Άρθρο του Νίαλ Μαλχόλαντ, από το socialistworld.net
Μετάφραση, επιμέλεια Βαγγέλης Κολτσίδης
Η Αϊτινή επανάσταση έλαβε χώρα στην πρώην γαλλική αποικία του Αγίου Δομίνικου. Στις 21 Αυγούστου του 1791 οι σκλάβοι του Αγίου Δομίνικου εξεγέρθηκαν, ξεκινώντας ένα μαζικό και ηρωικό αγώνα. Την Πρωτοχρονιά του 1804, ο Άγιος Δομίνικος μετονομάστηκε σε «Αϊτή». Έτσι γεννήθηκε η πρώτη «έγχρωμη» δημοκρατία του κόσμου και η δεύτερη αποικία που έμελλε να κερδίσει την ελευθερία της μετά τις ΗΠΑ. Η Αϊτινή επανάσταση ήταν μια ισχυρή πηγή έμπνευσης για τις λαϊκές μάζες της Καραϊβικής και τα εργατικά στρώματα της Ευρώπης.
Ιδιαίτερα για την ελληνική επανάσταση που ξεκίνησε μερικά χρόνια αργότερα, η επαναστατημένη Αϊτή υπήρξε ο πρώτος σύμμαχος. Ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ενώ κατά τη διάρκεια του αγώνα, τον ενίσχυσε οικονομικά, αλλά και αποστέλλοντας 100 Αϊτινούς εθελοντές για να πάρουν μέρος στις μάχες. Όλοι τους πέθαναν κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού, πριν καταφέρουν να φτάσουν στην Ελλάδα για να ενισχύσουν την επανάσταση.
Στις 21 Αυγούστου του 1791, στη σημερινή Αϊτή, ξεκίνησε η επανάσταση των μαύρων λαϊκών μαζών που οδήγησε στην κατάργηση της δουλείας και στην εθνική τους ανεξαρτησία. Οι πράξεις τους ήταν πηγή έμπνευσης για τις λαϊκές μάζες της Καραϊβικής αλλά και τους εργαζόμενους της Ευρώπης.
Σήμερα όμως η Αϊτή είναι ένα από τα πιο φτωχά έθνη του πλανήτη – κυριαρχεί η εξαθλίωση, οι δικτατορίες, το χάος. Γιατί βιώνει η χώρα αυτή την καταστροφή; Για να κατανοήσουμε τη κατάσταση στην Αϊτή σήμερα, χρειάζεται να ξεκινήσουμε από την ίδια την επανάσταση του 1804.
1690: περνά στην Γαλλική αυτοκρατορία
Κατά τη διάρκεια του 1690, οι γαλλικές δυνάμεις απέσπασαν το δυτικό τμήμα του νησιού Ισπανιόλα από την Ισπανία και το ονόμασαν Άγιο Δομίνικο (που μετονομάστηκε αργότερα σε Αϊτή).
Ο Άγιος Δομίνικος έγινε η πιο προσοδοφόρα αποικία στον κόσμο. Αλλά αυτός ο μεγάλος πλούτος χτίστηκε με το αίμα και τον ιδρώτα των γενεών των σκλάβων που εργαζόταν στις φυτείες ζάχαρης και στα ορυχεία.
Περίπου το 20% των κατοίκων πέθαναν καθ’ οδόν από την Αφρική και λόγω των σκληρών συνθηκών εργασίας. Βάρβαρες τιμωρίες χρησιμοποιούνταν ενάντια στους σκλάβους από τους ιδιοκτήτες των φυτειών. Συνήθιζαν να τους καίνε ζωντανούς, ή να τους γεμίζουν μπαρούτι και να τους ανατινάζουν.
Ο αντίκτυπος της Γαλλικής Επανάστασης
Οι σκλάβοι αντέδρασαν αρχικά με κάποιες περιορισμένης έκτασης εξεγέρσεις. Αυτό που οδήγησε στην επανάσταση ήταν η έμπνευση της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του 1789.
