Τις τελευταίες εβδομάδες, οι φοιτητές/τριες αγωνίζονται για να υπερασπιστούν τον δημόσιο χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει για τη δημόσια παιδεία η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Μια από αυτές τις επιπτώσεις θα είναι η εκτίναξη του κόστους των σπουδών. Αυτό θα αφορά κατ’ αρχήν τους φοιτητές που θα ωθηθούν στα ιδιωτικά πανεπιστήμια και θα πληρώνουν δίδακτρα. Αλλά προοπτικά, η ύπαρξη διδάκτρων στα ιδιωτικά πανεπιστήμια και η υποχρηματοδότηση των δημοσίων θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην επιβολή διδάκτρων και στα δημόσια. Αυτό παρεμπιπτόντως ήδη συμβαίνει σε επίπεδο μεταπτυχιακών.
Τα δίδακτρα με τη σειρά τους θα οδηγήσουν στην «άνθιση» της αγοράς των φοιτητικών δανείων, όπως έγινε σε πολλές άλλες χώρες.
Τα παραδείγματα από το εξωτερικό είναι ενδεικτικά του κινδύνου, καθώς η λήψη ενός μεγάλου τραπεζικού δανείου για να καλύψουν τις ανάγκες των διδάκτρων των πανεπιστημίων (δημόσιων και ιδιωτικών), αλλά κυρίως η αδυναμία της αποπληρωμής αυτών των δανείων αποτελούν μεγάλο αγκάθι στην καθημερινή ζωή των δανειοληπτών.
«Αμερικανικό όνειρο» ή εφιάλτης;
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ΗΠΑ, όπου η πανεπιστημιακή εκπαίδευση παρουσιάζεται στους νέους ως ένας τρόπος βελτίωσης της οικονομικής τους κατάστασης. Στην πραγματικότητα όμως, τα φοιτητικά δάνεια που αναγκάζονται να πάρουν πολλές οικογένειες, μετατρέπουν «το αμερικανικό όνειρο» σε έναν πραγματικό εφιάλτη και καταλήγουν να τους «γονατίζουν» οικονομικά.
Σύμφωνα με στοιχεία από το Εθνικό Σύστημα Δεδομένων Φοιτητικών Δανείων (National Student Loan Data System) το χρέος 43 εκατομμυρίων Αμερικανών σε φοιτητικά δάνεια ανέρχεται σε 1,63 τρισεκατομμύρια δολάρια και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ιδιωτικό χρέος στις ΗΠΑ μετά τα στεγαστικά δάνεια!
Ο όγκος του χρέους των φοιτητικών δανείων έχει αυξηθεί περίπου τρεισήμισι φορές από το 2006, όταν ήταν 480 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ σήμερα, περίπου ένας στους πέντε ενήλικες στις ΗΠΑ οφείλει χρήματα σε φοιτητικά δάνεια.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Νέας Υόρκης, πριν από την πανδημία, το χρέος των φοιτητικών δανείων ήταν η ταχύτερα αναπτυσσόμενη κατηγορία του χρέους των αμερικάνικων νοικοκυριών και αυξήθηκε από 3% το 2003 σε 11% το 2018.
Το μέσο δάνειο ανέρχεται στα 30.000 δολάρια, ενώ η μέση δόση είναι 500 δολάρια τον μήνα. Επίσης, 20 χρόνια μετά την είσοδό τους στη σχολή, οι μισοί από τους δανειολήπτες φοιτητές εξακολουθούν να χρωστούν 20.000 δολάρια ο καθένας σε ανεξόφλητα υπόλοιπα δανείων.
Παράλληλα, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία για τις ηλικιακές ομάδες που σήμερα βρίσκονται χρεωμένες με φοιτητικά δάνεια, υπάρχουν άνθρωποι που τα χρέη τους από τα φοιτητικά τους δάνεια τους ακολουθούν σχεδόν όλη την ενήλικη ζωή τους!
Το 24,9% του χρέους ανήκει σε δανειολήπτες ηλικίας 50 ετών και άνω. Στα άτομα ηλικίας 62 ετών και άνω, παρά το γεγονός ότι αποτελούν μόλις το 4,2% του συνόλου των δανειοληπτών, έχουν το υψηλότερο μέσο υπόλοιπο, στα 48.706 δολάρια! Είναι εξαιρετικά τρομακτικό το γεγονός ότι άτομα που βρίσκονται κοντά στη συνταξιοδότηση, κουβαλάνε ακόμα φοιτητικά χρέη.
Ο βαρύς αντίκτυπος της αποπληρωμής
Η αποπληρωμή του φοιτητικού δανείου στις ΗΠΑ έχει τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των φοιτητών/τριων και των οικογενειών τους, καθώς πολλοί είναι αυτοί που θα αναγκαστούν να βρουν και δεύτερη δουλειά για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στην αποπληρωμή των δανείων τους.
