλαιο, θα διαπιστώσει πως όχι μόνο δεν έχει υπάρξει αναδιανομή του πλούτου, αλλά, στην πραγματικότητα, το αντίθετο έχει συμβεί.
Τα κέρδη έχουν σπάσει κάθε ρεκόρ και οι πλούσιοι έχουν γίνει ακόμη πλουσιότεροι. Το 2001, η Βραζιλία ήταν πρώτη ανάμεσα στις μεγαλύτερες οικονομίες όσον αφορά την αύξηση του αριθμού των εκατομμυριούχων.
Η βάση της ανάπτυξης της Βραζιλίας την προηγούμενη δεκαετία
Η βραζιλιάνικη βιομηχανία πέρασε δεκαετίες χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης. Από το 1981 ως το 2003, ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν μόλις 1,4%. Από το 2004 ως το 2010, ο ρυθμός ανάπτυξης σκαρφάλωσε στο 5%. Η βασική αιτία για αυτό ήταν η αύξηση των εξαγωγών πρώτων υλών, κυρίως προς την Κίνα.
Μέσα σε δέκα χρόνια (2001-2011) ο όγκος των συναλλαγών μεταξύ της Βραζιλίας και της Κίνας αυξήθηκε από τα 3,2 δισ. δολάρια στα 77,1 δισ. Αλλά το 85% των εξαγωγών προς την Κίνα αφορούσε πρωτογενή προϊόντα, κυρίως σίδηρο, σόγια, πετρέλαιο και κυτταρίνη.
Αυτό έλαβε χώρα σε βάρος των άλλων τομέων της βιομηχανίας. Το μερίδιο της μεταποιητικής βιομηχανίας στο ΑΕΠ του 2011 για παράδειγμα, ήταν μόνο 14,6%, επιστρέφοντας στο επίπεδο που βρισκόταν στα μέσα της δεκαετίας του ’50.
Στο πλαίσιο της ευνοϊκής παγκόσμιας οικονομικής κατάστασης κατά την δεκαετία του 2000, η Βραζιλία έφτασε κατά μέσο όρο στο 5% της αύξησης του ΑΕΠ της. Όμως η βιομηχανία της δεν ακολούθησε αυτή την ανάπτυξη. Αντίθετα, υπήρξε μια αύξηση των εισαγωγών βιομηχανικών προϊόντων, κυρίως από την Κίνα.
Η λογική που επικράτησε ήταν πως η Βραζιλία εξήγαγε πρωτογενή προϊόντα στην Κίνα και εισήγαγε φτηνότερα βιομηχανικά αγαθά, σε βάρος της εγχώριας βιομηχανίας.
Η αντίδραση της κυβέρνησης στην κρίση του 2008
Όταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση το 2008, η Βραζιλία δεν χτυπήθηκε τόσο πολύ όσο άλλες χώρες. Ένας λόγος ήταν πως το βραζιλιάνικο τραπεζικό σύστημα δεν μπήκε σε κρίση καθώς οι τράπεζες είχαν ήδη περάσει μια κρίση και αναδιαρθρώθηκαν με κρατική βοήθεια την δεκαετία του ’90 – κι έτσι τώρα έβγαζαν τεράστια κέρδη εξαιτίας των υψηλών επιτοκίων.
Η κυβέρνηση διοχέτευσε χρήματα στο πιστωτικό σύστημα και αύξησε την κατανάλωση μέσω της μείωσης των φόρων στα αυτοκίνητα και σε ορισμένα άλλα προϊόντα. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η αύξηση των εξαγωγών προς την Κίνα (με την Κίνα να προσπερνάει τις ΗΠΑ σαν κυριότερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας).
