Στις 16 Αυγούστου του 1936, γράφτηκε μια από τις πιο μαύρες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Ακολουθώντας το παράδειγμα του ναζιστικού καθεστώτος, το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά, μόλις 12 μέρες μετά την εγκαθίδρυσή του, προχώρησε σε μια σκοταδιστική ενέργεια, αντάξια του απάνθρωπου χαρακτήρα του: διοργάνωσε μαζικό κάψιμο βιβλίων σε όλη την Ελλάδα!
Όταν ακούμε για κάψιμο βιβλίων, το πρώτο πράγμα που περνάει από το μυαλό μας είναι μάλλον οι μαύρες σελίδες της ιστορίας της χιτλερικής Γερμανίας. Στις αρχές Μάη του 1933, λίγο μετά την ανάδειξη των ναζί στην εξουσία, κάηκαν χιλιάδες βιβλία, ενώ οι συγγραφείς τους υπέστησαν διώξεις, εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ακόμα και εκτελέσεις. Το φασιστικό καθεστώς Μεταξά, που ήταν επηρεασμένο και πολιτικά συγγενικό με τα αντίστοιχα καθεστώτα σε Γερμανία και Ιταλία, μιμήθηκε την ενέργεια αυτή, λίγες μέρες μετά την πραξικοπηματική άνοδό του στην εξουσία. Φυσικά, το κάψιμο των βιβλίων δεν έγινε τυχαία, αλλά ήταν μια συνειδητή πράξη τρομοκράτησης του εργατικού κινήματος και ταύτισης με το ναζισμό.
Η σάρωση του κινήματος και η επιβολή δικτατορίας, συνειδητή επιλογή των αστών
Το ελληνικό εργατικό κίνημα είχε γιγαντωθεί και πολλοί, ακόμα και εκπρόσωποι της αστικής τάξης φοβόντουσαν ότι είχε τη δυνατότητα ακόμα και να καταλάβει την εξουσία, όπως είχε συμβεί στη Σοβιετική Ένωση. Αυτό θα ήταν όντως δυνατό αν η ηγεσία του ΚΚΕ είχε πραγματικά ως στόχο την επανάσταση και την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη και αν πάλευε για να οδηγήσει την κοινωνία σε επαναστατικές ανατροπές . Στην πραγματικότητα όμως, η σταλινική «γραμμή» του Παλλαϊκού Μετώπου και η καλλιέργεια αυταπατών στην ταξική συνεργασία, όπως αυτή αποτυπώθηκε στο περιβόητο σύμφωνο συνεργασίας Σοφούλη-Σκλάβαινα (μεταξύ του ΚΚΕ και του κόμματος των Φιλελευθέρων), έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη στρατηγική ήττα του εργατικού κινήματος και στα γεγονότα που ακολούθησαν.
Ιδιαίτερα μεταξύ 1930 και 1936, πραγματοποιήθηκαν πολλές και μεγαλειώδεις απεργίες και διαδηλώσεις, οι περισσότερες από τις οποίες είχαν αιματηρή κατάληξη. Αποκορύφωμα στάθηκε η εξέγερση του Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη, στην οποία εννιά εργάτες έχασαν τη ζωή τους. Για τους μεγαλοαστούς και βιομήχανους, χορηγούς και λάτρεις του φασιστικού μεταξικού καθεστώτος, το εργατικό κίνημα έπρεπε να κατασταλεί με κάθε μέσο και κάθε αντίθετη φωνή θα σώπαινε δια της βίας.
Ο ίδιος ο Μεταξάς, μιλώντας σε φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, είχε δηλώσει:
«Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες από αυτές του Κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά να πιστεύετε σ’ αυτές και να δουλεύετε γι’ αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από σας έχει διαφορετικές ιδέες, καλύτερα να μείνει αμόρφωτος»
Άλλωστε, όπως ακριβώς και στη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία, οι εργάτες και φοιτητές που δραστηριοποιούνταν στο κίνημα, εκτοπίστηκαν στις φυλακές και τα ξερονήσια, στις διώξεις που ασκήθηκαν αμέσως μετά την πραξικοπηματική άνοδο του Μεταξά στην εξουσία.