Οι έμποροι της Αϊτής (η εκκολαπτόμενη αστική τάξη) απαίτησαν να έχουν τη δική τους συνέλευση κατοίκων αποικίας, στα πρότυπα της νέας Εθνοσυνέλευσης στην επαναστατική Γαλλία. Ήθελαν περισσότερο έλεγχο πάνω στην οικονομία και τις υποθέσεις του νησιού.
Αλλά οι κυρίαρχοι ευγενείς ήταν εναντίον οποιωνδήποτε παραχωρήσεων στους εμπόρους, τους οποίους έβλεπαν ως απειλή για την παλιά τάξη πραγμάτων. Αυτοί προσπάθησαν να σχηματίσουν ένα μπλοκ με τους «μιγάδες», το μικτό φυλετικά τμήμα του πληθυσμού. Αλλά αυτή η συμμαχία σύντομα κατέρρευσε, όταν η έκκληση των μιγάδων για ίσα δικαιώματα απορρίφθηκε και η εξέγερσή τους που ακολούθησε καταπνίγηκε.
Την ίδια στιγμή, η μεγάλη μάζα του πληθυσμού, οι σκλάβοι, άρχισαν να ασκούν πιέσεις για ελευθερία και ισότητα. Παρά το γεγονός ότι μια εξέγερση το 1791 συνετρίβη, με αποτέλεσμα την απώλεια δέκα χιλιάδων ζωών, το έναυσμα είχε δοθεί. Η εξέγερση εξαπλώθηκε και ανέδειξε τον Francois Dominque Toussaint ως το βασικό μαύρο ηγέτη.
Ο Toussaint κατανόησε ότι η εξέγερση των σκλάβων, παρότι θαρραλέα, χρειαζόταν ένα πειθαρχημένο στρατό και τακτική. Ηγήθηκε σε λαμπρές στρατιωτικές νίκες εναντίον ισχυρότερων και πιο σύγχρονων στρατών και κατέλαβε μεγάλο μέρος των αγροτικών περιοχών του Αγίου Δομίνικου.
Toussaint L’Ouverture
Η εκτέλεση του Γάλλου βασιλιά, Λουδοβίκου XVI το 1793, αντιπροσώπευε ένα νέο ριζοσπαστικό στάδιο στη Γαλλική Επανάσταση. Αρπάζοντας την ευκαιρία, ο Toussaint κάλεσε όλους τους μαύρους να ενταχθούν στην επανάσταση και μετονόμασε τον εαυτό του, Toussaint L’Ouverture (σε ελεύθερη μετάφραση Toussaint ο Ελευθερωτής).
Αυτή η εξέγερση τρομοκράτησε τις άρχουσες τάξεις της Ευρώπης, αφού η δουλεία ήταν αναπόσπαστο μέρος των κερδών τους, της δύναμης και του κύρους των αυτοκρατοριών τους. Φοβήθηκαν ότι το κάλεσμα του Toussaint θα εμπνεύσει επαναστάσεις σε όλες τις αποικίες, ακόμα και μεταξύ των φτωχών της Ευρώπης.
Έτσι, βρετανικές δυνάμεις αναχώρησαν για το νησί και οι περιοχές που καταλαμβάνονταν από αυτές επέστρεφαν στη δουλεία.
Αυτό έδωσε την ευκαιρία στον Toussaint να συγκεντρώσει τους μαύρους και τους μιγάδες αλλά ακόμη και ένα τμήμα των λευκών στο στρατό του. Μέχρι το 1795, έλεγχε μεγάλες εκτάσεις του νησιού.
Σε αυτό το σημείο, ο Toussaint πίστευε ακόμη ότι ο Άγιος Δομίνικος θα πρέπει να παραμείνει τμήμα της Γαλλίας. Σκεφτόταν ότι μόνο η πρακτική βοήθεια από την επαναστατική Γαλλία θα μπορούσε να βοηθήσει την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού.
Ωστόσο, ο Toussaint απέτυχε να κατανοήσει τη σημασία της πολιτικής αντεπανάστασης που ήταν σε εξέλιξη στη Γαλλία.
