Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψει κανείς τις εικόνες βιβλικής καταστροφής που ζούμε για ένα ακόμη καλοκαίρι. Δεκάδες νεκροί, εκατοντάδες χιλιάδες καμένα στρέμματα δάσους, ανάμεσά τους μεγάλες εκτάσεις των εθνικών δρυμών της Δαδιάς και της Πάρνηθας, αμέτρητα κατεστραμμένα σπίτια και αγροτικές / κτηνοτροφικές εκτάσεις, αποπνικτικές συνθήκες σε περιοχές ακόμη και πολλά χιλιόμετρα μακριά από τις πυρκαγιές. Ασθενείς και νεογνά στοιβαγμένα σε πλοία και αντίσκηνα του στρατού, οδηγίες για εκκένωση μέχρι και στα Άνω Λιόσια, δεκάδες πυροσβέστες με τραυματισμούς ή αναπνευστικά προβλήματα, και δίπλα σε όλα αυτά ορδές ακροδεξιών να κατηγορούν για τις φωτιές τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και να οργανώνουν πογκρόμ, έχοντας ουσιαστικά τη στήριξη της κυβέρνησης και των ΜΜΕ, παρά τις προσχηματικές συλλήψεις και τα κροκοδείλια δάκρυα.
Η αντιπυρική περίοδος βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, έχουμε μπροστά μας τουλάχιστον έναν ακόμη επικίνδυνο μήνα για την εκδήλωση δασικών πυρκαγιών και ο μέχρι στιγμής απολογισμός είναι ήδη αδιανόητος. Η περιβαλλοντική καταστροφή που έχει συντελεστεί στα δάση της χώρας έρχεται να προστεθεί στις επίσης πολύ μεγάλες απώλειες των τελευταίων ετών. Συνολικά μέσα στον Ιούλιο καταστράφηκαν από πυρκαγιές σχεδόν 508.000 στρέμματα. Μόνο μέσα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιούλη κάηκαν συνολικά 470.000 στρέμματα κυρίως δασικών, αλλά και αγροτικών, χορτολιβαδικών και άλλων εκτάσεων, με τη Ρόδο και την Αττική να σημειώνουν τις μεγαλύτερες απώλειες.
Στην Αττική υπολογίζεται ότι τα τελευταία έξι χρόνια έχουν καεί συνολικά 550.000 στρέμματα (τα 450.000 από αυτά, μέσα στα τρία τελευταία χρόνια). Οι εκτάσεις αυτές αντιστοιχούν στο 23%, ή σχεδόν στο ένα τέταρτο της συνολικής επιφάνειας της περιφέρειας! Σε αυτά δεν υπολογίζεται η φωτιά που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Πάρνηθα.
Τον Αύγουστο η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο. Μέσα σε μόλις τρεις μέρες, από τις 19 ως τις 21 Αυγούστου κάηκαν τουλάχιστον άλλες 400.000 στρέμματα.
Στο μεταξύ κάθε ώρα που περνάει οι αριθμοί μεγαλώνουν. Από την έναρξή της φωτιάς στον Έβρο μέχρι χθες (23/8) έχουν καεί συνολικά στην περιοχή 617.000 στρέμματα. Η φωτιά στη Φυλή / Πάρνηθα έχει κάψει τουλάχιστον 50.000 στρέμματα και συνεχίζει να επεκτείνεται έχοντας μπει στην καρδιά του δρυμού. Με βάση τα παραπάνω, οι συνολικές καμένες εκτάσεις ξεπερνάνε το 1.200.000 στρέμματα μέχρι στιγμής.
Όλα δείχνουν ότι το φετινό καλοκαίρι θα ξεπεράσει το δεύτερο καταστροφικότερο των τελευταίων 16 χρόνων, το καλοκαίρι του 2021 κατά το οποίο κάηκε η μισή Εύβοια, με συνολικά πάνω από 1.300.000 στρέμματα να γίνονται στάχτη. Σε αυτή την περίπτωση, μόνο το καλοκαίρι του 2007, κατά το οποίο κάηκαν περίπου 2.624.000 στρέμματα θα το ξεπερνάει.
Οι επιπτώσεις
Για να αποκατασταθούν αυτές οι ζημιές, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετές δεκαετίες, με την προϋπόθεση ότι οι καμένες εκτάσεις θα προστατευτούν τόσο από κάθε είδους καταπατητή – «επενδυτή», όσο και από τις αναδασώσεις βιτρίνα που συνηθίζονται μετά από μεγάλες πυρκαγιές. Όσο για τα αποτελέσματα, έχουν ήδη αρχίσει να φαίνονται και θα γίνονται όλο και πιο εμφανή όσο περνάνε τα χρόνια, ιδιαίτερα αν η καταστροφή των δασών της χώρας συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς. Στις περιοχές όπως η Αττική, που κάθε χρόνο χάνει όλο και περισσότερα δάση, τα καλοκαίρια θα γίνονται όλο και πιο ζεστά, οι πλημμύρες όλο και πιο συχνές και καταστροφικές.
Κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών του Ιούλη καταγράφηκε σημαντική επιβάρυνση της ποιότητας του αέρα, ακόμη και σε μεγάλες αποστάσεις από τις περιοχές που καίγονταν (από τη φωτιά στην Κέρκυρα επηρεάστηκε η ποιότητα του αέρα μέχρι τη Θεσπρωτία και από τη φωτιά στα Δερβενοχώρια μέχρι τα Κύθηρα). Πέρα όμως από τις άμεσες και πιο έντονες συνέπειες που συνοδεύουν τις πυρκαγιές, όσο λιγοστεύουν τα δάση (που δεν παράγουν μόνο οξυγόνο, αλλά δεσμεύουν και αέριους ρύπους) η επιδείνωση της ποιότητας του αέρα θα συνεχίζεται. Μαζί της, θα συνεχίζεται η επιδείνωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων αυτών των περιοχών, που θα αναπνέουν όλο και χειρότερο αέρα, ενώ την ίδια ώρα τα το πράσινο, τα δάση, τα πάρκα, τα σημεία δροσιάς και ηρεμίας θα λιγοστεύουν και θα γίνονται όλο και πιο δύσκολα προσβάσιμα.
Ανυπολόγιστες είναι και οι επιπτώσεις για οικοσυστήματα όπως το δάσος της Δαδιάς, όπου σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία φιλοξενούνται 36 από τα 38 είδη αρπακτικών πτηνών της Ευρώπης, ανάμεσα στα οποία βρίσκονται απειλούμενα είδη. Το κόκκινο ελάφι της Πάρνηθας βρίσκεται επίσης στον κατάλογο των απειλούμενων ειδών πανίδας, ενώ το Πλατώνι (το ελάφι της Ρόδου) δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο).
Αναλώσιμοι εργαζόμενοι
Οι πρώτοι όμως που αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των μεγάλων πυρκαγιών είναι οι ίδιοι οι πυροσβέστες, που βέβαια δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η φετινή αντιπυρική περίοδος ξεκίνησε με 4.547 κενές οργανικές θέσεις στην Πυροσβεστική Υπηρεσία. Πέρα από την ίδια τη φύση της δουλειάς, τις δυσκολίες και τους κινδύνους της, πολλοί από αυτούς βρέθηκαν για άλλο ένα καλοκαίρι αντιμέτωποι με εξαντλητικά ωράρια, ανάκληση αδειών, ενώ κάποιοι αναγκάστηκαν ακόμη και να κοιμηθούν στο πάτωμα του πλοίου της επιστροφής από τη Ρόδο μετά από πολυήμερη, εξαντλητική προσπάθεια κατάσβεσης. Στη χειρότερη θέση βρίσκονται οι εποχικοί πυροσβέστες, που πέρα από τη διαρκή επισφάλεια, αντιμετωπίζονται σαν εργαζόμενοι δεύτερης κατηγορίας. Στις αρχές Αυγούστου, το Πανελλήνιο Σωματείο Συμβασιούχων Πυροσβεστών κατήγγειλε την εξαίρεση τους από την αποζημίωση για τα οδοιπορικά έξοδα κατά την ανάκληση των αδειών, παρά το γεγονός ότι η ανάκληση αυτή εφαρμόστηκε κανονικά για όλους.
Συνολικά το προσωπικό που καλείται να αντιμετωπίσει τις δασικές πυρκαγιές βρίσκεται στα όριά του. Σύμφωνα με την Πανελλήνια Ομοσπονδία Ενώσεων Υπαλλήλων Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΟΕΥΠΣ) η εντατικοποίηση έχει φτάσει σε οριακό σημείο, έχοντας μάλιστα οδηγήσει τουλάχιστον 80 πυροσβέστες στα νοσοκομεία με συμπτώματα θερμοπληξίας και αναπνευστικά προβλήματα μέσα στον Ιούλη. Επιπλέον η Ομοσπονδία αναφέρει ότι το προσωπικό της Πυροσβεστικής σήμερα όχι μόνο δεν επαρκεί για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες, αλλά ο μέσος όρος ηλικίας των πυροσβεστών έχει φτάσει στα 48 χρόνια, ενώ οι εκκλήσεις για ενίσχυση και ανανέωσή του ανθρώπινου δυναμικού της Π.Υ. αγνοούνται συστηματικά από τους αρμόδιους.