2011- «επιστροφή» των αντιφάσεων
Ωστόσο, το 2011 οι αντιφάσεις της οικονομίας άρχισαν να εμφανίζονται. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 2,7%, πολύ κάτω από τον στόχο της κυβέρνησης για 4,5%. Το γεγονός ήταν ότι η Βραζιλία είχε την πιο αργή ανάπτυξη στη Νότια Αμερική το περασμένο έτος. Από το δεύτερο εξάμηνο του περασμένου έτους η οικονομία έχει μείνει σχεδόν στάσιμη, καθώς έχει επηρεαστεί από την κρίση στην Ευρώπη και την επιβράδυνση στην Κίνα.
Τον Μάιο υπήρξε εκροή κεφαλαίων και το νόμισμα της χώρας είχε χάσει το 30% της αξίας του σε σχέση με τον Ιούνιο του περασμένου χρόνου. Αυτό ωστόσο δεν βοήθησε στην αναζωογόνηση της μεταποιητικής βιομηχανίας, καθώς ο βασικός ανταγωνιστής, η Κίνα, παραμένει φτηνότερη.
Προσπαθώντας να επαναλάβουν την διόρθωση του 2008
Το 2012 ξεκίνησε με τον ίδιο τρόπο που τελείωσε το 2011. Το ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 0,2% το πρώτο τρίμηνο. Η κυβέρνηση εξακολουθεί να έχει ως στόχο ανάπτυξη 4% για φέτος, αλλά λίγοι πιστεύουν ότι αυτό θα επιτευχθεί. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι οικονομολόγοι πιστεύουν πως το αποτέλεσμα θα είναι ακόμη χειρότερο σε σχέση με πέρυσι. Η μέση εκτίμηση είναι για 2,18%. Μερικοί, όπως για παράδειγμα ο τραπεζικός κολοσσός Credit Suisse, εκτιμούν ότι δεν θα ξεπεράσει το 1,5%.
Η κυβέρνηση Ντίλμα προσπαθεί να επαναλάβει τα μέτρα που εφαρμόστηκαν το 2008: κίνητρα για την κατανάλωση μέσω φοροαπαλλαγών, χαμηλότερα επιτόκια και πιστωτική επέκταση, ειδικά για επενδύσεις σε μεγάλα έργα που συνδέονται με το Παγκόσμιο Κύπελλο, τους Ολυμπιακούς Αγώνες και τις υποδομές.
Τα συσσωρευμένα χρέη βάζουν όριο στην κατανάλωση
Ενώ είναι αλήθεια ότι η μείωση των φόρων έχει βοηθήσει να διατηρηθεί η κατανάλωση σε ορισμένα αγαθά, όπως τα αυτοκίνητα, τις οικιακές συσκευές και τα οικοδομικά υλικά, συνολικά οι επιπτώσεις των νέων μέτρων θα είναι πολύ περιορισμένες σε σύγκριση με το 2008. Τα χρέη και οι καθυστερούμενες οφειλές έχουν αυξηθεί, γεγονός που περιορίζει την ικανότητα των οικογενειών να αυξήσουν την κατανάλωση με βάση την πίστωση.
Ο δείκτης του χρέους προς το ΑΕΠ αυξάνεται σταθερά κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Το 2002, το συνολικό ιδιωτικό χρέος ισούταν με το 22% του ΑΕΠ. Μέχρι τις αρχές του 2012, είχε φτάσει στο 49,3% του ΑΕΠ.
Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, το μέσο νοικοκυριό ξόδευε το 22,3% του εισοδήματος του για την εξυπηρέτηση χρεών, ενώ τον Γενάρη του 2005 ξόδευαν μόλις το 15,5%. Αυτό το ποσοστό είναι υψηλότερο ακόμη και από το αντίστοιχο στις ΗΠΑ, όπου τα χρέη περιορίζουν σημαντικά την κατανάλωση.