Το διευθυντήριο, από το 1795 μετατράπηκε στο βασικό όργανο εξουσίας στη Γαλλία, σηματοδοτώντας το τέλος της πιο ριζοσπαστικής και δημοκρατικής φάσης της επανάστασης. Η αστική τάξη ήθελε τώρα να εδραιώσει την εξουσία της και να συντρίψει τις ριζοσπαστικές πτέρυγες της επανάστασης.
Ο Toussaint, τελικά, αντιλήφθηκε το ρόλο του διευθυντηρίου και το 1797 έτρεψε σε φυγή τις γαλλικές δυνάμεις. Η επαναστατική θέρμη των μαζών επέτρεψε στο στρατό των πρώην σκλάβων να συνεχίσει και να νικήσει τις βρετανικές δυνάμεις στο νησί.
Αφού κατατρόπωσε τον εχθρό, ο Toussaint εισήγαγε ένα νέο κοινωνικό και οικονομικό πρόγραμμα, παρουσίασε επίσημα την κατάργηση της δουλείας, αναδιοργανώνοντας τα διοικητικά και τα δικαστικά συστήματα και κατασκευάζοντας δρόμους, σχολεία και γέφυρες. Το 1800, οι σοδειές ήταν μεγαλύτερες από ποτέ, ενώ το 1801 αυξήθηκαν ακόμη περισσότερο!
Όλα αυτά επιτεύχθηκαν μετά από χρόνια επανάστασης, αντεπανάστασης και πολέμων.
Το καθεστώς Toussaint εισήγαγε επίσης εργασιακές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των εργάσιμων ωρών ημερησίως. Το μαστίγωμα απαγορεύτηκε και το ένα τέταρτο των εσόδων από τις φυτείες δόθηκε στους εργάτες.
Ο τρόπος διακυβέρνησης του Toussaint μπορεί να ήταν εν μέρει αυταρχικός και χωρίς διαφάνεια, αλλά είναι φανερό ότι δεν ενεργούσε για προσωπικό όφελος ή για τα συμφέροντα μιας στενής άρχουσας ελίτ. Αυτό που πραγματικά ήθελε ήταν να βελτιώσει τις ζωές όλων των ανθρώπων στο νησί.
Σε ένα βαθμό, ο στρατός του Toussaint αποτέλεσε ένα πεδίο έντονης πολιτικής ζύμωσης και συζητήσεων, αλλά οι μάζες δε συμμετείχαν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Η επανάσταση αποδείχθηκε ανίκανη να επιτύχει την πλήρη εθνική και κοινωνική απελευθέρωση. Ο καπιταλισμός ήταν ακόμα σε πρώιμο στάδιο και έπαιζε έναν προοδευτικό ρόλο. Η εργατική τάξη, η μόνη ικανή τάξη, να ανατρέψει την ταξική κυριαρχία και να εγκαθιδρύσει μια νέα, σοσιαλιστική κοινωνία, μόλις και μετά βίας υπήρχε.
Ναπολέων Βοναπάρτης
Το νέο καθεστώς του Toussaint σύντομα αντιμετώπισε το θανάσιμο κίνδυνο του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, νέου ηγέτη της Γαλλίας. Καθώς οι δυνάμεις του εισέβαλλαν, ο Toussaint ενίσχυσε τα παράκτια οχυρά και διένειμε όπλα στις μάζες. Ωστόσο, απέτυχε να εξαλείψει την αυξανόμενη δυσαρέσκεια μεταξύ των μαύρων μαζών, γεγονός που οδήγησε σε μεγάλης κλίμακας εξέγερση εναντίον του, το 1802.
Ο Toussaint συνέθλιψε την εξέγερση, ενώ σε μια απελπισμένη προσπάθεια να εξευμενίσει τον Ναπολέοντα, έδειξε ανοχή προς τους λευκούς, οι οποίοι είχαν επίσης ξεσηκωθεί εναντίον του.