Σε μια έρευνα του 2023, το 55% των Αμερικανών με φοιτητικό χρέος δήλωσε ότι για να αποπληρωθεί το φοιτητικό τους δάνειο πρέπει να βρουν και δεύτερη δουλειά. Το 26% είπε ότι πιθανότατα θα χρειαστεί να εργάζεται επιπλέον 11 έως 30 ώρες την εβδομάδα και το 18% είπε ότι θα χρειαστεί να εργαστεί επιπλέον 1 έως 10 ώρες την εβδομάδα για την κάλυψη των εξόδων.
Φοιτητικό χρέος σε Βρετανία και Ολλανδία
Μια αντίστοιχη κατάσταση επικρατεί και σε άλλες χώρες που τα πανεπιστήμια έχουν δίδακτρα και οι φοιτητές προχωράνε σε φοιτητικό δανεισμό, όπως στη Βρετανία και την Ολλανδία.
Στη Βρετανία, το χρέος των φοιτητικών δανείων έχει ξεπεράσει τα 200 δισ. λίρες, ποσό που διπλασιάστηκε μέσα σε 6 χρόνια. Οι αυξήσεις στα δίδακτρα που είχαν επιβληθεί από προηγούμενες κυβερνήσεις, αναγκάζουν τους φοιτητές να πληρώνουν κατά μέσο όρο 9.250 λίρες ετησίως σε δίδακτρα για να σπουδάσουν στην Αγγλία, 9.000 λίρες στην Ουαλία και 4.630 λίρες στη Βόρεια Ιρλανδία.
Παράλληλα, ανακοινώθηκε ότι από το ακαδημαϊκό έτος 2024-25 το όριο των ετήσιων αποδοχών μετά το οποίο πρέπει να αρχίσουν να αποπληρώνονται τα φοιτητικά δάνεια θα μειωθεί από 27.295 σε 25.000 λίρες και οι αλλαγές θα πλήξουν περισσότερο τη νεολαία της εργατικής τάξης.
Στην Ολλανδία, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (CBS), στις αρχές του 2023 τα συνολικά χρέη από 1,6 εκατομμύρια αποφοίτους Πανεπιστημίων έφτασαν τα 28 δισ. ευρώ. Μάλιστα, το χρέος αυξήθηκε κατά 1,7 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Ένας ορατός κίνδυνος
Τα παραπάνω παραδείγματα, αποκαλύπτουν τους πραγματικούς κινδύνους που υπάρχουν πίσω από την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, καθώς δημιουργούνται οικονομικά εμπόδια για όσους/ες θέλουν να σπουδάσουν, αλλά και υπέρογκα χρέη (τα οποία βέβαια για κάποιους τραπεζίτες είναι υπέρογκα κέρδη). Το αποτέλεσμα είναι ότι οι άνθρωποι της εργατικής τάξης δουλεύουν μια ολόκληρη ζωή για να αποπληρώσουν αυτά τα δάνεια.
Ταυτόχρονα αποκαλύπτεται ότι όσες οικογένειες δεν θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν δίδακτρα ή δεν θα μπορούν (ή δεν θα θέλουν) να μπουν στον φαύλο κύκλο του φοιτητικού χρέους, θα πετιούνται έξω από την εκπαιδευτική διαδικασία σε τριτοβάθμιο επίπεδο. Ή ίσως να πετιούνται σε κάποιο απαξιωμένο και υποχρηματοδοτούμενο ίδρυμα της επαρχίας.
Αυτός ο κίνδυνος δεν είναι τόσο απομακρυσμένος στη χώρα μας, καθώς το 2020 η κυβέρνηση είχε συγκροτήσει την «Επιτροπή Πισσαρίδη» με στόχο τη σύνταξη ενός «Σχεδίου Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία». Ανάμεσα σε άλλα η επιτροπή είχε προτείνει την εισαγωγή φοιτητικών δανείων ως ένα μέτρο «για την άμβλυνση των ανισοτήτων» στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ανέφερε συγκεκριμένα:
«Στον αναγκαίο εξορθολογισμό της φοιτητικής μέριμνας μπορεί επίσης να συμβάλλει η εισαγωγή μηχανισμού άτοκων δανείων, με ευνοϊκούς όρους αποπληρωμής (μετά την ένταξη στην αγορά εργασίας, από ένα ύψος εισοδημάτων και πάνω, χωρίς εμπλοκή τραπεζών) για την κάλυψη του κόστους διαβίωσης στη διάρκεια των σπουδών».
Με τη σειρά τους οι ελληνικές τράπεζες έλαβαν το μήνυμα της «Επιτροπής Πισσαρίδη» και ήδη προσφέρουν φοιτητικά δάνεια που τα ονομάζουν «Καταναλωτικά Δάνεια για Γνώσεις και Δεξιότητες», «Καταναλωτικά Δάνεια Εκπαιδευτικών Αναγκών» κ.λπ.
Για όλους αυτούς τους λόγους ο αγώνας που δίνουν οι φοιτητές αυτή την περίοδο είναι ένας αγώνας που αφορά όλη την κοινωνία. Είναι πολύ σημαντικό να συνεχιστεί και να ενισχυθεί προκειμένου να χαλάσει τα σχέδια της κυβέρνησης και διαφυλαχτεί ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της ανώτατης εκπαίδευσης.