Οι αθετήσεις χρέους στα δάνεια αυτοκινήτων έφτασαν σε νέα επίπεδα ρεκόρ τον Απρίλιο. Οι ανεξόφλητες οφειλές σε πιστωτικές κάρτες, η κύρια μορφή δανεισμού για τα νοικοκυριά, υπεύθυνη για το 32% των χρεών, έχουν επίσης αυξηθεί. 27% των νοικοκυριών έχουν καθυστερήσει τουλάχιστον 90 μέρες την πληρωμή των χρεών σε πιστωτικές κάρτες.
Πέρα από αυτό και σε αντίθεση με την επίσημη προπαγάνδα, το δημόσιο χρέος εξακολουθεί να είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Το πραγματικό δημόσιο χρέος ισούται πλέον με το 78% του ΑΕΠ. Στον φετινό κρατικό προϋπολογισμό, το 47% των δημοσίων δαπανών διατίθεται για την εξυπηρέτηση και για την αναχρηματοδότηση του χρέους, ποσό που ισοδυναμεί με το 22% του ΑΕΠ!
Αύξηση της ταξικής πάλης
Όλα αυτά δείχνουν ότι πρέπει να προετοιμαστούμε για μια ταραγμένη περίοδο. Παρά την «πατριωτική» προπαγάνδα της κυβέρνησης για τα βραζιλιάνικα «θαύματα», βλέπουμε πως η κυβέρνηση και το κεφάλαιο προετοιμάζονται για τις επερχόμενες κοινωνικές συγκρούσεις. Η αστυνομία και τα δικαστήρια χρησιμοποιούνται όλο και πιο συχνά για να καταστείλουν κοινωνικά κινήματα και απεργίες.
Έχει υπάρξει μια σημαντική αύξηση των απεργιών κατά τα δύο τελευταία χρόνια. Στον ιδιωτικό τομέα, οι εργαζόμενοι, νοιώθοντας πιο δυνατοί εξαιτίας της χαμηλής ανεργίας, έχουν παλέψει για να πάρουν ένα μερίδιο της οικονομικής ανάπτυξης και των τεράστιων κερδών των επιχειρήσεων. Πολλοί παλεύουν για πολύ βασικά δικαιώματα, όπως οι εργαζόμενοι στα μεγάλα έργα υποδομής που εξεγέρθηκαν εξαιτίας της έλλειψης βασικών εγκαταστάσεων, όπως τουαλέτες και οι οποίοι απαίτησαν το δικαίωμα να βλέπουν τις οικογένειες τους τουλάχιστον μια φορά κάθε τρεις μήνες! Αλλά και στον δημόσιο τομέα βλέπουμε σημαντικές απεργίες ενάντια στις περικοπές των μισθών και την έλλειψη χρηματοδότησης για τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως η τεράστια απεργία των φοιτητών στα πανεπιστήμια αυτή την περίοδο.
Αυτοί οι αγώνες είναι ακόμη κατακερματισμένοι και η Αριστερά δεν έχει ακόμη καταφέρει να χτίσει τα εργαλεία που μπορούν να ενοποιήσουν τον αγώνα και να σπάσουν την κυριαρχία των συνδικαλιστικών ηγεσιών που στηρίζουν την κυβέρνηση, όπως οι ομοσπονδίες CUT και Forca Sindical. Μαζί με την αναγκαιότητα της οικοδόμησης ενός εναλλακτικού, σοσιαλιστικού, πολιτικού φορέα (για την οποία το σχετικά νέο αριστερό κόμμα PSOL είναι ένα σημαντικό, αλλά ακόμα πρωταρχικό εργαλείο) αυτοί είναι οι θεμελιώδεις στόχοι για τους σοσιαλιστές προκειμένου να είναι προετοιμασμένοι για τις τεράστιες μάχες που έρχονται, σαν αυτές που ήδη βλέπουμε σε μια σειρά χώρες στην Ευρώπη και την Λατινική Αμερική. Ανάλογα κινήματα θα προκύψουν και στην Βραζιλία, πιο γρήγορα από ότι πολλοί φαντάζονται.