Αυτή η τακτική απέτυχε. Ο Ναπολέων ζήτησε τη βοήθεια των αποικιακών δυνάμεων που ήθελαν να διατηρήσουν τη δουλεία, όπως η Ισπανία, η Ολλανδία, η Βρετανία και κρυφά οι ΗΠΑ, για να διοργανώσουν από κοινού μια νέα εισβολή. Παρά τις σοβαρές διαφορές μεταξύ των δυνάμεων αυτών, μπροστά στην ανάγκη να διαφυλάξουν τα θεμελιώδη συμφέροντα της τάξης τους –την υπεράσπιση του δουλεμπορίου– ενώθηκαν.
Ένα τραγικό λάθος
Οι δυνάμεις του Toussaint αντιμετώπισαν με επιτυχία το στρατό του Ναπολέοντα όταν αποβιβάστηκε στο νησί, με πρακτικές ανταρτοπολέμου. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο, ο Toussaint αποφάσισε να διαπραγματευτεί, ίσως πιστεύοντας ότι ο Ναπολέων βρισκόταν στην πιο αδύναμη φάση του και θα δεχόταν κάτι λιγότερο από την κυριαρχία του Αγίου Δομίνικου.
Η άστοχη εμπιστοσύνη στο Ναπολέοντα ανταμείφθηκε με την προδοσία και τη σύλληψη του ίδιου του Toussaint. Εκδιώχτηκε στη Γαλλία και μέσα σε μερικούς μήνες πέθανε στη φυλακή λόγω της κακομεταχείρισης που υπέστη.
Ο θάνατος του Toussaint απελευθέρωσε ένα νέο ριζοσπαστικό κύμα που τελικά κατάφερε να απομακρύνει τους Γάλλους από τον Άγιο Δομίνικο. Οι προσπάθειες του Ναπολέοντα να συντρίψει την επανάσταση κόστισε 100.000 ζωές μαύρων κατοίκων και 50.000 Γάλλων.
1 Γενάρη 1804 – ανεξαρτησία
Την Πρωτοχρονιά του 1804, ο διάδοχος του Toussaint, ο Jean Jacques Dessalines, προχώρησε στη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας». Ο Άγιος Δομίνικος μετονομάστηκε σε «Αϊτή».
Έτσι γεννήθηκε η πρώτη «έγχρωμη» Δημοκρατία του κόσμου και η δεύτερη αποικία που κέρδισε την ελευθερία της μετά τις ΗΠΑ.
Από τη δεκαετία του 1840, μια σειρά από διαδοχικά καθεστώτα (διαδοχικά για την ελίτ των μιγάδων) κατείχαν την εξουσία στην Αϊτή.
Από τη δεκαετία του 1860, η χώρα και σταδιακά ολόκληρη η περιοχή τέθηκε υπό ιμπεριαλιστική κυριαρχία.
Εκδικητικές αποικιακές δυνάμεις
Ταυτόχρονα με την επιδίωξη των ιμπεριαλιστικών τους συμφερόντων, οι αποικιακές δυνάμεις διαπίστωσαν εκδικητικά ότι η «έγχρωμη» δημοκρατία πρέπει να συνθλιβεί.
Οι πρώτες κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ ήταν σε βάρος της Αϊτής. Το 1915, οι ΗΠΑ προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα, καταλαμβάνοντας τη χώρα.
Οι κατακτητές στην Αϊτή ήρθαν σύντομα αντιμέτωποι με έναν αντάρτικο αγώνα. Μετά από είκοσι χρόνια εθνικής αντίστασης, οι δυνάμεις των ΗΠΑ αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν από το νησί.
Στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, το νησί της Αϊτής αντιμετώπισε κοινωνικές και ταξικές αναταραχές, συμπεριλαμβανομένων διαμαρτυριών των φοιτητών και των εργαζομένων. Κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών, η μικρή εργατική τάξη δημιούργησε συνδικάτα, ενώ παράλληλα ιδρύθηκαν αρκετά κομμουνιστικά κόμματα, τα οποία όμως αντιμετώπισαν σκληρή καταστολή.
