Το τελευταίο διάστημα, μια σειρά από δήμους και δημοτικά σχήματα σε διάφορες περιοχές της χώρας, προσεγγίζουν σταδιακά τη θέση για την εναλλακτική, αποκεντρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων – μια θέση την οποία το «Ξ» παλεύει μαχητικά από την περίοδο του αγώνα των κατοίκων της Κερατέας, που άνοιξε σε μαζικό επίπεδο τη συζήτηση σε σχέση με τη διαχείριση των σκουπιδιών.
ΔΗΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ
Με εξαίρεση κάποια αριστερά δημοτικά σχήματα ή δήμους, όπως π.χ. ο δήμος της Ν. Ιωνίας ή του Ελληνικού στην Αθήνα, η στροφή αυτή είναι αποτέλεσμα της πίεσης από τα κάτω.
Η μετατόπιση πολλών από αυτούς τους δημοτικούς φορείς, ενώ αποτελεί μια πρώτη σημαντική επιτυχία, δεν πρέπει να δημιουργεί καμία αυταπάτη και κανέναν εφησυχασμό – στο βαθμό που η πίεση από τα κινήματα και τις τοπικές κοινωνίες υποχωρήσει οι φορείς αυτοί θα υποταχθούν εύκολα στις πιέσεις των εργολάβων και της κυβέρνησης. Παρόλα αυτά, μέσα απ’ αυτή την εξέλιξη, δημιουργείται μια σημαντική ευκαιρία για την ανάδειξη της πρότασης για τη λειτουργία των πρώτων μοντέλων της εναλλακτικής διαχείρισης αντί των μεγα-κατασκευών που θα καταστρέφουν την υγεία μας και το περιβάλλον για να βγάζουν κέρδη οι εργολάβοι.
Επομένως, η πίεση πρέπει να συνεχιστεί μέσα από την παραπέρα ανάπτυξη κινημάτων στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών και τη μεταξύ τους σύνδεση. Αυτό ισχύει σήμερα ακόμα περισσότερο απ’ ότι πριν από ένα ή δύο χρόνια, καθώς το κίνημα για την εναλλακτική, αποκεντρωμένη διαχείριση παίρνει όλο και πιο μεγάλες διαστάσεις πανελλαδικά και αρχίζει να σημειώνει τις πρώτες σημαντικές επιτυχίες.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ
Το πρώτο καθήκον που πρέπει να θέσει κάθε κίνημα που δραστηριοποιείται για το θέμα των απορριμμάτων είναι η μάχη για να μην περάσουν οι σχεδιασμοί της κυβέρνησης που θα έχουν καταστροφικές συνέπειες για την υγεία χιλιάδων ανθρώπων.
Αυτό πρέπει να συνδυαστεί με την προσπάθεια να πείσει τις τοπικές κοινωνίες ότι υπάρχει μια διαφορετική απάντηση στο πρόβλημα, μια απάντηση προς το δικό τους όφελος, για την οποία αξίζει να δοθούν μάχες. Όχι δηλαδή «για να φύγουν τα σκουπίδια από την περιοχή μας και να πάνε στην άλλη περιοχή» αλλά
για να τα διαχειριζόμαστε εμείς,
με ανακύκλωση στην πηγή,
με μικρές μονάδες διαχωρισμού και κομποστοποίησης σε επίπεδο δήμων,
με σεβασμό στο περιβάλλον και την υγεία μας,
για να μειωθούν τα δημοτικά τέλη και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας
αντί να πληρώνουμε εμείς για να βγάζουν κέρδη οι εργολάβοι των σκουπιδιών.