Πυρπόληση βιβλίων σε όλη την Ελλάδα
Στα μέσα του Αυγούστου του 1936, το καθεστώς με την επίσημη στήριξη της ηγεσίας της εκκλησίας, διοργάνωσε μαζικό κάψιμο βιβλίων σε μεγάλες πόλεις. Στη Θεσσαλονίκη (μπροστά στο Λευκό Πύργο), στην Αθήνα (στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια), στον Πειραιά (στο Πασαλιμάνι), δημοσιεύοντας μάλιστα προσκλήσεις σαν την παρακάτω, προς τους εθνικόφρονες νέους της εποχής, προκειμένου να πάρουν μέρος:
«Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν δια πυράς ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή Κυριακήν και ώραν 8 μ.μ. και εν τη πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς προσκαλεί άπαντας τους εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας 7 μ.μ. ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετέχουν εις την τελετήν»
Η φιλομεταξική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «ΤΟ ΦΩΣ», έγραφε στις 15 Αυγούστου:
«Τεράστια πυρά θα εξαγνίσει αύριον την πόλιν από το μίασμα των ερυθρών εντύπων»
Η έννοια του «κομμουνιστικού εντύπου» ήταν μάλλον σχετική, αφού μαζί με τα κλασικά έργα των Μαρξ, Λένιν, Λούξεμπουργκ, στάλθηκαν στην πυρά ακόμα και βιβλία όπως «Τα Ψηλά Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου, η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, ο «Επιτάφιος» του Περικλή, έργα του Καζαντζάκη, του Μυριβήλη, του Τολστόι, του Ντοστογιέφσκι, του Ανατόλ Φρανς, του Φρόϊντ και πολλών ακόμα. Κατά τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, 445 τίτλοι βιβλίων ήταν απαγορευμένοι.
Άλλωστε, η γνήσια πνευματική καλλιέργεια, η ανάπτυξη συλλογικής συνείδησης και η αυθεντική κριτική σκέψη, δε συνάδουν με τέτοιου τύπου καθεστώτα, που βασίζονται στην αποχαύνωση και τον ατομισμό. Κατά τη διάρκεια του λεγόμενου «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού», η τέχνη και τα γράμματα αποτέλεσαν στόχο. Θέατρα έκλεισαν, περιοδικά και εφημερίδες λογοκρίθηκαν και σταμάτησαν να εκδίδονται, ενώ όσοι τα υπηρετούσαν, είχαν συχνά την ίδια μοίρα με τους αγωνιστές του εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος: την εξορία, τα βασανιστήρια και τις δολοφονίες.
Επίλογος από τον Μπρεχτ
Ο Μπέρτολντ Μπρεχτ, εμπνεύστηκε το παρακάτω ποίημα, από τα αντίστοιχα σκοταδιστικά γεγονότα στη ναζιστική Γερμανία:
Όταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
σε δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,
κι από παντού κεντρίζανε τα βόδια
να σέρνουν κάρα ολόκληρα
με βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,
διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,
με φρίκη του είδε πως τα δικά του
τα είχανε ξεχάσει. Χύμηξε στο γραφείο του
με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:
«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
μου φερνόσαστε σαν να ‘μαι ψεύτης! Σας διατάζω:
Κάψτε με!»
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα (1938)
(Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης)
Διαβάστε περισσότερα:
- Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ο Μεταξάς και το «Όχι»: μύθοι και αλήθειες
- Σ. Σεφεριάδης: Θλιβερή και επικίνδυνη προπαγάνδα
- Τα γεγονότα του Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη: Άλλη μια προδομένη επανάσταση
- Παντελής Πουλιόπουλος: Έκθεση για το χαρακτήρα της δικτατορίας στην Ελλάδα και τα καθήκοντα του προλεταριάτου