Τα διαβόητα καθεστώτα του Papa Doc Ντιβαλιέ, και στη συνέχεια του γιου του, Baby Doc, που διήρκεσαν από τα τέλη του 1950 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ανατράπηκαν από μαζικά κινήματα εργαζομένων και φοιτητών. Ακολούθησε μια σειρά από εξαιρετικά ασταθή και βραχύβια καθεστώτα.
Σε όλη τη διάρκεια των χρόνων αυτών των ριζοσπαστικών αστικών κινημάτων δεν εμφανίστηκε μια επαναστατική ηγεσία που θα μπορούσε να θέσει την προοπτική της εξάλειψης του καπιταλισμού και να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ανθρώπων της εργατικής τάξης.
Το πολιτικό κενό εν μέρει καλύφθηκε από τον Jean Bertrand Aristide, ένα δημοφιλή ιερέα που εργαζόταν στις περιοχές της παραγκούπολης του Πορτ-ο-Πρενς, ο οποίος κέρδισε τις προεδρικές εκλογές του 1990, υποσχόμενος να αντιμετωπίσει τη φτώχεια.
Ανατράπηκε το 1991 από τον στρατηγό Raoul Cedras, αλλά επέστρεψε στην εξουσία με τις πλάτες των 20.000 στρατευμάτων των ΗΠΑ επί διακυβέρνησης Κλίντον, ο οποίος είχε εν τέλει χάσει την υπομονή του με το ασταθές και προκλητικό καθεστώς της Αϊτής.
Καθώς ο Jean Bertrand Aristide πραγματοποιούσε κοινωνικές περικοπές και ιδιωτικοποιήσεις έβλεπε την υποστήριξη του να μειώνεται. Η αντιδραστική αντιπολίτευση μεθόδευσε μια εξέγερση το 2004 και ο πρόεδρος αποχώρησε από την Αϊτή υπό τη συνοδεία των στρατευμάτων των ΗΠΑ. Ο επαγγελματίας αμερικανός δικηγόρος, Boniface Alexandre, διορίστηκε «προσωρινός πρόεδρος».
Οι λαϊκές μάζες της Αϊτής μπορούν να βρουν και πάλι το δρόμο προς τα εμπρός
Υπό τις παρούσες συνθήκες ξένης κατοχής της χώρας, η φτώχεια και η ανεργία έχουν επιδεινωθεί. Το τεράστιο κοινωνικό χάσμα μεταξύ της φτωχής μαύρης πλειοψηφίας που μιλά Creole και των γαλλόφωνων μιγάδων, το 1% των οποίων κατέχει σχεδόν το μισό πλούτο της χώρας, παραμένει αγεφύρωτο.
Μόνο στηριγμένες στις δικές τους δυνάμεις οι λαϊκές μάζες της Αϊτής μπορούν να βρούνε το δρόμο προς τα εμπρός, με την εργατική τάξη να παίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Απέναντι στην αντιδραστική ελίτ, είναι ανάγκη να οικοδομηθεί μια μαζική σοσιαλιστική εναλλακτική. Αυτό δεν είναι ένα εύκολο έργο με δεδομένες τις ήττες που υπέστησαν οι λαϊκές μάζες της Αϊτής και τα τεράστια επίπεδα φτώχειας και ταξικής καταπίεσης που αντιμετωπίζουν. Ωστόσο, οι μαζικοί αγώνες αργά ή γρήγορα θα ανακάμψουν. Ο στόχος του χτισίματος ενός γνήσια σοσιαλιστικού πολιτικού φορέα, που θα αφομοιώσει το επαναστατικό αγωνιστικό πνεύμα του Toussaint και των «Μαύρων Ιακωβίνων», και θα απευθύνει ταξικό διεθνιστικό κάλεσμα σε όλη την Καραϊβική καθώς και στην εργατική τάξη των ΗΠΑ, είναι ο μόνος δρόμος.