Η ΙΔΕΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ…
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω υπάρχουν περιπτώσεις Δήμων, όπως της Ν. Ιωνίας και του Ελληνικού, που δηλώνουν πρόθεση να κινηθούν στην κατεύθυνση της εναλλακτικής διαχείρισης σε επίπεδο δήμων – ένα πρώτο βήμα που προς το παρόν ακόμα βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Ωστόσο αυτοί οι δήμοι αποτελούν εξαιρέσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε να αντιμετωπίσουμε δημοτικές και περιφερειακές αρχές που θα υποστηρίξουν με κάθε μέσο τα συμφέροντα των εργολάβων που έχουν «βάλει στο μάτι» τα σκουπίδια της περιοχής τους.
Στο νομό Θεσσαλονίκης, όπου χωροθετούνται δύο εργοστάσια καύσης και άλλες μικρότερες μονάδες μεταφοράς ή επεξεργασίας, οι Δήμοι παίρνουν σταθερά τη θέση των εργολάβων και της κυβέρνησης, και η συζήτηση για την αποκεντρωμένη διαχείριση γίνεται πολύ δύσκολη.
Απέναντι σε αυτή τη δυσκολία, μέλη της «Πρωτοβουλίας για την Κοινωνική Διαχείριση των Απορριμμάτων», στη Θεσ/νίκη, στην οποία συμμετέχει το «Ξ», απαντάνε: Να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας. Να οργανώσουμε τοπικούς συνεταιρισμούς, να αναλάβουμε τη διαχείριση των δικών μας σκουπιδιών, στη δική μας περιοχή. Αν αυτοί μας αγνοούν, τότε θα το κάνουμε μόνοι μας!
Η ιδέα αυτή στηρίζεται θερμά βασικά από την Αντιεξουσιαστική Κίνηση (ΑΚ – κίνηση του αναρχικού-αντιεξουσιαστικού χώρου).
…ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ
Εκ πρώτης όψεως η πρόταση αυτή μπορεί να φανεί σε πολύ κόσμο ενδιαφέρουσα και ελκυστική. Φαίνεται πρακτικά εφαρμόσιμη και βάζει στο παιχνίδι την πολύ ελκυστική – για πολλούς από τους συμμετέχοντες στην «Πρωτοβουλία» – ιδέα της «αυτοδιαχείρισης». Η πραγματικότητα όμως, πέρα από αυτό που φαίνεται εκ πρώτης όψεως, είναι πολύ διαφορετική…
Η ιδέα αυτή ξεκινά ουσιαστικά με την αποδοχή ότι έχουμε χάσει το παιχνίδι να πείσουμε το σύνολο, ή τουλάχιστον τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας στην περιοχή και να ασκήσουμε τη μεγαλύτερη δυνατή πίεση στους τοπικούς φορείς αναγκάζοντας τους να υποταχθούν στις απαιτήσεις των τοπικών κοινωνιών. Τα μαζεύουμε λοιπόν και πάμε να δημιουργήσουμε το μικρό μας «σκουπιδοπαράδεισο» μαζί με όσους (μια μειοψηφία) καταφέρουμε να πάρουμε μαζί μας.
Όσο ελκυστική κι αν φαίνεται η πρόταση αυτή, στην ουσία αποτελεί την «εύκολη διέξοδο», αυτή που δεν απαιτεί τις χρονοβόρες ενημερωτικές εκστρατείες και την ουσιαστική εξήγηση, δεν προϋποθέτει την υιοθέτηση της πρότασης από την πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας. Αρκεί ένα μικρό σχετικά κεφάλαιο, μια καλή τεχνική μελέτη και μερικοί ακόμη, πρόθυμοι να πειραματιστούν.
Αν είχαμε προηγουμένως εξαντλήσει όλες τις προσπάθειες για την ανάπτυξη ενός τοπικού κινήματος, που θα έχει πειστεί για την πρόταση της εναλλακτικής διαχείρισης (όπως την προτείνουμε πιο πάνω) και θα έχει παλέψει μαχητικά για την εφαρμογή της, τότε ίσως θα είχε νόημα να συζητήσουμε να καταφύγουμε σε ένα τέτοιο «πείραμα».
