Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα ολόκληρος ο πλανήτης ήρθε αντιμέτωπος με τις καταστροφικές συνέπειες από μια σειρά επιδημιών και πανδημιών όπως η χολέρα, η ισπανική γρίπη, η ευλογιά και ο τύφος.
Στο επίκεντρο αυτών των απειλών είχε βρεθεί η Ρωσία, καθώς πριν την επανάσταση του 1917 είχε τη μεγαλύτερη θνησιμότητα στον κόσμο.
Τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια η επιδημιολογική κατάσταση οξύνθηκε, εξαιτίας της πείνας, του οικονομικού αποκλεισμού, του εμφυλίου αλλά και των πολεμικών επεμβάσεων των καπιταλιστικών χωρών.
Η κατάσταση ήταν τόσο ανησυχητική για το εργατικό κράτος που το 1919 ο Λένιν είχε δηλώσει, με βάση το ότι ο επιδημικός τύφος –που πρόκειται για την πιο επικίνδυνη μορφή του τύφου– μεταδίδεται από τις ψείρες:
«Είτε ο σοσιαλισμός θα νικήσει τις ψείρες, είτε οι ψείρες θα νικήσουν τον σοσιαλισμό».
Πως κατάφερε λοιπόν ένα κράτος, πριν από έναν αιώνα, να καταπολεμήσει τις επιδημίες της εποχής;
Τα πρώτα αποφασιστικά βήματα
Το βασικό χαρακτηριστικό για τον έλεγχο των επιδημιών ήταν η εστίαση στην πρόληψη και πάνω σε αυτό χτίστηκε ένα σύστημα καταπολέμησης των επιδημιών. Για να γίνει αυτό εφικτό έπρεπε πρώτα να αλλάξουν οι βασικές αρχές του συστήματος υγείας.
Η θεμελιώδης αλλαγή ήταν το γεγονός ότι η ιατρική περίθαλψη αναγνωρίστηκε ως δικαίωμα και όχι απλά ως ένα προνόμιο, διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο ότι η υγεία θα έπρεπε να είναι δημόσια και για όλους.
Το πιο αποφασιστικό βήμα ήταν η πλήρης αναδιοργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας. Όλες οι ιατρικές υπηρεσίες ενώθηκαν σ’ ένα ενιαίο θεσμό, το Λαϊκό Επιτροπάτο Υγείας. Επρόκειτο για ένα πρωτοποριακό μοντέλο καθώς επί της ουσίας για πρώτη φορά ένα κράτος δημιούργησε ένα «Υπουργείο Υγείας».
Η συμβολή των εργατικών επιτροπών στον τερματισμό των επιδημιών
Ένα ακόμα σημαντικό βήμα ήταν η δημιουργία Εργατικών Επιτροπών για την Καταπολέμηση των Επιδημιών που λειτουργούσαν στις πόλεις και τα μεγάλα χωριά της χώρας, με στόχο να βοηθήσουν τα τοπικά τμήματα του Λαϊκού Επιτροπάτου Υγείας.
Με αυτό τον τρόπο κατά τη διάρκεια της επιδημίας του τύφου, οι εργατικές επιτροπές είχαν αναλάβει σημαντικά καθήκοντα, όπως η επιθεώρηση των λουτρών, η προμήθεια σαπουνιών, η καθαριότητα των δημόσιων ιδρυμάτων, καθώς και η σωστή και πλήρης ενημέρωση του πληθυσμού σχετικά με την καθημερινή υγιεινή.
Η συμβολή των εργατικών επιτροπών στη μάχη κατά του τύφου ήταν τόσο καθοριστική που ο ίδιος ο Λαϊκός Επίτροπος Υγείας, Νικολάι Σεμάσκο, είχε πει:
«Μπορούμε να πούμε χωρίς υπερβολή ότι οι επιδημίες του τύφου και της χολέρας τερματίστηκαν κυρίως με τη βοήθεια των επιτροπών των εργατών και των αγροτών».
Η ενίσχυση της δημόσιας Υγείας
Δεν ήταν όμως μόνο η πρακτική βοήθεια των εργατικών επιτροπών που έδωσε τέλος στις επιδημίες. Παράλληλα με τα παραπάνω μέτρα, η σοβιετική κυβέρνηση, προχώρησε στην ενίσχυση της δημόσιας Υγείας, δημιουργώντας νοσοκομεία σε κάθε δήμο της χώρας. Δημιούργησε περίπου 250.000 κρεβάτια για την ασθένεια του τύφου, ενώ παράλληλα ανέπτυξε περίπου 300 σταθμούς απομόνωσης και απολύμανσης κατά μήκος των σιδηροδρομικών σταθμών στην προσπάθεια να περιοριστεί η εξάπλωση του. Για παράδειγμα, οι ομάδες απολύμανσης αναλάμβαναν να απολυμάνουν καθημερινά 40 με 50 χιλιάδες επιβάτες στους σιδηροδρομικούς σταθμούς της Μόσχας.