Εικόνα εγκατάλειψης
Οι ελλείψεις στο προσωπικό δεν είναι το μόνο πρόβλημα, αφού σε συνδυασμό με τα κακοσυντηρημένα και ανεπαρκή σε αριθμό οχήματα οδηγούν στην αδυναμία της Π.Υ. να αντιμετωπίσει άμεσα την εκδήλωση πυρκαγιών. Για να μπορούσε να συμβεί αυτό, θα έπρεπε να βρίσκονται στα δάση περισσότερα πυροσβεστικά οχήματα, αλλά και περισσότεροι εκπαιδευμένοι πυροφύλακες, προκειμένου να έχουμε τόσο την άμεση αναγγελία, όσο και τη γρήγορη αντιμετώπιση των πυρκαγιών, στα αρχικά της στάδια. Σε συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών, χαμηλής υγρασίας και ισχυρών ανέμων, μια πυρκαγιά που δεν αντιμετωπίζεται μέσα στα πρώτα λεπτά μπορεί γρήγορα να πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις που να μην μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η κατάσταση είναι ακόμη δυσκολότερη στα δάση τα οποία έχουν συσσωρεύσει μεγάλο όγκο καύσιμης ύλης (ξερά φύλλα, κλαδιά, κορμούς, κλπ) δηλαδή δάση τα οποία δεν έχουν ποτέ καθαριστεί επαρκώς, ή στα οποία δεν έχουν γίνει έργα προστασίας, δεν υπάρχουν επαρκείς και ασφαλείς δασικοί δρόμοι, αντιπυρικές ζώνες ή ζώνες βλάστησης που καίγεται δυσκολότερα, κλπ.
Όλα τα παραπάνω είναι στην πραγματικότητα ένας τελείως διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης της δασοπροστασίας και της δασοπυρόσβεσης από αυτόν που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις όλων των τελευταίων δεκαετιών. Ιδιαίτερα η κυβέρνηση της ΝΔ τα τελευταία χρόνια όμως, αρνείται πεισματικά να πάρει οποιοδήποτε μέτρο ενίσχυσης της Πυροσβεστικής, αλλά κυρίως του τομέα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. Αρκείται στο να μπαλώνει αποσπασματικά τα τεράστια κενά με εποχικούς πυροσβέστες και κυρίως επιμένει στην πρακτική των τυφλών εκκενώσεων, ελπίζοντας ότι ακόμη κι αν καούν τεράστιες εκτάσεις δασών, ακόμη κι αν καταστραφούν οικισμοί, θα κερδίσει τουλάχιστον το παιχνίδι των εντυπώσεων αποφεύγοντας τα ανθρώπινα θύματα. Μόνο που όπως έδειξαν οι πυρκαγιές αυτού του καλοκαιριού, όταν επιτρέπεις να καούν τα πάντα, κάποια στιγμή θα έχεις και ανθρώπινες απώλειες.
Δικαιολογίες και φιέστες
Μια από τις μόνιμες δικαιολογίες της κυβέρνησης είναι πως δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση, καθώς η κλιματική αλλαγή διευκολύνει την εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών και δυσκολεύει το έργο της κατάσβεσης. Όταν δηλαδή οι συνθήκες επιδεινώνονται, αντί να δοθεί ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στη θωράκιση των δασών, στα έργα πρόληψης, στην ενίσχυση του προσωπικού και των μέσων της Πυροσβεστικής, η κυβέρνηση ρίχνει για άλλη μια φορά την ευθύνη σε μια αόρατη, σχεδόν μεταφυσική ανώτερη δύναμη… Κατά τα άλλα βέβαια η κλιματική αλλαγή δεν την πτοεί όταν σχεδιάζει νέες εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη.
Το επόμενο διάστημα κατά πάσα πιθανότητα θα δούμε ξανά αναδασώσεις – φιέστες στις καμένες δασικές εκτάσεις, με εταιρείες χορηγούς και με πανηγυρικά αφιερώματα στα μέσα ενημέρωσης. Οι αναδασώσεις αυτές στην καλύτερη περίπτωση θα αποτύχουν πλήρως, στη χειρότερη θα καταστρέψουν τη φυσική αναδάσωση που ξεκινάει μετά το πέρασμα της φωτιάς και το μόνο που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί είναι να προστατευτεί από οποιαδήποτε επέμβαση. Αυτή την προστασία, τόσο των καμένων εκτάσεων των τελευταίων χρόνων, όσο και των δασών που έχουν απομείνει, όπως και την ενίσχυση της πρόληψης και της δασοπυρόσβεσης, δεν μπορούμε να την περιμένουνε από την κυβέρνηση. Πρέπει να την επιβάλει η κοινωνία, διεκδικώντας συγκεκριμένα μέτρα προστασίας του φυσικού πλούτου της χώρας και τερματισμού των καταστροφικών «επενδύσεων» σε δάση, βουνά, ακτές, κλπ, πριν να είναι πολύ αργά.