Επομένως, το πρώτο ερώτημα είναι γιατί αυτή η πρόταση γίνεται σήμερα. Γιατί να καταφύγουμε στην ιδέα του συνεταιρισμού, πριν παρουσιάσουμε την πρότασή μας στην κοινωνία και πριν δοκιμάσουμε να πείσουμε την πλειοψηφία, να την κινητοποιήσουμε σε δυναμικές δράσεις, ιδιαίτερα όταν το κίνημα της Κερατέας είναι ακόμα τόσο ζωντανό;
Η πρόταση για συνεταιρισμό (ενός αριθμού κατοίκων) ισοδυναμεί στην ουσία με εγκατάλειψη της μάχης για να κτιστεί ένα κίνημα αρκετά ισχυρό που να αποτρέψει τα σχέδια των εργολάβων και των τοπικών αρχόντων και να επιβάλει την εναλλακτική αποκεντρωμένη διαχείριση σε επίπεδο δήμων και περιφερειών.
Το συγκεκριμένο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι το εξής. Ποια πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα των κατοίκων των περιοχών που θα χτιστούν τα εργοστάσια καύσης ή οι ΧΥΤΑ; Να «οργώσουν» την περιοχή με σκοπό να πείσουν όλους τους κατοίκους και να προετοιμάσουν το έδαφος ώστε να σταματήσουν τα σχέδια στην πράξη, ή να ασχοληθούν με τη δημιουργία ενός μικρού «παραδείσου» την ίδια στιγμή που χτίζονται δίπλα αυτά τα μεγαθήρια; Εμείς πιστεύουμε το πρώτο.
ΑΝ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΕΙΧΕ ΔΩΣΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΧΕ ΧΑΣΕΙ ΤΟΤΕ, ΙΣΩΣ…
Αν αυτή η προσπάθεια για ένα κίνημα που να ανατρέψει τα κυβερνητικά σχέδια είχε γίνει και είχε αποτύχει, αν το κίνημα είχε παλέψει αλλά δεν μπόρεσε να νικήσει, τότε πιθανά ένας συνεταιρισμός να ήταν πράγματι μια επιλογή, προκειμένου να πείσουμε ότι η πρόταση είναι πρακτικά εφικτή, φτηνή και φιλική προς το περιβάλλον και την υγεία μας. Και παρά το γεγονός ότι το επόμενο διάστημα όλη μας η ενέργεια πρέπει να επικεντρωθεί στην ανάπτυξη και την επιτυχία τέτοιων κινημάτων, η συζήτηση για το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε σε περίπτωση αποτυχίας, ποιες είναι οι εναλλακτικές που θα έχουμε σε μια τέτοια περίπτωση, είναι πάντα χρήσιμη.
ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΕΤΟΙΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ
Αλλά, και πάλι, με τίποτα δεν πρέπει να εξειδανικεύουμε την εναλλακτική πρόταση του συνεταιρισμού.
Ας δούμε τι πραγματικά θα αντιμετωπίσουμε αν χρειαστεί να καταφύγουμε στη δημιουργία ενός συνεταιρισμού για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Γιατί, σ’ αυτή την περίπτωση, όλοι όσοι θα εμπλακούν στο εγχείρημα πρέπει να ξέρουν εκ των προτέρων τους κινδύνους που θα προκύψουν.