Για να γίνουν όλα αυτά εφικτά χρειάστηκε να δαπανηθεί μεγάλο μέρος των πόρων του Λαϊκού Επιτροπάτου Υγείας. Ενδεικτικό είναι ότι μόνο για το 1920 δαπανήθηκε το 60% των πόρων, που σαν στόχο είχε την υγειονομική προφύλαξη και την πρόληψη. Αυτά σε μια χώρα η οποία βρισκόταν αντιμέτωπη με οικονομική καταστροφή, πείνα, εμφύλιο πόλεμο και ιμπεριαλιστική επίθεση.
Χτύπημα της κερδοσκοπίας και εθνικοποιήσεις
Πριν την επανάσταση του 1917 ο τομέας του φαρμάκου βρισκόταν, όπως παντού, σε ιδιωτικά χέρια. Γι’ αυτό η επαναστατική κυβέρνηση των Μπολσεβίκων πήρε μια σειρά δραστικά μέτρα χτυπώντας τα ιδιωτικά συμφέροντα και υπέρ των εργαζομένων και της δημόσιας Υγείας.
Αυτά τα μέτρα αφορούσαν στην κατάσχεση των αποθηκών φαρμάκων με σκοπό το χτύπημα της κερδοσκοπίας, την εθνικοποίηση των φαρμακείων, καθώς και τη δημιουργία εργοστασίων φαρμάκων.
Η εστίαση στην πρόληψη
Οι μπολσεβίκοι είχαν την βαθιά αντίληψη ότι έπρεπε να διατεθούν περισσότεροι πόροι για την πρόληψη, όχι μόνο προς όφελος της δημόσιας υγείας αλλά και για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των εργαζομένων και των αγροτών.
Η κατοικία είχε εθνικοποιηθεί και γινόταν προσπάθεια για αξιοπρεπή διαβίωση για τα λαϊκά στρώματα, κι έτσι κανείς δεν ζούσε πλέον σε τρώγλες, σε ένα επικίνδυνο για την υγεία περιβάλλον, όπως ίσχυε στο παλιό καθεστώς. Η διατροφή ήταν εστιασμένη κατ’ αρχήν σ’ αυτούς που είχαν τη μεγαλύτερη ανάγκη. Όπως είχε δηλώσει ο Επίτροπος Υγείας της Αγίας Πετρούπολης, Πέρβουκχιν,
«Μέσω του μονοπωλίου των σιτηρών μας, τα τρόφιμα είναι εγγυημένα πρώτα απ’ όλα στους ασθενείς και τους αδύναμους».
Οι καλύτερες συνθήκες ζωής ήταν μέτρο εξαιρετικής σημασίας προκειμένου να σταματήσει η εξάπλωση των επιδημιών.
Ταυτόχρονα, εκτυπώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες αφίσες που απεικόνιζαν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αποφύγουν τις ασθένειες και τις επιδημίες, προτρέποντας τον πληθυσμό να φροντίζει να παραμένουν καθαρά τα σπίτια τους αλλά και οι ίδιοι.
Οι πολιτικές του εργατικού κράτους κατά των επιδημιών
Η δραστική ενίσχυση του συστήματος Υγείας, οι εργατικές επιτροπές, η βελτίωση της καθημερινής ζωής, οι πολιτικές πρόληψης, σε συνδυασμό με τον εμβολιασμό του πληθυσμού (από το 1919) οδήγησαν στην σταδιακή εξάλειψη των επιδημιών.
Τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια η Ρωσία έκανε άλματα σε όλους τους τομείς, γιατί η επαναστατική κυβέρνηση είχε τοποθετήσει στο επίκεντρο την ποιοτική αναβάθμιση της καθημερινής ζωής των εργατών και αγροτών της χώρας. Κι αυτό παρά την τεράστια φτώχεια και τις συνθήκες του πολέμου και του εμφύλιου πολέμου που κυριαρχούσαν
Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκαν τις επιδημίες, αλλά και τα επαναστατικά μέτρα που πήραν προκειμένου να προστατευθεί η δημόσια υγεία είναι ενδεικτικά του τι μπορεί να επιτευχθεί σε μια μελλοντική σοσιαλιστική κοινωνία, ιδιαίτερα με τα απείρως μεγαλύτερα μέσα που έχει σήμερα η ανθρωπότητα στο επίπεδο του πλούτου, της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Στον αντίποδα, σήμερα, εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού, τα καπιταλιστικά κράτη δείχνουν το πραγματικό τους πρόσωπο, και τα όρια του συστήματός: την ίδια ώρα που δεν παίρνουν αποφασιστικά μέτρα για την καταπολέμηση της πανδημίας, ή θυσιάζουν τη δημόσια υγεία στο όνομα της οικονομίας, τα Συστήματα Υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο βρίσκονται υπό κατάρρευση εξαιτίας των πολιτικών λιτότητας που έχουν εφαρμοστεί τις τελευταίες δεκαετίες. Την ίδια στιγμή επενδύουν τα πάντα στο εμβόλιο, πάνω στο οποίο κερδοσκοπούν αδίστακτα όλες οι πολυεθνικές του φαρμάκου στον πλανήτη.
Πηγές:
- Μαρξιστική Σκέψη, Τόμος 18 (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2015), σελ. 78-85
- The system of epidemic control in the USSR: Short Essay on its History
- John Reed And The Russian Revolution: Uncollected Articles Letters And Speeches on Russia, 1917-1920, σελ. 273
- Typhus and its control in Russia, 1870-1940