Μιλώντας για συνεταιρισμό, μιλάμε για μια ιδιωτική πρωτοβουλία (ακόμη κι αν οι ιδιώτες είναι πολλοί και με αγνές προθέσεις) που θα αναγκαστεί να λειτουργήσει μέσα στα ασφυκτικά όρια του συστήματος των ιδιωτικών εταιριών. Ας δούμε ένα-ένα τα προβλήματα
Πόσοι από τους κατοίκους μιας περιοχής θα συμμετείχαν σε μια τέτοια προσπάθεια; Ποιος είναι ο στόχος που θα βάζαμε εμείς, μπαίνοντας μπροστά στο εγχείρημα; Τι θα γίνει αν συμφωνήσουν μόνο το 1/10 του πληθυσμού; Προχωράμε μόνο με αυτούς;
Οι κάτοικοι που θα συμμετέχουν στον συνεταιρισμό θα πρέπει αρχικά να συνεισφέρουν οικονομικά στο στήσιμο του. Το κόστος προφανώς είναι μικρό για ένα δήμο, ωστόσο για ένα συνεταιρισμό μερικών δεκάδων, ή εκατοντάδων ανθρώπων, δεν είναι καθόλου αμελητέο. Τι συμβαίνει με αυτούς που αδυνατούν να ανταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις, ακόμη κι αν είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν;
Επιπλέον, ακόμη κι αν για μας είναι αυτονόητο ότι πρέπει αυτοί που συμμετέχουν να εξαιρεθούν από τα δημοτικά τέλη για την καθαριότητα, δε θα είναι το ίδιο αυτονόητο για τη δημοτική αρχή. Η συνέχεια θα χαρακτηρίζεται από αρκετές «εντάσεις»: μια μερίδα του πληθυσμού της περιοχής θα διεκδικεί (δικαίως) να μην πληρώσει τα δημοτικά τέλη καθαριότητας. Ο δήμος από την πλευρά του, παρά το γεγονός ότι ο όγκος των σκουπιδιών που διαχειρίζεται θα έχει μειωθεί, δε θα μειώσει αντίστοιχα το σύνολο των τελών καθαριότητας.
Θα επιμένει να συνεχίσει να τα επιβάλλει στους συμμετέχοντες στο συνεταιρισμό, ή (ακόμη χειρότερα με μια έννοια) θα το φορτώσει σε όσους δε συμμετέχουν, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να προκαλέσει συγκρούσεις ανάμεσα στους κατοίκους. Τι κάνουμε στην περίπτωση που ένα κομμάτι των κατοίκων στραφεί ενάντια στο άλλο, γιατί θεωρεί πως πληρώνει άδικα δημοτικά τέλη, τουλάχιστον περισσότερα απ’ όσα θα έπρεπε;
Ειδικά στην περίπτωση που στην συγκεκριμένη περιοχή έχει χωροθετηθεί μονάδα καύσης, (όπως π.χ. στο Λαγκαδά) το πιθανότερο είναι ότι οι γειτονικοί δήμοι θα υποχρεωθούν να υπογράψουν συμφωνία με βάση την οποία θα υπάρχει εγγύηση για το βάρος των απορριμμάτων που θα κατευθύνονται στη μονάδα. Αν ο συνεταιρισμός μειώσει τον όγκο των σκουπιδιών, αυτό δεν θα μειώσει τις υποχρεώσεις του Δήμου απέναντι στον εργολάβο της καύσης. Οι εντάσεις ανάμεσα σε διαφορετικά τμήματα των κατοίκων για το ποιος πληρώνει τι, θα μεγεθυνθούν.
Ένας τέτοιος συνεταιρισμός μερικών δεκάδων ή εκατοντάδων κατοίκων, προφανώς θα αποτελεί εχθρική–ανταγωνιστική κίνηση στα μεγάλα εργολαβικά συμφέροντα, ιδιαίτερα αν προκύψει η δυνατότητα εξάπλωσης της ιδέας. Πρέπει επομένως να περιμένουμε ότι τα έσοδά του δεν μπορούν να θεωρηθούν εξασφαλισμένα, δεδομένου ότι ο πόλεμος που θα δεχτεί, μπορεί να πάρει τη μορφή άρνησης αγοράς των ανακυκλώσιμων και του κομπόστ που θα παράγει, ή έστω αγοράς σε πολύ χαμηλότερες τιμές από αυτές που κανονικά ισχύουν.
Ας υποθέσουμε ότι αυτά τα προβλήματα ξεπερνιούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα ο συνεταιρισμός αρχίζει να έχει κέρδη – η ύπαρξη κερδών για το συνεταιρισμό θα είναι ακριβώς η απόδειξη ότι ο συνεταιρισμός έχει επιβιώσει και τα πάει καλά. Ο συνεταιρισμός, όμως, έτσι, είτε μας αρέσει η έκφραση είτε όχι, θα είναι μια επιχείρηση. Στόχος της επιχείρησης θα είναι αντικειμενικά το να επιβιώσει, το οποίο σημαίνει να βγάζει κέρδη. Πώς θα διαχειριστεί ο συνεταιρισμός τα πιθανά κέρδη στην περίπτωση της επιτυχίας του;
Η δημιουργία συνεταιρισμών, για ένα δήμο που είναι εξ αρχής εχθρικός απέναντι στο εγχείρημα, μπορεί να αποτελέσει μια πολύ καλή δικαιολογία για μείωση του προσωπικού καθαριότητας που απασχολεί. Ποια θα είναι η σχέση του συνεταιρισμού με αυτούς τους εργαζόμενους; Προφανώς δε θα είναι σε θέση να προσλαμβάνει κάθε εργαζόμενο που θα απολύεται, ιδιαίτερα αν ο συνεταιρισμός είναι πολύ μικρού μεγέθους και διαχειρίζεται τα απορρίμματα μιας γειτονιάς.
ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ
Όλα τα πιο πάνω δεν αποτελούν αναγκαστικές περιπλοκές, αλλά σίγουρα αποτελούν σοβαρές πιθανότητες. Όποια άτομα θέλουν να προχωρήσουν σε συνεταιρισμό, έχουν ευθύνη να προβλέψουν τις πιθανές περιπλοκές και να έχουν απαντήσεις σε ότι προκύψει, διαφορετικά ο συνεταιρισμός θα διαλυθεί κακήν κακώς.
H ιδέα του συνεταιρισμού για τη διαχείριση των απορριμμάτων, παρά τις καλές προθέσεις και τα όποια θετικά στοιχεία μπορεί να περιέχει, θα μπορούσε να λειτουργήσει προωθητικά, μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, και ως έσχατη λύση, όταν η προσπάθεια δημιουργίας κινήματος που θα αναγκάσει τη δημοτική αρχή να εφαρμόσει την αποκεντρωμένη διαχείριση, δε θα έχει φέρει αποτέλεσμα. Οι κίνδυνοι που υπάρχουν είναι το εγχείρημα να καταλήξει σε ένα κακέκτυπο της πρότασης, σε μια ακόμη μικρή επιχείρηση, καταδικασμένη να αφανιστεί. Ή από την άλλη να τα πάει πολύ καλά και κάτω από την πίεση σημαντικού αριθμού κατοίκων να αναπτυχθεί σε μια κερδοφόρα καπιταλιστική επιχείρηση, χάνοντας σταδιακά τον κοινωφελή, αν μπορούμε να τον πούμε έτσι, χαρακτήρα της.
Τέλος δεν κρύβουμε την εντύπωση που μας προκαλεί, σαν «Ξ», το γεγονός ότι μια τέτοια πρόταση, για τη δημιουργία δηλαδή μιας καπιταλιστικής στην ουσία επιχείρησης, προέρχεται από τον ευρύτερο αναρχικό χώρο – συγκεκριμένα την Α.Κ.!
Ελπίζουμε να υπάρξει αλλαγή πλεύσης από την Α.Κ. Η συζήτηση για το πως θα μπορούσε να λειτουργήσει μια τέτοια ιδέα είναι, γενικά ας πούμε, χρήσιμη. Ωστόσο σήμερα, πρώτη προτεραιότητα θα έπρεπε να είναι η εκστρατεία μέσα στις τοπικές κοινωνίες, η στροφή όλης μας της ενέργειας στην ανάπτυξης κινημάτων που θα επιβάλουν την εναλλακτική διαχείριση. Και αυτή η μάχη, όχι μόνο δεν έχει χαθεί, αλλά μόλις έχει αρχίσει να αναπτύσσεται.
